Struktura

gospodarki narodowej

GOSPODARKA NARODOWA – łącznie wszystkie

gospodarstwa indywidualne i zespołowe w sferze produkcji,

usług , podziału, obrotu i konsumpcji na terytorium państwa,

GOSPODARKA NARODOWA – to system społeczny, pewna

całość, składająca się z wielu sprzężonych ze sobą elementów

służących wspólnemu celowi – zaspokajaniu potrzeb ludzi

stanowiących społeczeństwo, poprzez produkcję dóbr i usług

oraz ich podział między członków tego społeczeństwa,

GOSPDOARKA NARODOWA – jest jednocześnie częścią

gospodarki światowej.

O poziomie zaspokajania potrzeb narodu rozstrzyga

głównie stan gospodarki kraju. Stąd działania państwa

muszą opierać się na gruntownym rozpoznaniu jej

potencjału, struktury, czynników rozwojowych oraz

stagnacyjnych i kryzysogennych.

Podstawowe podmioty w

gospodarce narodowej

Gospodarstwa domowe
Gospodarstwa rolne
Przedsiębiorstwa
Banki komercyjne
Giełda
Bank centralny
Instytucje państwowe

Gospodarstwa domowe

Gospodarstwo domowe jest dobrowolnym

związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących

i podejmujących decyzje finansowe

dotyczące sposobu zarobkowania i

wydawania zarobionych pieniędzy.

W Polsce jest około 12,5 mln gospodarstw domowych, w tym 84% to

gospodarstwa wieloosobowe i 16% gospodarstwa jednoosobowe, aż

67% tych gospodarstw funkcjonuje w miastach, zaś 33% funkcjonuje

na wsi.

Warunkiem istnienia gospodarstwa domowego jako jednostki

konsumpcyjnej jest praca zarobkowa przynajmniej jednego z jego

członków lub inne źródło dochodów. Członkowie rodzin sprzedają na

rynku pracy swoje usługi, traktowane przez przedsiębiorstwa jako ich

osobowe czynniki produkcji i w zamian za świadczone usługi,

odpowiednio do posiadanych kwalifikacji i zajmowanego stanowiska,

otrzymują określone dochody.

Dochody te w olbrzymiej większości są wydawane na bieżącą

konsumpcję tzn. na zakup żywności, opłacenie mieszkania i kosztów

jego eksploatacji, kupno odzieży i obuwia, opłacenie usług

zdrowotnych, kulturalnych, wypoczynkowych, na zakup używek i od

czasu do czasu na zakup dóbr konsumpcyjnych trwałego użytkowania

(meble, pralka, lodówka, telewizor, komputer, samochód itp.). Pewna

część bieżących dochodów rodziny jest oszczędzana w banku w celu

dokonania poważniejszych zakupów w przyszłości (np. domu),

zabezpieczenia się przed trudnymi do przewidzenia wydatkami

(choroba, śmierć), przekazania w spadku dzieciom itp.

Część zaoszczędzonych dochodów może być lokowana w papierach

wartościowych w formie obligacji państwowych przynoszących stały

dochód lub w formie akcji spółek przynoszących zmienną w czasie

dywidendę, która jest formą udziału akcjonariuszy w zyskach spółki

akcyjnej.

W przypadku większej nadwyżki dochodów nad bieżącymi wydatkami

część lub całość tej nadwyżki może być inwestowana w kupno ziemi,

którą można dodatkowo uprawiać bądź wykorzystywać rekreacyjnie,

bądź też dzierżawić w zamian za rentę, która staje się dodatkowym

dochodem rodziny.

Gospodarstwa domowe kierują się w swych decyzjach wysokością

płac, cen, procentów, dywidend, rent, podatków itp. oraz tradycją,

nawykami i upodobaniami, które nazywamy indywidualnymi

preferencjami konsumenta. Wybory dokonywane są codziennie

zarówno pod wpływem czynników obiektywnych, danych z zewnątrz,

na które rodzina nie ma żadnego wpływu, jak i czynników

subiektywnych, zależnych od woli członów rodziny. Wszystko to

razem wzięte kształtuje w skali całego kraju lub określonego

lokalnego rynku rozmiar i strukturę podaży pracy z jednej strony oraz

popytu na różnorodne dobra i usługi z drugiej, które są adresowane

za pośrednictwem rynku do przedsiębiorstw.

Gospodarstwa rolne

Małe gospodarstwo rolne jest podmiotem szczególnego rodzaju.

Łączy ono w sobie cechy gospodarstwa domowego oraz

przedsiębiorstwa produkcyjnego. Znaczna część jego produkcji jest w

nim przeznaczana na własne, konsumpcyjne potrzeby. Wytwarzana

zaś nadwyżka produkcji jest sprzedawana na rynku w celu uzyskania

niezbędnej ilości gotówki umożliwiającej uregulowanie zobowiązań

fiskalnych wobec władz lokalnych i władz centralnych, zobowiązań

finansowych wobec banku oraz umożliwiającej nabycie dóbr

produkcyjnych do prowadzenia i rozwijania gospodarstwa rolnego, a

także nabycie dóbr konsumpcyjnych nie wytwarzanych w danym

gospodarstwie.

Gospodarstwa rolne wywierają istotny wpływ nie tylko na podaż

produktów rolnych i artykułów żywnościowych, ale także na popyt na

dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania oraz na dobra

inwestycyjne. Odgrywają one ważną rolę w gromadzeniu

oszczędności oraz w kształtowaniu wpływów podatkowych do

budżetu państwa. W ten sposób stają się one ważnym uczestnikiem

rynku konsumpcyjnego oraz rynku kapitałowego.

Przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwem nazywamy podmiot

gospodarczy prowadzący na własny

rachunek działalność produkcyjną lub

usługową w celu osiągnięcia

określonych korzyści.

Przedsiębiorstwo wytwarza określone dobra lub świadczy określone

usługi, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom,

gospodarstwom domowym bądź władzy centralnej lub władzy

lokalnej.

Zysk jest powszechnie traktowany jako główny cel działalności

przedsiębiorstwa. Zysk to nadwyżka przychodów płynących ze

sprzedanej produkcji nad jej kosztami wytworzenia.

Kierownictwo przedsiębiorstwa stara się dokonać możliwie

najtrafniejszego wyboru dotyczącego wielkości i struktury

asortymentowej produkcji oraz technicznych metod wytwarzania,

czyli kombinacji między pracą żywą a stopniem nowoczesności

narzędzi, maszyn i urządzeń produkcyjnych. Pragnie bowiem z jednej

strony możliwie najlepiej dostosować podaż swojej produkcji do

wymagań rynku, do popytu gospodarstw domowych, z drugiej zaś

wytworzyć tę produkcję przy możliwie najniższych kosztach

wytwarzania. Przedsiębiorstwo może maksymalizować zysk przez

podwyżkę ceny, jeżeli ma wpływ na tę cenę. Jeśli cena jest ustalona

na konkurencyjnym rynku i przedsiębiorstwo nie ma na nią wpływu,

wówczas można maksymalizować zysk na jednostkę produkcji przez

obniżanie kosztów wytwarzania oraz maksymalizować masę zysku

przez zwiększanie produkcji i sprzedaży.

Rodzaje przedsiębiorstw

Spółki akcyjne, zwane także korporacjami – warunkiem

powstania spółki akcyjnej jest posiadanie określonego statutem

kapitału założycielskiego, który umożliwia wypuszczenie

określonej liczby akcji o ustalonych statutowo wartościach

nominalnych. Sprzedaż tych akcji na rynku kapitałowym

prowadzi do znacznego powiększenia sumy kapitału

założycielskiego, co umożliwia prowadzenie działalności

inwestycyjnej i eksploatacyjnej na znacznie szerszą skalę.

Nabywcy akcji nazywają się akcjonariuszami, którzy uzyskują

prawo do udziału w walnych zgromadzeniach, wybierania władz

spółki, decydowania o podziale zysku oraz uczestnictwa w

zyskach spółki w postaci dywidendy. Spółka akcyjna jest spółką

kapitałową, co oznacza, że akcjonariusze odpowiadają za

zobowiązania firmy do wysokości swoich akcji, a nie całym

swoim majątkiem.

Holding – jest rodzajem spółki akcyjnej wielkich

przedsiębiorstw lub banków, jego głównym celem jest

„trzymanie” akcji innym przedsiębiorstw w celu uzyskania

pełnej kontroli nad podległymi przedsiębiorstwami.

Rodzaje przedsiębiorstw c.d.

 Koncern – jest szczególną formą przedsiębiorstwa, powstaje

z połączenia przedsiębiorstw o odrębnej osobowości prawnej,
działających jednak pod wspólnym zarządem. Tworzony jest
on głównie drogą wykupu akcji innych przedsiębiorstw lub
fuzji. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład koncernu często
są powiązane pionowo (np. koncern samochodowy z
własnymi stalowniami, wytwórniami opon itp.).

 Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – są one

zbliżone do spółek akcyjnych strukturą władz i sposobem ich
wybierania oraz brakiem odpowiedzialności wspólników za
zobowiązania spółki, różni je natomiast niewielki na ogół
zasób kapitału, ograniczona liczba udziałowców oraz
znacznie większa trudność sprzedaży swoich udziałów, która
wymaga zgody pozostałych wspólników.

Rodzaje przedsiębiorstw c.d.

 Spółki osobowe: spółki jawne (każdy wspólnik odpowiada

za zobowiązania spółki bez ograniczeń całym swoim
majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami), spółki
partnerskie (jest tworzona przez wspólników w celu
wykonywania wolnego zawodu: adwokata, aptekarza,
architekta, księgowego, lekarza), spółki komandytowe (jest
spółką mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod
własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania
spółki odpowiada bez ograniczenia co najmniej jeden
wspólnik) i spółki komandytowo-akcyjne (ma na celu
prowadzenie przedsiębiorstwa pod własna firmą, w której
wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden
wspólnik odpowiada bez ograniczenia, a co najmniej jeden
wspólnik jest akcjonariuszem).

Rodzaje przedsiębiorstw c.d.

 Przedsiębiorstwa państwowe – funkcjonują w dziedzinach o

znaczeniu ogólnopaństwowym, są one najczęściej zorganizowane w
formie spółek akcyjnych, których pakiet kontrolny znajduje się w
ręku skarbu państwa.

 Przedsiębiorstwa komunalne – są własnością władz lokalnych,

organizowane są dziedzinach użyteczności publicznej związanej
najczęściej z gospodarką komunalną określonego miasta lub
regionu.

 Przedsiębiorstwa samorządowe – tworzone są w celu ochrony

interesów pracowniczych, akcjonariat powstaje w wyniku sprzedaży
majątku przedsiębiorstwa pracownikom w nim zatrudnionym.

 Przedsiębiorstwa spółdzielcze – tworzą szczególny rodzaj

samorządu spółdzielczego, w którym najwyższą władzą jest walne
zgromadzenie członków.

Banki komercyjne

Bankiem nazywamy przedsiębiorstwo
trudniące się zawodowo różnego
rodzaju operacjami pieniężnymi.

Funkcje banków

komercyjnych

funkcja kredytowa - polegająca na udzielaniu
kredytów,

funkcja depozytowa - polegająca na
przyjmowaniu depozytów; zarządzanie aktywami
finansowymi i majątkiem na rzecz i w imieniu
klientów, a także czynności polegające na
pośrednictwie banków w obrocie papierami
wartościowymi,

funkcja płatnicza - polegająca na dokonywaniu
płatności.

Rodzaje banków komercyjnych:

• banki uniwersalne - instytucje, które dokonują wszystkich

czynności bankowych bez ograniczeń w ich działalności; obsługują

one wyłącznie osoby fizyczne lub podmioty gospodarcze, bądź też

prowadzą działalność mieszaną;

• banki inwestycyjne - w zakres działalności tych baków zalicza się

gromadzenie kapitałów długoterminowych, przyjmowanie lokat

długoterminowych, pośrednictwo w przeprowadzaniu publicznych

emisji papierów wartościowych, dostarczanie kapitałów nowym

podmiotom gospodarczym, prowadzenie bezpośrednich inwestycji,

przygotowywanie i przeprowadzanie fuzji przedsiębiorstw,

pośrednictwo we wtórnym obrocie instrumentami finansowymi i

prowadzenie działalności analitycznej;

• banki specjalistyczne - zajmują się finansowaniem działalności

wymagającej szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej, do

banków specjalistycznych zalicza się:
- banki hipoteczne, zajmujące się udzielaniem kredytów i

finansowaniem budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego;
- banki samochodowe, tworzone w celu prowadzenia działalności

kredytowej związanej ze sprzedażą danej marki samochodowej;
- banki komunalne, zakładane przez władze samorządowe
- banki internetowe, oferujące swoje usługi tylko i wyłącznie za

pośrednictwem kanałów teleinformatycznych.

Oprócz banków komercyjnych, tworzone są fundusze

wspólnego inwestowania, zwane funduszami

powierniczymi – pełnią one funkcję inwestora zbiorowego.

Inwestor indywidualny powierza mu swoje pieniądze, a

fundusz obraca nimi w taki sposób, aby dostarczyć swemu

klientowi jak najwyższy zysk.

Ważną rolę uzupełniającą system bankowy odgrywają różne

instytucje finansowe, które czasem nazywane są

parabankami, są to kasy oszczędności, spółki

oszczędnościowo-kredytowe, stowarzyszenia

oszczędnościowo-budowlane, instytucje kredytowe, banki

spółdzielcze lub komunalne kasy oszczędności.

W systemie finansowym działają również towarzystwa

ubezpieczeniowe – zajmują się one indywidualnym

ubezpieczeniem na życie, ubezpieczeniem na wypadek

bezrobocia, choroby, utraty zdolności do pracy itp. Oprócz

ubezpieczeń społecznych istnieją także ubezpieczenia

rzeczowe i majątkowe firm i osób prywatnych.

Giełda

Giełda jest instytucją tworzącą specjalny rynek, na którym spotykają

się sprzedający i kupujący papiery wartościowe, gdzie obowiązują

pewne reguły gry rynku kapitałowego. Obroty giełdowe mogą

odbywać się jedynie na podstawie dopuszczenia określonych

papierów wartościowych, głównie akcji i obligacji przedsiębiorstw

oraz instytucji będących członkami giełdy.

Akcje dostają się na giełdę za pośrednictwem biur maklerskich.

Makler giełdowy jest pośrednikiem, który prowadzi kupno i sprzedaż

akcji na cudzy rachunek i z tego tytułu pobiera określoną prowizję.

Maklerzy notują dokładnie wszystkie propozycje cen sprzedaży akcji

oraz zgłaszają je na kartkach różowych z ofertą kupna i kartkach

niebieskich z ofertą sprzedaży. Na giełdzie porządkowane są

zgłaszane propozycje dla każdej firmy dotyczące ceny i ilości akcji,

które jedni chcą kupić, a inni sprzedać. Makler giełdowy stara się

wybrać taką cenę równowagi dla sprzedających i kupujących, przy

której można się spodziewać największego obrotu.

Bank centralny

W całym systemie finansowym państwa główną rolę

odgrywa bank centralny.

Zadaniami baku centralnego są:

Regulowanie ilości pieniądza w obiegu w taki sposób, aby
nie było go za dużo, gdyż prowadzi to do wzrostu stopy
inflacji, i nie było go za mało, gdyż powoduje to deflację
brzemienna w recesję gospodarczą,
Organizowanie procesów rozliczeń i rozrachunków w całym
systemie bankowym,
Obsługiwanie budżetu państwa i długu publicznego,
Gospodarowanie rezerwami dewizowymi państwa,
Sporządzenie prognoz i ocen przebiegu procesów
gospodarczych w kraju,
Spełnianie funkcji nadzorczych w stosunku do banków
komercyjnych,
Udzielanie kredytów refinansowych bankom komercyjnym,
Utrzymywanie płynności finansowej banków komercyjnych
za pośrednictwem operacji otwartego rynku.