Co to jest malaria?

Malaria, zimnica (łac. malaria, plasmodiosis, dawna nazwa

febra z łac. febris = gorączka, także paludyzm) – ostra lub
przewlekła tropikalna choroba pasożytnicza, której różne
postacie wywoływane są przez jeden lub więcej z pięciu
gatunków jednokomórkowego pierwotniaka z rodzaju
Plasmodium rotium. Wektorem malarii przenoszącym ją
między osobami chorymi i zdrowymi są samice komarów z
rodzaju Anopheles

.

Jest to najczęstsza na świecie choroba

zakaźna, na którą co roku zapada ponad 220 mln osób, a
umiera 1-3 mln (są to głównie dzieci poniżej 5 roku życia z
Czarnej Afryki). Zachorowania poza terenami tropikalnymi i
subtropikalnymi endemicznego występowania tej choroby
spotykane są u osób powracających z tych regionów, a także
sporadycznie w pobliżu lotnisk i portów, gdzie zostają
zawleczone komary z rodzaju Anopheles.

Malaria jest obecnie jedną z trzech najważniejszych, oprócz AIDS i gruźlicy,

chorób zakaźnych w świecie. Ocenia się, iż aktualnie 40-45% ludności kuli

ziemskiej żyje na terenach zagrożonych malarią w ponad 100 krajach

świata. Większość przypadków malarii (ponad 85%) przypada na rejony

Afryki na południe od Sahary. Liczbę nowych zachorowań na zimnicę

szacuje się na 300-500 milionów rocznie, a liczbę zgonów na 1,5-2,7

milionów każdego roku. Na zachorowanie najbardziej narażone są dzieci do

5 roku życia i kobiety ciężarne mieszkające na terenach endemicznych dla

malarii oraz osoby nieodporne (nie posiadające swoistych przeciwciał),

podróżujące m.in. z Europy do krajów endemicznego lub epidemicznego

występowania malarii. W Polsce rejestruje się rocznie do 50 przypadków

malarii importowanej w tym nierzadko ciężkie postacie kliniczne

wywoływane przez Plasmodium falciparum. Ponadto, dość istotna liczba

Polaków jest leczona poza granicami kraju, na terenach malarycznych lub w

drodze powrotnej do kraju. Wysoce niepokojąca jest wysoka śmiertelność z

powodu ciężkiej lub nierozpoznanej malarii. Wynosi ona wprawdzie nie

więcej niż 3 przypadki rocznie, ale w porównaniu do liczby zachorowań, jest

ona 16-krotnie większa niż w pozostałych krajach europejskich. Wysoka

śmiertelność dotyczy zwłaszcza chorych zarażonych Plasmodium

falciparum; w Polsce w roku 2002 zmarł z tego powodu co 7 pacjent

zarażony tym gatunkiem pasożyta. Należy w tym miejscu podkreślić, że w

latach 1991-2003 poza granicami kraju zachorowało na malarię 114

żołnierzy polskich pełniących służbę w Misjach Pokojowych ONZ (głównie w

Kambodży, Angoli, Etiopii, Namibii); nikt z chorych żołnierzy nie zmarł.

Pojedyncze, jak dotąd, przypadki malarii stwierdza się także u imigrantów.

•

Malarię wywołują 4 gatunki (species) Plasmodium: P. falciparum. P. vivax, P. ovale i P. malariae.

Nierzadkie są inwazje kilkoma gatunkami pasożyta. Najgroźniejsze są, zawlekane z tropiku inwazje

Plasmodium falciparum, który rozmnaża się szybko i w ciągu kilku dni może doprowadzić do ciężkich

powikłań wielonarządowych i do zgonu. W ciężkich przypadkach inwazji Plasmodium falciparum

odsetek aktualnie zarażonych krwinek czerwonych zwykle przekracza 5%. Malaria o etiologii

Plasmodium falciparum (tzw. malaria tropikalna) różni się zasadniczo od choroby wywołanej innymi

gatunkami Plasmodium. Tylko w tej postaci występuje cytoadherencja erytrocytów zarażonych

pierwotniakiem do śródbłonka drobnych naczyń, ich sekwestracja i rozsiane zamknięcie tych naczyń

ze wszystkimi następstwami – reologicznymi, narządowymi i metabolicznymi.

Od 1963 roku Polska jest wolna od rodzimej transmisji Plasmodium vivax, która przybierała

charakter epidemiczny po I i II wojnie światowej.

Zarodźce malarii wymagają dwóch nosicieli: komara i człowieka. W złożonym cyklu rozwojowym

pierwotniaka zachodzi przemiana pokoleń:

• cykl płciowy (gamogeniczny i sporogeniczny) zachodzi w samicy komara widliszka (Anopheles

spp.),

• schizogeniczny rozród bezpłciowy zachodzi u człowieka.

Postać dojrzała zarodźca bytuje w komarze, on jest przeto żywicielem ostatecznym. Człowiek zaraża

się podczas ukąszenia przez samicę widliszka (Anopheles spp.) – wraz ze śliną komara wnikają do

organizmu sporozoity pasożyta. Samica widliszka zaraża się ssąc krew człowieka zawierającą

gametocyty (progamety – dojrzałe postaci płciowe zarodźca) – w przewodzie pokarmowym komara

dochodzi do zapłodnienia – rozpoczyna się sporogonia. Zarażenie Plasmodium falciparum nie daje

późnych nawrotów zimnicy, gdyż gatunek ten nie wytwarza tzw. hypnozoitów – wolno rozwijających

się postaci wątrobowych (dormant liver stages). Plasmodium vivax i Plasmodium ovale wytwarzają

hypnozoity i mogą powodować późne nawroty choroby – nawet do kilku lat po zarażeniu. Przypadki

inwazji Plasmodium malariae nie powodują powstawania hypnozoitów wątrobowych, pierwotniaki

mogą jednak przetrwać w łożysku naczyniowym, co może być źródłem późnych nawrotów, niekiedy

w kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat, po pobycie w rejonach endemicznych. Rozróżnia się rodzime

przypadki malarii przenoszone przez krajowe komary (autochtonus, indigenous malaria) lub przez

komary zawleczone z tropiku (autochtonous induced malaria) oraz przypadki malarii zawlekane z

terenów malarycznych (imported malaria) lub przeniesione w sposób sztuczny (np. przetoczenie

krwi – induced malaria). Mówi się również o przypadkach malarii nawrotowej (relapsing malaria) lub

o malarii nieustalonego pochodzenia (cryptic malaria). W procesie rozpoznawania inwazji

Plasmodium występują kolejno przypadki podejrzane, prawdopodobne i potwierdzone malarii.

Powikłania malarii mogą być wczesne i późne.

• Do wczesnych należą:

• ciężka niedokrwistość

• pęknięcie śledziony

• malaria mózgowa – objawiająca się zaburzeniami

przytomności do śpiączki włącznie, objawami ogniskowymi,

drgawkami

• hipoglikemia

• skaza krwotoczna

• niewydolność nerek

• ostra niewydolność oddechowa

• wstrząsy

• Późne powikłania:

• Nadreaktywny zespół malaryczny z hipersplenizmem

• zespół nerczycowy

• chłoniak Burkitta

• zwłóknienie wsierdzia.