Lateralizacj

a

Lateralizacja to inaczej stronność

ciała, a więc większa sprawność

jednej strony ciała od drugiej,

która nie ogranicza się wyłącznie

do pracy rąk, choć najwyraźniej

zaznacza się właśnie

w czynnościach manualnych.

Występuje ona również

w przypadku nóg oraz parzystych

narządów zmysłu, zwłaszcza oczu.

Rozwój ruchowej sprawności człowieka opiera się na daleko

posuniętej specjalizacji funkcji. Inne zadania wykonują

kończyny dolne i górne, lewe i prawe. Szczególnie ważną rolę
odgrywa specjalizacja i koordynacja ruchów rąk, która polega

na tym, że ruchy obu rąk są odmienne, przy czym ręka

wiodąca (prawa) wykonuje główną czynność, a ręka

podporządkowana zapewnia tylko lepsze warunki pracy

prawej ręce – „ruchowe tło”. Przewaga jednej ręki nad drugą

przy jednoczesnej ruchowej ich koordynacji pozwala

człowiekowi osiągnąć wysoki stopień sprawności, a zarazem

„ekonomii motorycznej’’. Wysoki poziom percepcji i ekonomii

ruchów jest osiągalny wówczas, gdy jedna z kończyn

dominuje, druga zaś z nią współpracuje oraz gdy oko i ręka

dominują po tej samej stronie ciała. Sprzyja to wytworzeniu

się tzw. układu ręka – oko, który jest podstawą koordynacji

wzrokowo – ruchowej, a więc wykonywania większości

czynności manipulacyjnych i graficznych. W wielu

czynnościach niezbędna jest harmonijna współpraca oka, ręki,

nogi, czemu sprzyja dominacja narządów po tej samej osi

ciała.

Wyróżniamy

następujące

rodzaje

lateralizacji:

lateralizaccja jednorodna –

prawostronna (przejawia się

dominacją prawej ręki, oka

i nogi, świadczy o dominacji

półkuli lewej) lub lewostronna

(przejawia się dominacją lewej

ręki, oka i nogi, świadczy

o dominacji półkuli prawej);

lateralizacja niejednorodna

(inaczej zwana skrzyżowaną) –

polega na wyraźnej

czynnościowej przewadze

narządów ruchu i zmysłu, ale

nie po tej samej stronie, a po

obu stronach ciała

Lateralizacja

nieustalona – brak

ustalonej dominacji

poszczególnych

narządów ruchu

i zmysłu.

zaburzenia

lateralizacj

i

Rozwój ruchowy człowieka opiera się na daleko posuniętej

specjalizacji funkcji. Przewaga jednej ręki nad drugą przy

jednoczesnej ruchowej ich koordynacji pozwala człowiekowi osiągnąć

wysoki stopień sprawności i ekonomii motorycznej. Za typową uważa

się rodzaj przewagi ręki prawej nad lewą.

Do tej typowości dostosowane zostały wszelkie urządzenia techniczne

codziennego użytku na całym świecie. Cywilizacja nasza jest

cywilizacją praworęczną. Ma za sobą wiekową przeszłość i praktykę.

W każdym jednak społeczeństwie, które można określić jako

"społeczeństwo praworęczne" istnieje pewien odsetek osób

leworęcznych.

Ogólnie uważa się, że krytycznym okresem w ustalaniu zręczności rąk

jest okres między 3 a 5 rokiem życia. We wczesnych okresach

motorycznego rozwoju dziecka, a także w wieku przedszkolnym

ujawnia się wiele zjawisk fizjologicznych powodujących zaburzenia

lateralizacji. Należy to uznać za zjawisko rozwojowe. Większa

sprawność funkcjonalna jednej strony ciała od drugiej nie ogranicza

się tylko do pracy rąk. Przewagę tę można zauważyć w zakresie

funkcji nóg, oczu, ruchów tułowia oraz niektórych parzystych organów

zmysłowych.

Rozróżniamy trzy rodzaje

dominacji:

*dominacja jednostronna-praworęczności towarzyszy

prawonożność i prawooczność, natomiast leworęczności

towarzyszy lewooczność oraz lewonożność;

*dominacja skrzyżowana-praworęczności towarzyszy

leworęczność i prawonożność. Praktyka wyróżnia różne

rodzaje dominacji skrzyżowanej. Bywają np. dzieci

leworęczne, lewonożne, a jednocześnie prawooczne bądź

też praworęczne, a przy tym lewooczne i lewonożne.

Powstaje wtedy problem działania ze sobą poszczególnych

kończyn i organów parzystych;

*dominacja osłabiona- obustronność, czyli ogólny brak

przewagi czynnościowej. Trudności w nauce w szkole

występują przede wszystkim u dzieci wykazujących

lateralizację skrzyżowaną i osłabioną.

Analizy nie można traktować w oderwaniu od

syntezy, gdyż obydwa te procesy są ze sobą

powiązane, to jednak u pewnych dzieci

przeważają trudności natury analitycznej, u

innych syntetycznej. Dzieci, które wykazują

trudności natury analitycznej potrafią wyodrębnić

w wyrazie poszczególne głoski, a nie potrafią

stworzyć z nich określonej całości. Trudności

natury syntetycznej polegają na tym, że dziecko

potrafi z podanych liter alfabetu ruchomego

złożyć odpowiedni wyraz, nie jest jednak zdolne z

wyrazu jako całości tych liter wydzielić.

Dzieci, które źle słyszą lub źle widzą napotykają na trudności w nauce
pisania i czytania . Jest to najczęściej:

•błędne odtwarzanie liter - dziecko niedokładnie odczytuje i pisze
głoski, spółgłoski i samogłoski np. zamiast los czyta las, zamiast sęk
czyta sok,

•statyczne odwrócenia liter - dziecko miesza ze sobą litery o podobnych
kształtach, a innym położeniu i kierunku (b z d, p z b, u z n, w z m),

•dynamiczne odwrócenie liter - dziecko przestawia litery, zmienia ich
kolejność np. nim = min, 69 - 96, 38 - 83,

•uporczywe opuszczanie lub dodawanie liter, a nawet całych sylab np.
opuszczanie spółgłosek, tj. wczoraj = czoraj, masło = maso,
opuszczanie samogłosek: tj. jest = jst, album = albm, drugi = drgi.
Oprócz tych trudności wspólnych dla nauki czytania i pisania wymienić
należy trudności związane z techniką pisania (między innymi):

•linie o nierównomiernym nacisku i niejednakowym nachyleniu,

•łuki przekształcone w kąt ostre i rozwarte,

•litery wybiegające poza linie,

•nie zachowana właściwa proporcja liter,

•nieprawidłowe połączenia liter ze sobą,

•za duże lub za małe odstępy między literami.
Są to niektóre z przykładów zniekształceń graficznej strony pisma.

Należy także pamiętać, że
zaburzeniom lateralizacji
towarzyszyć może:

•zaburzenie mowy (jąkanie),

•zaburzenia orientacji przestrzennej
(orientacja w lewej i prawej stronie
własnego ciała).

Jeżeli

zauważamy,

że dziecko

:

- posługuje się sprawnie obiema rękami – na

przemian - pisze, rysuje ręką lewą i prawą,

nie preferując żadnej z nich;

- cechuje słaba sprawność manualna, której

może towarzyszyć ogólna niezręczność

ciała;

- ma trudności w orientacji w stronach

swojego ciała;

- ma trudności w określaniu kierunków

przestrzennych

Możemy podejrzewać zaburzenia w procesie

lateralizacji.

Praca z dzieckiem z

zaburzoną lateralizacją

Mając na uwadze różnorodne trudności, jakie napotykają dzieci z opóźnionym
lub nieprawidłowym procesem lateralizacji, konieczna jest w niektórych
przypadkach reedukacja zmierzająca do przyspieszenia bądź ustalenia
dominacji stronnej. W wieku niemowlęcym pozostawia się dzieciom całkowitą
swobodę w zakresie wyboru ręki podczas czynności ruchowych. 
W późniejszym okresie korzystne jest utrwalenie praworęczności u dzieci
oburęcznych , szczególnie gdy dominuje u nich oko prawe. W wieku
przedszkolnym należy wspierać aktywność lewej ręki w przypadku dziecka
lewostronnego i usprawniać ją motorycznie.
Ćwiczenia powinny mieć na celu przyswojenie dziecku prawidłowych nawyków
ruchowych: właściwego sposobu trzymania ołówka, właściwego kierunku
rysowania linii pionowych, poziomych, okręgów. Należy ćwiczyć precyzję i
szybkość ruchów, kształcić zdolność kontrolowania napięcia mięśni,
eliminować niepotrzebne ruchy. Motorykę rąk powinno usprawniać się za
pomocą różnorodnych ćwiczeń graficznych z zastosowaniem różnych
przyborów do rysowania: ołówka, kredek woskowych, mazaków, kredy,
długopisu. Mogą być one wykonane na tablicy lub na dużych arkuszach
papieru.

Jako że lateralizacja jest integracyjnym

procesem rozwoju – również i na tym

polu możemy wspomagać rozwój

naszego dziecka. Oto kilka prostych

zabaw, ćwiczeń, dzięki którym dzieci

lepiej poznają i będą różnicować stronę

lewą od prawej, będą swobodniej

orientować się w schemacie własnego

ciała oraz w kierunkach

przestrzennych, a także mogą

doskonalić percepcję wzrokową

i koordynację wzrokowo – ruchową,

oraz zdolności manualne.

1.Orientacja

w schemacie

ciała:

-podaj mi proszę zabawkę,

która leży po lewej stronie,

- dotknij prawego ucha, pokaż

lewe oko, co widzisz po swojej

prawej stronie, itp.;

- „ zdalnie sterowany miś ‘’:

dziecko bawi się misiem, a my

wskazujemy mu drogę do

skarbu: misiu, idź dwa kroki

w lewo, teraz prosto, a teraz

skręć w prawo i idź aż do

poduszki, zobacz – co jest za

poduszką?;

- chwytanie/rzucanie piłki raz

lewą, raz prawą ręką (ze

wskazaniem).

2.Percepcja

wzrokowa:

- układanki, puzzle, rozcinanki,

które składamy z elementów

w całość;

- zauważanie różnic

i podobieństw pomiędzy

podobnymi ilustracjami,

zdjęciami;

- układanie wg wzoru;

komponowanie własnych

wzorów;

zabawy plasteliną, ciastoliną –

modelowanie

3.

Koordynacj

a

wzrokowo-

ruchowa

- kreślenie w powietrzu

kształtów geometrycznych,

liter, cyfr;

kreślenie linii poziomych,

pionowych, ukośnych, kształtu

koła;

- rysowanie tzw. leniwej

ósemki;

- rysowanie, malowanie na

dużych arkuszach;

4. Zdolności

manualne

-

wydzieranki papierowe;

- nawijanie nici na

szpulkę;

- zbieranie małych

elementów, np. grochu,

koralików –

np. segregowanie

wg koloru itp.

W różnicowaniu stron lewej
i prawej oraz kształtowaniu

orientacji w schemacie

swojego ciała, jak i w

przestrzeni, pomocne są

uwielbiane przez dzieci

wierszyki, które ilustrujemy

ruchem, jak np.:

Tu są oczy, tu jest
nos,
Tędy czasem płaczę
w głos,
Są policzki, jest
i brzuszek,
A tutaj jest mój
paluszek.

Kółko małe, kółko

duże,

Plecy proste, ręce

w górze.

Schyl się w prawo,

schyl się w lewo,

Tak się chwieje w lesie

drzewo.

Duży wybór wierszyków

i piosenek, którymi możemy

bawić się ze swoim dzieckiem

bądź z grupą maluchów

znajdziemy np. w opracowaniu

„W co się bawić z dziećmi? Pio
senki i zabawy wspomagające ro
zwój dziecka”

, opr. M. Bogdanowicz