Zaburzenia procesu lateralizacji

Obok zjawiska dominacji jednorodnej, kiedy to praworęczności towarzyszy prawooczność i prawonożność, a lewooczności – leworęczność i lewonożność, zdarzają się przypadki dominacji niejednorodnej, zwanej inaczej skrzyżowaną.

Powstaje problem współdziałania poszczególnych kończyn i organów parzystych. Nie zawsze współdziałanie to ma przebieg pomyślny .

Jednym z aspektów, a zarazem czynników rozwoju ruchowego dziecka jest postępujący proces lateralizacji, czyli inaczej przewagi jednej strony podczas ruchowych czynności .

Lateralizację czynności nazywa się też „asymetrią funkcjonalną”.

Lateralizacja rozwija się w ciągu życia dziecka. Od 7 r. życia zaczyna zwiększać się przewaga powierzchni półkuli lewej. Ostatecznie proces lateralizacji zostaje zakończony w wieku szkolnym. Są jednak dzieci, u których proces kształtowania się lateralizacji jest opóźniony, dominacja ręki nie jest jeszcze ustalona w wieku szkolnym. Dzieci te mają trudności w nauce.

Leworęczność niekiedy traktowana jest jako przejaw zaburzeń lateralizacji. Jednak tylko w niektórych przypadkach jest ona uwarunkowana patologicznie na skutek uszkodzenia lewej półkuli mózgu. Jednak najczęściej jest ona uwarunkowana genetycznie . H. Spionek stwierdziła że dzieci leworęczne nie różnią się pod względem sprawności intelektualnej od dzieci praworęcznych .

Mimo to najczęściej napotykają trudności w nauce, bowiem wykazują często mniejszą sprawność ruchową rąk. Występują również trudności związane z koniecznością opanowania techniki pisania lewą ręką. Kierunek naszego pisma, jego struktura i dynamika są bowiem dostosowane do czynności prawej ręki. Niezależnie od tego którą ręką piszemy, zawsze obowiązuje kierunek pisania od strony lewej do prawej oraz określony sposób ustawienia pióra wobec kartki papieru. Lustrzane w stosunku do ręki prawej ułożenie lewej ręki podczas czynności graficznych powoduje, że dziecko zamazuje, zasłania zapisany tekst i nie może kontrolować w sposób ciągły tego, co pisze. Inne ułożenie dłoni jest powiązane z jej wygięciem nadgarstkowym. Jest to powodem wzmożenia napięcia mięśniowego i stąd kurczowego zaciśnięcia palców, nadmiernego nacisku pióra, łamania grafitu ołówka i wyginania stalówek. Powoduje też ograniczenia zakresu i precyzji ruchów, zwolnienie tempa czynności graficznych i szybsze zmęczenie wskutek większego wysiłku . U dzieci leworęcznych powstają wtórne zaburzenia nerwicowe i motywacyjne wskutek niepotrzebnego przestawienia dziecka na pisanie prawą ręką oraz niewłaściwego traktowania przez otoczenie. Do zaburzeń lateralizacji zalicza się przede wszystkim brak funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała, tzn. lateralizacja słaba, nieustalona, co może być stanem przejściowym (po 6 roku życia świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji) lub trwałym (oburęczność utrzymuje się do końca życia). U dzieci słabo zlateralizowanych często występują trudności w nauce. Brak dominacji jednej ze stron ciała utrudnia wytwarzanie się orientacji w lewej i prawej stronie własnego ciała. Jest to powodem trudności wykształcenia się orientacji w przestrzeni a w związku z tym także trudności z odwzorowywaniem figur geometrycznych, rozpoznawaniem i odwzorowywaniem liter i cyfr podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni (p – b – d – g) .

Podobne trudności pojawiają się w przypadkach lateralizacji niejednorodnej, czyli skrzyżowanej. Dominujące narządy ruchu i zmysłów znajdują się po obu stronach osi ciała. W tych przypadkach trudności spowodowane są głównie zaburzeniami współdziałania oka i ręki, czyli koordynacji wzrokowo-ruchowej i ujawniają się podczas rysowania, czytania i pisania.

Nieprawidłowa lateralizacja nie musi być powodem niepokoju dopóki nie towarzyszą jej dodatkowe zaburzenia, tj. zaburzenia motoryczne, zaburzenia percepcji wzrokowej, orientacji w przestrzeni i wtórne zaburzenia emocjonalne. Dzieci z zaburzeniami lateralizacji popełniają najczęściej w czytaniu i pisaniu następujące błędy:

statyczne odwracanie liter o podobnych kształtach, a innym położeniu i kierunku. Dziecko nie rozróżnia b – d, g – p,

u – n, m – w;

dynamiczne odwracanie liter – zmiana kolejności liter, sylab w wyrazie. Dziecko czyta wrato zamiast warto, snaki zamiast sanki.