Psychologiczne

przyczyny zaburzeń

głosu

Głos stanowi odbicie naszych wewnętrznych
stanów, z drugiej strony to właśnie emocje
wpływają na głos. Od nich zależy między
innymi rozluźnienie fałdów głosowych,
ułożenie krtani, ustawienie całego aparatu
fonacyjnego i jego gotowość do wydobywania
dźwięków.  Gdy jesteśmy odprężeni,
odczuwamy radość, nasz głosowy instrument
zyskuje optymalne warunki do
funkcjonowania. Oddychamy głębiej i
spokojniej. Tworzymy głos w rozluźnionym
ciele. Głos brzmi swobodniej, przyjemniej i
oczywiście komunikuje innym, że czujemy się
świetnie.

Z kolei irytacja, zdenerwowanie czy stres
powodują, że krtań się zaciska, napięcia wchodzą
w gardło i język. Powodują również spłycenie i
przyśpieszenie oddechu. Zniechęcenie, apatia czy
depresja sprawiają, że głos jest słaby, cichy
i pozbawiony życia, brzmi monotonnie.
Negatywne emocje, nastrój mogą więc
niekorzystnie wpływać na głos, jeśli intensywnie
go używamy. W patologii głosu często spotyka się
zaburzenia głosu (tzw. fononeurozy) u podłoża
których leżą stany uczuciowe i stres. Skrajne
emocje mogą również powodować chwilową lub
okresową utratę głosu.

Przyczyny zaburzeń mowy dzielą się na dwie grupy:
wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne, czyli środowiskowe.

Do wewnątrzpochodnych źródeł zaburzeń mowy należą:

nieprawidłowości w ukształtowaniu narządów mowy -

powodują fizyczną niemożliwość prawidłowej artykulacji lub
całkowity brak takiej możliwości (dysglozja)

uszkodzenia systemu unerwiającego narządy mowy -

uszkodzenia w obrębie narządów artykulacyjnego,
fonacyjnego i oddechowego mogą uniemożliwić prawidłowe
ukształtowanie dźwięków a nawet ich wytwarzanie
(dyzartria, anartria)

uszkodzenia słuchu - powodują zniekształcenie

artykułowanych głosek a nawet całkowity brak możliwości
artykulacji ze względu na zaburzenia lub brak słyszenia
dźwięków, które uniemożliwia naukę artykulacji przez
naśladowanie

uszkodzenia ośrodków mózgowych odpowiedzialnych

za produkowanie mowy – mogą powodować różnorodne
zaburzenia procesu wytwarzania mowy (afazje)

opóźnienia rozwoju struktur mózgowych

uczestniczących w procesie nabywania mowy -mogą
powodować zaburzenia i opóźnienie procesu
przyswajania umiejętności wytwarzania mowy

upośledzenie umysłowe - nieprawidłowości

rozwojowe mogą wpłynąć na zdolność i tempo
przyswajania mowy i umiejętności artykulacji

choroby psychiczne zaburzające procesy umysłowe -

mogą prowadzić do dysfunkcji w zakresie tworzenia
komunikatu werbalnego w myślach

zaburzenia na tle nerwowym - mogą prowadzić

do jakościowych zaburzeń procesu produkcji mowy
(afonii, bradylalii (spowolnienia), jąkania, kiksów
(zachwiania głosu), mutyzmu, tachylalii
(przyspieszenia).

Do zewnątrzpochodnych przyczyn zaburzeń mowy
należą zaś:

nieprawidłowe wzorce wymowy - zaburzenia wymowy

lub deformacje słów (np.
zdrobnienia) u użytkowników mowy przekazujących język
dziecku

zaniedbania opiekuńczo-wychowawcze - brak kontaktu

z mową w okresie dzieciństwa przeznaczonym na jej
przyswajanie może sprawić, że mowa nie zostanie już
nigdy opanowana, jeśli kontakt nie pojawi się do wieku
krytycznego (12-14 lat); zbyt mały lub zbyt późny kontakt
z językiem może zaś powodować deficyty leksykalne i
jakościowe zaburzenia artykulacji.

STRES

W powstawaniu zaburzeń głosu znaczną rolę odgrywają
zaburzenia adaptacyjne w stresie. Czynniki
psychogenne mogą być współodpowiedzialne za
powstawanie problemów głosowych lub też mogą być
bezpośrednią ich przyczyną. Można wskazać na kilka
mechanizmów wyjaśniających związek pomiędzy
stresem a zaburzeniami głosu:

przenoszenie napięcia (np. z mięśni karku i

kręgosłupa na mięśnie zewnętrzne i wewnętrzne krtani
lub odwrotnie),

powstrzymywanie się od reakcji, co prowadzi do

objawu „zaciśniętego” gardła,

spłycenie oddechu, jako utrwalona reakcja na stres,

utrudniające fonację,

zaburzenia w wydzielaniu śluzu w błonie śluzowej

układu oddechowego (charakterystyczna suchość w
gardle w sytuacjach stresowych).

Powtarzające się zaburzenia głosu, np. chrypki,
zaniki głosu itp. powodują istotny dyskomfort w
funkcjonowaniu zawodowym i społecznym, co w
dalszym etapie może prowadzić do zmian w
stanie zdrowia psychicznego i wywoływać takie
objawy jak obniżony nastrój lub lęk, szczególnie
w przypadku osób, u których głos jest
narzędziem pracy.
Z tych powodów wsparcie psychologiczne
często poprawia efekty rehabilitacji głosu. Rola
psychologa polega na nauczeniu pacjenta
radzenia sobie ze stresem oraz ułatwianiu
relaksacji całego ciała.

Podobnie pozytywnie wpływają na proces
leczenia działania fizjoterapeutyczne,
szczególnie w przypadku
hyperfunkcjonalnych zaburzeń głosu,
związanych z podwyższonym napięciem
mięśniowo-powięziowym w obrębie krtani,
gardła i okolicznych struktur. Zadaniem
fizjoterapeuty, najlepiej z kompetencjami w
zakresie manualnych technik
osteopatycznych, jest usprawnienie
biomechaniki mięśniowo-powięziowej aparatu
głosowego.

Bezgłos(afonia)

Bezgłos (afonia)- to zanik głosu wywołany niedowładem
mięśni krtaniowych. W sytuacji nie patologicznej, w
czasie wdechu, mięśnie zwierające i napinające struny
głosowe ulegają zwiotczeniu, ich aktywność zaczyna się
w chwili wydechu. W stanach chorobowych,
szczególnie w sytuacji , gdy mięśnie są osłabione, nie
dochodzi do napięcia strun głosowych w fazie wydechu.
Struny głosowe pozostają we wzajemnym oddaleniu i
mimo prób fonacyjnych nie powstaje dźwięk, tylko
odgłos przypominający szept. Aktywny jest wówczas
oddech i narządy artykulacyjne, źródło dźwięku
pozostaje zaś nieaktywne. Afonia bywa także
pochodzenia anatomicznego i jest następstwem
zewnętrznego uszkodzenia mięśni krtani.

POSTACIE:

bezgłos histeryczny, charakteryzuje się najczęściej

niemożliwością mówienia głośniej niż szeptem,

bezgłos skurczowy, zaburzenie czynnościowe mowy

spowodowane napięciem mięśni wewnętrznych i zewnętrznych
krtani,

bezgłos mechaniczny, spowodowany uszkodzeniem strun

głosowych,

bezgłos neurogenny, powstały na skutek uszkodzenia nerwu

krtaniowego.

PRZYCZYNY:

wysiłek głosowy
czynniki psychiczne
urazy i wylewy

Bezgłos histeryczny:

Bezgłos histeryczny, który charakteryzuje się nagłym
początkiem ( po
urazie psychicznym) przy braku obiektywnych zmian w
krtani. Podczas kaszlu, płaczu lub śmiechu pojawia się wtedy
przejściowo głos.

Występuje niedowład czynnościowy i zwiotczenie mięśni
krtani przywodzących struny głosowe do linii środkowej i
zamykających głośnię.
W najbardziej typowym przebiegu występuje nagły
niedowład mięśni głosowych; struny głosowe podczas prób
wydobycia głosu nie zwierają sie
i pozostawiają szczelinę.
Charakterystyczne jest występowanie niedowładów mięśni
krtani w zmiennej kolejności. Może nagle zniknąć bez
przyczyny lub pod wpływem zmiany warunków.

Bezgłos spastyczny

Występuje u ludzi, których zawód wymaga stałych
wysiłków głosowych, jako wyraz zawodowego
przeciążenia narządu głosowego. Kurcz głosowy
(mogiphonia) może:

powstać jako nerwica urazowa pod wpływem

wstrząsu psychicznego lub lęku wystąpić na drodze
odruchowej przy zranieniach nagłośni,

być następstwem ran szyi w okolicy krtani,
być wynikiem wylewu krwawego do strun głosowych,

do którego dochodzi w sytuacji krzyku z przestrachu
lub wysiłku w wołaniu o pomoc, w czasie gwałtownego
parcia (poród, wymioty) lub w związku ze specjalną
predyspozycją do krwawień u kobiet po wysiłkach
głosowych w czasie menstruacji.
Ustępuje po kilku dniach, lecz istnieje skłonność do
nawrotów.

Jąkanie

Jąkanie jest niepłynnością mówienia, spowodowaną nadmiernymi
skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych lub
artykulacyjnych, której to niepłynności towarzyszą różnorodne
reakcje indywidualne lub społeczne zakłócające komunikację
międzyludzką.
Definicja medyczna mówi, że jąkanie nie jest chorobą, lecz objawem
chorobowym, występującym w różnych schorzeniach układu
nerwowego.

  Jąkanie można podzielić ze względu na:

przyczyny - jąkanie organiczne i czynnościowe. Z

jąkaniem organicznym mamy do czynienia w
przypadku trwałego uszkodzenia jąder
podkorowych. Występuje ono na tle urazów czaszki,
nowotworów, chorób układu piramidowego,
demencji, stosowania niektórych leków i
narkotyków. Jąkanie czynnościowe występuje w
przebiegu rozwoju lub w odpowiedzi na przeżycia
traumatyczne, uraz psychiczny. Psychologicznie
jąkanie jest wypadkową przeżywanego lęku,
wrogości, poczucia winy, kary, stresu
komunikacyjnego oraz obawy przed wypowiadaniem
się. Częściej zdarza się ono osobom z niską
samooceną i  małą pewnością siebie. Osoba jąkająca
się traktuje mowę nie jako formę komunikacji, a
jako sprawdzian. Rodzice dzieci jąkających się
częściej reagują negatywnie, kontrolują dzieci
jąkające się i poprawiają je. Matki dzieci jąkających
się mówią szybciej niż matki niejąkających się oraz
zadają więcej pytań i stawiają więcej żądań.

czas trwania - mówimy wówczas o jąkaniu

uporczywym (chronicznym) oraz chwilowym
(epizodycznym). Chroniczne jąkanie neurologiczne
powstaje na podłożu obustronnego uszkodzenia
półkul mózgowych. Epizodyczne jąkanie
neurologiczne pojawia się w uszkodzeniach jednej
półkuli.

skurcze, jakie występują podczas niepłynności

mowy. Wyróżniamy jąkanie kloniczne, toniczne
oraz toniczno- kloniczne.

Najczęściej obserwowanymi objawami jąkania są:

Powtarzanie : głosek ( np. a-a-a ), sylab (np. ma-ma- mama

), wyrazów ( np. Ola, Ola, Ola ma lalkę), fraz ( np. Ola ma,
Ola ma lalkę ).

Przeciąganie głosek (np. mmmama ).
Blokowanie ( np. m…ama ).
Pauzy ( momenty ciszy ).
Rewizje ( np. Ola kupił…kupiła lizaka ) – poprawki

wskutek uświadomienia sobie przez dziecko błędu
językowego.

Embołofazje – dźwięk pojedynczy lub przedłużony (np. a, e

lub aaaaaa, iii, eeee, yyy) zazwyczaj rozpoczynające
wypowiedź lub występujące w miejscu połączeń jej członów (
np. Ola szła po lizaka aaa za nią mama).

Tachylalia – zbyt szybkie tempo mówienia.
Bradylalia – zbyt wolne tempo mówienia
Dysrytmia – nierytmiczne mówienie ( raz wolno, raz

szybko ).

Na reakcje fizjologiczne towarzyszące niepłynności
mówienia najczęściej zwracają uwagę lekarze. Reakcje te
zlokalizowane są najczęściej w układzie oddechowym .
Towarzyszą im współruchy w różnych częściach ciała.
Do typowych zaburzeń oddechowych, artykulacyjnych i
fonacyjnych zaliczamy:

dominację oddychania nosowego podczas mówienia
dominację segmentu piersiowego nad brzusznym
oddychanie asymetryczne, kiedy jedna strona przepony

pracuje w innym tempie niż druga

zwiększoną ilość oddechów na minutę
skrócenie fazy wydechu przez kolejny wdech
brak koordynacji pomiędzy ruchami oddechowymi a

ruchami klatki piersiowej

zaciskanie strun głosowych
gwałtowne ruchy krtani ku górze i ku dołowi oraz całej

krtani ku przodowi

wydłużenie czasu reakcji głosowej
Dysfonię
skurcze mięśni języka, podniebienia oraz warg, tzw.

klonus lub tonus

Ważne objawy neurowegetatywne towarzyszące
jąkaniu to odwracanie lub wysuwanie głowy,
marszczenie czoła lub podnoszenie brwi, drganie
policzka, nozdrzy, warg, języka, podbródka,
napinanie mięśni szyi, zbędne ruchy torsu,
kołysanie się, tupanie. Reakcje te nie mają nic
wspólnego z tikami, należy bowiem pamiętać
przy rozpoznawaniu o objawie dominującym.

Jąkanie jest samoistnym zaburzeniem płynności
mowy, obok mowy bezładnej i rozwojowej
niepłynności mowy. Prócz tego występują
zaburzenia niesamoistne, takie jak afazja,
dyzartria, a także zaburzenia mowy w przebiegu
padaczki czy

schizofrenii

. Podstawowym objawem

jąkania dysfatycznego (w afazjach) są perseweracje
i pauzy. Podstawowym objawem w jąkaniu
dysartykulacyjnym jest przedłużanie i powtarzanie
głosek oraz zaburzenia tempa mówienia. W
chorobach psychicznych podstawową cechą jest
wzmożona mowa, neologizmy, perseweracje,
echolalie.

Mutyzm – określany jako niemota dotyczy dziecka,
które nie mówi, chociaż nie ma zaburzeń mowy ani
uszkodzonych narządów mowy, nie jest afatyczne
ani opóźnione umysłowo. Po raz pierwszy użył tego
określenia M. Tramer (1934) w odniesieniu do
dzieci, które mówiły tylko do niektórych osób ze
swego najbliższego otoczenia, najczęściej do matki.
Zaburzenie to występuje najczęściej około 5- 6 roku
życia, kiedy dziecko rozpoczyna naukę w szkole

Mutyzm

Dzieci takie można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej
zaliczymy takie dzieci, które nie mówią ze względu na swoje
otoczenie, do drugiej – dzieci, u których mówienie budzi taki
lęk, że wolą w ogóle nie mówić. Rodzice i nauczyciele
tłumaczą to milczenie nieśmiałością i niedostosowaniem
społecznym, przy czym często dowiadujemy się, że rodzice
tych dzieci również są nieśmiali i mają trudności w
kontaktach słownych z otoczeniem.
Dzieci z trudnościami artykulacji czy innymi defektami mowy
unikają wypowiadania się w obawie przed ośmieszeniem.
Niektóre używają zastępczo gestów lub mimiki. Taka postać
mutyzmu wiąże się zwykle z jakimiś trudnościami z
wcześniejszego okresu życia dziecka

W praktyce klinicznej wyodrębnia się dwa rodzaje
mutyzmu ze względu na etiologię:
1) mutyzm funkcjonalny (psychogenny)
2) mutyzm organiczny

Podział ten nie jest rozłączny. Często mutyzm tworzą zarówno
czynniki organiczne jak i psychogenne. Na przykład, nawet
nieznaczne dysfunkcje organiczne mogą dawać głęboki
stopień zaburzenia, gdy występują z nimi niekorzystne
czynniki zewnętrzne

1. Mutyzm funkcjonalny rozpoznajemy, gdy wykluczona jest

dysfunkcja mózgowa, nie ma zaburzeń w budowie i
funkcjonowaniu narządów mowy, a obecne są zewnętrzne
czynniki patogenne (np. nieprawidłowa struktura rodziny, błędy
wychowawcze, silne przeżycia psychiczne, długotrwałe sytuacje
stresowe). Dziecko z mutyzmem funkcjonalnym przejawia
uogólnioną i trwałą niechęć do mówienia; nie mówi lub mówi
mało.

Wymienia się dwa rodzaje mutyzmu funkcjonalnego:

a) mutyzm selektywny
b) mutyzm całkowity

Mutyzm selektywny
W pewnych sytuacjach i z pewnymi osobami dziecko
rozmawia, z innymi – nie. Na przykład dziecko nie mówi na
lekcjach w klasie, ale rozmawia z niektórymi nauczycielami i
niektórymi rówieśnikami poza lekcjami. Może rozmawiać w
domu, ale tylko z ojcem lub tylko z matką lub tylko z
rodzeństwem. Czasami, w obecności obcych osób, przestaje
rozmawiać nawet z członkami rodziny. Może pojawić się
mutyzm sytuacyjny. Pojawia się u dzieci normalnie mówiących,
w sytuacjach nowych czy trudnych. Na przykład okresowy
mutyzm mogą przejawiać dzieci w pierwszych dniach lub
tygodniach pobytu w przedszkolu lub w szkole. Gdy sytuacja
pobytu w przedszkolu lub w szkole przestaje być dla nich
sytuacją nową, zaczynają normalnie rozmawiać

W mutyzmie zachowane jest rozumienie. Dziecko może
też udzielać pisemnych odpowiedzi albo wykorzystywać
komunikację niewerbalną (np. gest potakiwania lub
zaprzeczania, gestykulacja, wyraz twarzy, oczu). Dziecko
z mutyzmem selektywnym często zachowuje dystans w
stosunku do otoczenia, reagując ucieczką lub wybuchami
płaczu na próby nawiązania z nim kontaktu. Negatywne
nastawienie dziecka do kontaktu z innymi ludźmi często
jest wzmacniane przez niechętne nastawienie
środowiska. Dziecko jest oceniane w szkole jako mające
trudności w uczeniu się. Nieprawidłowy stosunek
otoczenia do trudności dziecka może prowadzić do
wtórnych zaburzeń emocjonalnych np. negatywizmu
emocjonalnego, zachowań agresywnych lub
wycofujących się itp..

Mutyzm całkowity jest określany jako „mutyzm histeryczny” i
tym się różni od mutyzmu selektywnego, że dziecko nie mówi
wcale, nie używa języka mówionego w żadnej sytuacji. Mogą
pojawiać się natomiast nieartykułowane dźwięki, krzyk lub
bezgłośny szept. Dziecko może odpowiadać niewerbalnie (np.
kiwanie głową zamiast odpowiedzi „tak”). Mutyzm całkowity ma
charakter psychogenny. Może być reakcją dziecka na sytuacje
trudne lub zagrożenia. Nie zawsze można ustalić przyczynę
zaburzeń zachowania dziecka. Czasami jest to związane z jakąś
przykrą tajemnicą rodzinną, której członkowie rodziny nie chcą
ujawniać

W mutyzmie całkowitym mogą występować dodatkowe objawy,
takie jak: dysfagia – trudności w przełykaniu, brak łaknienia,
animia – zredukowana mimika twarzy. Przyczyną mutyzmu
całkowitego są często konflikty rodzinne i wtedy mutyzm jest
reakcją obronną dziecka. Mutyzm całkowity towarzyszy często
psychozom dziecięcym i wymaga leczenia klinicznego, w które
może zostać włączona terapia logopedyczna.
W mutyzmie całkowitym prowadzi się terapię
psychodynamiczną (analizę zachowań i wytworów dziecka) i
terapię objawową, składającą się z wielu etapów.

2. Mutyzm organiczny pod względem objawów jest podobny do
mutyzmu funkcjonalnego. Przyczyną mutyzmu organicznego są
organiczne uszkodzenia peryferycznych organów mowy lub
uszkodzenia mózgu. Peryferyczne dysfunkcje narządów mowy
czyli nieprawidłowości w budowie krtani, podniebieniu itp.,
wymagają leczenia laryngologicznego, inaczej terapia
logopedyczna może okazać się mało skuteczna. Podstawowymi
zaburzeniami mowy są trudności artykulacyjne i praca
terapeutyczna powinna być ukierunkowana na ćwiczenia
prawidłowej wymowy.

Terapia mutyzmu selektywnego
W terapii mutyzmu selektywnego u dzieci stosowane są
dwa sposoby oddziaływań: pierwszy – nastawiony na
eliminację objawów, drugi – na eliminację niekorzystnych
czynników środowiskowych.. Sposoby te wzajemnie
uzupełniają się. W terapii dziecka z mutyzmem konieczna
jest współpraca otoczenia i udział rodziców lub
nauczycieli w zajęciach. Działania terapeutyczne
składają się z wielu etapów.

Etap 1. Terapeuta jest biernym obserwatorem kontaktu
dziecka z osobą, z którą dziecko zwykle rozmawia
( najczęściej jest to matka ). Należy obserwować, kiedy od
dziecka można uzyskać odpowiedź werbalną i jaka to jest
odpowiedź. Wskazany jest dystans fizyczny; terapeuta
powinien prowadzić obserwacje z pewnej odległości, nie
należy zbliżać się do dziecka, ponieważ może zareagować
lękiem i nie rozmawiać z matką.
Etap 2. Terapeuta zbliża się do dziecka. Może zacząć
rozmawiać z matką, ale jeszcze nie zwraca się bezpośrednio
do dziecka.
Etap 3. Terapeuta nawiązuje z dzieckiem kontakt
niewerbalny (np. podaje mu zabawkę, pomaga układać klocki
itp.) oraz mówi do niego nie wymagając od dziecka żadnych
odpowiedzi. Matka nadal pełni wiodącą rolę w rozmowie.
Etap 4. Terapeuta prosi dziecko o niewerbalną odpowiedź
(np. „podaj mi”, „połóż na stole” itp.) Matka nadal jest blisko
dziecka, rozmawia z nim, chociaż terapeuta coraz częściej
zaczyna j ą zastępować.
Etap 5. Terapeuta zwraca się do dziecka z pytaniem
wymagającym wykonania gestu potakującego lub
zaprzeczającego, bądź odpowiedzi „tak”/”nie” (np. „byłeś
dzisiaj w szkole?”, „byłeś na spacerze?”) Matka jest jeszcze
blisko dziecka ale już z nim nie rozmawia

Etap 6. Tylko terapeuta rozmawia z dzieckiem. Matka
staje się biernym obserwatorem siadając nieco dalej od
dziecka. Zajęcia na tym etapie należy zacząć od zabaw
nie wymagających wypowiedzi (może to być
rysowanie). Podczas wykonywania rysunku terapeuta
może zadawać dziecku pytania lub komentować
czynności dziecka np. ,,Jakim kolorem pomalujesz
kota?”, „gdzie narysujesz dom?”. Dziecko może
pokazywać albo odpowiadać werbalnie. Starsze dzieci
mogą głośno czytać np. napisane przez siebie podpisy
pod obrazkami.
Etap 7. Matka dziecka znajduje się dalej od dziecka.
Terapeuta może stosować metody rozhamowujące
mówienie (wyliczanki, piosenki, liczenie przedmiotów
itp.). Może też np. omawiać z dzieckiem obrazek.
Etap 8. W pomieszczeniu zostaje tylko terapeuta i
dziecko. Kontynuuje zajęcia typu: odpowiedzi na
pytania, omawianie obrazków, komentarze do
wykonywanych przez dziecko czynności
( np. „a co zrobisz teraz?”, „ile klocków weźmiesz?”
itp.)
Etap 9. W pomieszczeniu znajduje się inna osoba
(oprócz terapeuty i dziecka), z którą dziecko nie
rozmawia. Może to być nauczyciel, wychowawca z
przedszkola, rodzic. Terapeuta jest w roli matki, a więc
osoby, z którą dziecko już rozmawia. Dalej stosowane
są kolejno takie same etapy jak poprzednio.

Dzieci z mutyzmem selektywnym często mówią bardzo cicho,
czasami szeptem. Ćwiczenia siły głosu ( ćwiczenia w głośniejszym
mówieniu) można
stosować tylko wtedy, gdy dziecko już rozmawia z terapeutą
(najlepszym materiałem s ą piosenki, wyliczanki, rysowane
wierszyki, liczenie
przedmiotów).

Jeżeli osoby z rodziny nie współpracują z terapeutą, przebieg
terapii jest podobny, z tym że terapeuta musi poświęcić więcej
czasu na wstępne etapy
nawiązywania z dzieckiem kontaktu niewerbalnego. Dziecko z
mutyzmem trudno nawiązuje kontakt językowy z osobami obcymi,
dlatego mogą
pojawić się na pierwszych spotkaniach objawy lęku i wycofywania
się z komunikacji. Można je przezwyciężyć stwarzając warunki
zabawy (dziecko może
wykonywać czynności, które lubi lub które nie sprawiają mu
trudności, np. zabawy manualne. Można stopniowo oswoić
dziecko ze swoją obecnością
przebywając np. w grupie rówieśniczej, w klasie lub
pomieszczeniu, gdzie dziecko zwykle przebywa (np. sala zabaw).