Żywienie w chorobach miąższu
wątroby

Spis treści

Wprowadzenie

Najczęstsze choroby wątroby

Żywienie w chorobach wątroby

Żywienie w przewlekłych chorobach wątroby bez cech

encefalopatii

Encefalopatia wątrobowa

Żywienie w okresie niewyrównania i niewydolności

wątroby – encefalopatia wątrobowa

Śpiączka wątrobowa

Zalecenia żywieniowe w śpiączce wątrobowej

Zalecenia żywieniowe po przeszczepie wątroby

Wprowadzenie

Wątroba – główny narząd

Wiele przemian ustrojowych

Białka ustrojowe z aminokwasów

pochodzących z pożywienia

Glukoza i kwasy tłuszczowe

Leucyna, izoleucyna, walina – mięśnie

szkieletowe

Amoniak – mocznik

Kwasy tłuszczowe – fosfolipidy, tłuszcze

obojętne, lipoproteiny, związki ketonowe

Cholesterol i kwasy żółciowe

Wprowadzenie c.d.

Glukoza – glikogen – glukoza

Węglowodany i aminokwasy – kwasy tłuszczowe

Glukoza – aminokwasy glukogenne

Regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej

Przemiana żelaza, miedzi, cynku i molibdenu

Magazynowanie witamin

Żółć – trawienie i wchłanianie tłuszczów

Funkcja odtruwająca

Uczestnictwo w rozkładzie niektórych hormonów

Najczęstsze choroby wątroby

Zapalenie wątroby

Marskość wątroby

Stłuszczenie wątroby

Toksyczne uszkodzenie wątroby

Nowotwór wątroby

Zapalenie wątroby

Zakażenie wirusem B lub wirusem A

Inne wirusy, bakterie, pierwotniaki

Objawy grypowe (początek)

Żółtaczka, ciemny mocz, jasny kał, świąd

skóry, uczucie pełności, tępy ból w prawym

podżebrzu, wątroba powiększona, bolesna

przy ucisku, podwyższone transaminazy:

aminotransferaza alaninowa (AlAT) i

aminotransferaza asparaginianowa (AspAT)

Dodatnie antygeny świadczące o obecności

wirusa żółtaczki zakaźnej w organizmie

Zapalenie wątroby c.d.

Stan zapalny się może przedłużać

Przewlekłe zapalenie wątroby –
stacjonarne lub tzw. przewlekłe
aktywne zapalenie wątroby –
niszczenie miąższu wątroby

Marskość wątroby

Choroba przewlekła

Zwyrodnienie i martwica komórek
wątrobowych

Tkanka łączna rozrastająca w miejscu

Marskość wątroby c.d.

Przyczyny:

Niedobory żywieniowe (dieta uboga w białko)

Przebyte wirusowe zapalenie wątroby

Alkoholizm

Przedłużające się zaburzenia w odpływie żółci

Zatrucia toksyczne lekami i innymi chemicznymi

substancjami

Przewlekła niewydolność krążenia (marskość

zastoinowa)

Choroby metaboliczne, zakaźne, pasożytnicze

Marskość wątroby c.d.

Rozwój skryty

Nietypowe objawy: brak łaknienia,
uczucie goryczy w ustach, osłabienie,
ubytek masy ciała, nietolerancja
tłustych pokarmów, alkoholu, uczucie
pełności po jedzeniu, ociężałość,
senność, apatia, zaparcia na przemian
z biegunką

Marskość wątroby c.d.

Typowe objawy: oliwkowe – podżółtaczkowe

zabarwienie skóry, twardówek oczu, płyn w jamie

brzusznej, „pajączki naczyniowe” na skórze, skłonność

do krwawień z błon śluzowych

Schyłkowy okres: skaza krwotoczna, śpiączka

wątrobowa, obrzęki na skutek zmniejszonej syntezy

albumin osocza i zmniejszonego przepływu krwi przez

wątrobę

Krążenia oboczne – żylaki przełyku, odbytu,

rozszerzenie żył powłok brzusznych

Leczenie – zahamowanie powstałych zmian

Stłuszczenie wątroby

Zwiększenie zawartości tłuszczu w tkance
wątrobowej

Nacieki zapalne i pojedyncze ogniska
martwicze

Nadmierne spożywanie energii z
długotrwałym niedoborem białka w diecie

Czynniki toksyczne

Zaburzenia metaboliczne

Zaburzenia wewnątrzwydzielnicze

Stłuszczenie wątroby c.d.

Objawy:

Brak łaknienia

Uczucie sytości

Tępe bóle po tłustych posiłkach

Wzdęcia

Zaburzenia w oddawaniu stolca

Przebieg choroby bezobjawowy

Toksyczne uszkodzenie wątroby

Grzyby trujące

Alkohol

Czterochlorek węgla

Niektóre antybiotyki

Leki psychotropowe

Leki przeciwnowotworowe

Charakter ostry lub przewlekły

Objawy bardziej lub mniej nasilone

Intensywność i czynnik szkodliwy

Żywienie w chorobach wątroby

Stopień wydolności wątroby i rodzaj
występujących zaburzeń
metabolicznych

Stopień wyrównania lub
występowania niewydolności wątroby,
encefalopatii wątrobowej,
niedożywienia, ewentualnie żółtaczki

Żywienie w chorobach wątroby c.d.

Przewlekłe choroby wątroby –
niedożywienie

Określenie stanu odżywienia pacjenta

Indywidualne dostosowanie do stanu
chorego i fazy choroby

Bardzo ważna grupa

Dobrze zaplanowana dieta wpływa na
utrzymanie stanu wydolności wątroby

Żywienie w przewlekłym chorobach
wątroby bez cech encefalopatii

Dieta dostarcza wszystkie składniki
pokarmowe potrzebne do utrzymania
równowagi metabolicznej, wyrównania
niedoborów i regeneracji komórek
wątrobowych

Brak łaknienia, uczucie pełności, wzdęcia,
pragnienie

Dieta urozmaicona, smaczna,
uwzględniająca upodobania i zwyczaje
żywieniowe pacjenta

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Prawidłowa masa ciała – 25-30 kcal/kg
mc./dobę (poza białkiem)

Gwarantowanie utrzymanie masy
ciała

Niedożywienie – 35-40 kcal/kg
mc./dobę (poza białkiem)

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Białko w granicach 1-1,2 g/kg mc./dobę, tj.

do 90 g/dobę

Niedożywienie – 1,5 g/kg mc./dobę

Stymulacja procesu odnowy komórek

wątrobowych

Zmniejszenie nacieczenia tłuszczowe

miąższu wątroby

Sprzyjanie uzupełnianiu niedoborów białek

tkankowych

Synteza albumin osocza

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Połowa – nabiał i ryby

Mniej białka w mięsie czerwonym

Stężenie amoniaku we krwi tętniczej

Tłuszcze łatwo strawne tolerowane

Poprawa wartości smakowej potraw

Źródło NNKT, niektórych witamin

Źródło energii

1 g/kg mc./dobę tłuszczów

50-65% kcal (poza białkiem)

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Tłuszcz mleczny – MCT

Wykluczenie tłuszczów zwierzęcych o wysokim

punkcie topienia: smalec, słoniny, łoju

Dodatek do gotowych potraw na surowo

Czasem biegunki tłuszczowe

Nietolerancja tłuszczu – triglicerydy MCT

Zaburzenia wydzielania żółci – marskości żółciowej –

ograniczenie poniżej normy fizjologicznej do 30-50

g/dobę

Tępe pobolewania w nadbrzuszu, wzdęcia, puste

odbijania, odbarwienia stolca, zaparcie lub biegunka

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Zaburzenia metaboliczne węglowodanów

Hiperinsulinizm

Oporność tkankowa na insulinę

Hiperglikemia poposiłkowa

Jawna cukrzyca

Utrata zdolności magazynowania glikogenu
i syntezy glukozy ze związków
niecukrowych, czyli na drodze
glukoneogenezy

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Hipoglikemia

Kwasy tłuszczowe, a nie glukoza

Węglowodany uzupełniają energię

200-300 g

50-70 g łatwo przyswajalnych

Zwiększona synteza trójglicerydów w

wątrobie

Nasilone stłuszczenie tego narządu

Ciała lipotropowe: cholina, metionina,

cysteina, witamina B12

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Uniknięcie potraw bogatych w błonnik

Wykluczenie gruboziarnistych

produktów zbożowych

Warzywa i owoce w postaci gotowanej

rozdrobnionej, przecierów, soków

Drobno starta marchewka i sałata

inspektowa (na surowo) – dobra

tolerancja

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Z diety należy wykluczyć:

Pokarmy wzdymające (warzywa

kapustne, cebulowe, suche nasiona

roślin strączkowych, szparagi, śliwki,

gruszki, czereśnie), ograniczyć seler,

buraki, brukiew

Ostre przyprawy

Używki (alkohol, kawę naturalną,

mocną herbatę, kakao)

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

A, K, C i grupa B

Utajone niedobory

5 g soli kuchennej

Potas – 1000-1500 mg na 1000 kcal diety

Wapń – 1-1,5 g/dobę

Niedobory cynku, selenu

Zwiększona podaż witamin

Warzywa i owoce

Drożdże piwne – grupa B – 50 g/dobę

Suplementowanie pozajelitowe

Żywienie w przewlekłych chorobach
wątroby bez cech encefalopatii c.d.

Nie ograniczenie podaży płynów

Przyrządzanie metodą gotowania w wodzie, na parze,

duszenia bez tłuszczu, pieczenia w pergaminie lub folii

przezroczystej

Zabronione smażenie i pieczenie w tradycyjny sposób

Zupy i sosy na wywarze jarskim

Wykluczenie pokarmów nieświeżych i z

konserwantami

5-7 razy dziennie w małych porcjach

Ok. 40 stopni Celsjusza

Posiłek późnym wieczorem – hipoglikemia

Przykład jadłospisu

I śniadanie:
Kasza krakowska na mleku
Bułka z masłem i szynką
Herbata z cytryną

II śniadanie:
Kanapka z pieczywa pszennego z
masłem i serem twarogowym z koperkiem
Sok pomidorowy

Przykład jadłospisu c.d.

Obiad:
Zupa jarzynowa z ziemniakami –
przecierana
Klopsiki wołowe gotowane w sosie
potrawkowym
Makaron nitki
Buraczki
Galaretka pomarańczowa

Przykład jadłospisu c.d.

Podwieczorek:
Koktajl z kefiru, śmietanki i przecieru z
truskawek

Kolacja:
Herbata z mlekiem
Chleb pszenny
Pasta z jajka i serka topionego
Jabłka pieczone

Encefalopatia wątrobowa

Jest to zespół neurologiczny polegający na
zaburzeniu funkcjonowania centralnego

układu

nerwowego na skutek działania toksyn
pojawiających się w układzie w związku z
uszkodzeniem wątroby przez niektóre leki,
substancje toksyczne, ostre zakażenia podczas
innych chorób wątroby, krwotoki do przewodu
pokarmowego, wirusy (WZW) lub alkohol.

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa

Nudności, wymioty, brak łaknienia

Nadciśnienie wrotne, puchlina brzuszna,
obrzęki, żółtaczka, zmniejszone stężenie
albumin w surowicy krwi

Zmniejszona synteza albumin, białek
transportowych i czynników krzepnięcia
krwi

Zwiększenie stężenia amoniaku

Zmniejszenie syntezy mocznika

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

Zwiększenie ilości metioniny i
aminokwasów aromatycznych:
fenyloalaniny, tyrozyny, tryptofanu

Zmniejszenie stężenia argininy i
aminokwasów o rozgałęzionym
łańcuchu bocznym: leucyny,
izoleucyny, waliny

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

Podaż tłuszczu – indywidualna tolerancja

pacjenta

Masło, śmietanka, olej

Zła tolerancja glukozy i zmniejszenie się

biosyntezy glukozy ze związków

niecukrowych i lipoprotein

Upośledzone wchłanianie, transport,

magazynowanie i wykorzystanie niektórych

witamin

Energia – 25-35 kcal/kg mc./dobę (poza

białkiem)

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

Nasilenie objawów i upośledzenia

wątroby – zmniejszenie tolerancji na

białko, wzrost stężenia amoniaku we

krwi

Dieta niskobiałkowa

0,5 g/kg mc./dobę

Dożylne podanie roztworów

aminokwasów

0,25 g/kg mc./dobę

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

Połączenie białek z odżywkami
przemysłowymi

Zwiększenie tolerancji na białko

Wyrównanie ujemnego bilansu azotowego

Zmniejszenie stężenia amoniaku we krwi

Mleko, twaróg, jaja

5-6 posiłków

Zatrucie organizmu – nadmiar białek

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

Spożycie pieczywa, mąki, makarony

niskobiałkowe

Suplementacja witamin rozpuszczalnych w

wodzie

Niedobory cynku i selenu

Stosowanie argininy, asparginianu ornityny,

alfa-ketoglutaranu ornityny

Osłabienie neurotoksycznych działań

amoniaku przez zwiększoną syntezę

mocznika

Przykład jadłospisu

I śniadanie:
Kleik z płatków owsianych scedzony z
mlekiem (100 ml mleka)
Bułka pszenna niskobiałkowa z
przecierem owocowym

Przykład jadłospisu c.d.

II śniadanie:
Sucharki
Pasta z drobiu (40 g mięsa z drobiu) i
włoszczyzny
Herbata

Przykład jadłospisu c.d.

Obiad:
Krupnik przetarty z mlekiem (50 ml
mleka)
Ziemniaki puree
Dynia lub marchewka
Kompot z owoców jagodowych przetarty

Przykład jadłospisu c.d.

Podwieczorek:
Napój z mięty, jabłka, cytryny z miodem
Sucharek
Serek homogenizowany

Kolacja:
Herbata z mlekiem (25 ml mleka)
Pieczywo niskobiałkowe z masłem
Konfitura bez pestek

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

Stan przedśpiączkowy – brak łaknienia

Żywienie dojelitowe lub pozajelitowe

Diety przemysłowe

bogatoenergetyczne z mniejszą ilością

sodu

Aminokwasy typu hepar

25-30 kcal/kg mc./dobę

Białko – 0,5-1,2 g/kg mc./dobę

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

2-3 dni – wykluczenie produktów białkowych

Słodzone soki owocowe, przetarte kompoty, miód,

kisiele, galaretki, ryż z masłem, ziemniaki puree z

masłem, rozmoczone pieczywo niskobiałkowe

Stan przedśpiączkowy – chude mleko, chudy twarożek

lub mięso gotowane

Niedożywienie i upośledzenie mechanizmów

obronnych

Białko do 40 g/dobę

Nie więcej niż 0,8 g/kg mc. – 50-60 g w dziennej diecie

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

20 g białka – 200 ml mleka chudego i 25 g

chudego twarożku lub jedno jajo lub 25 g

gotowanego mięsa cielęcego, wołowego, z

ryby, z drobiu

Roztwory typu hepar lub diet

przemysłowych

40 g białka – 200 ml mleka chudego, 50 g

twarogu chudego, 1 jajo i 50 g mięsa

60 g białka – 400 ml mleka chudego, 50 g

twarogu chudego, 1 jajo i 50 g gotowanego

mięsa

Żywienie w okresie niewyrównania i
niewydolności wątroby – encefalopatia
wątrobowa c.d.

Obrzęki i puchlina brzuszna – ograniczenie

sodu i płynów, zwiększenie ilości potasu

Niedożywienie – wyrównanie niedoborów

cynku

Dieta lekko strawna – gotowanie,

konsystencja papkowata

Potrawy przecierane – żylaki przełyku

Posiłki regularne, ciepłe, bez dodatku

przypraw, używek, mniejsze porcje, 5-6

razy dziennie

Żywienie pozajelitowe

Przykład jadłospisu – przed
śpiączką

I śniadanie:
Kleik z płatków ryżowych
Suchary z mąki niskobiałkowej
Herbata

II śniadanie:
Herbata słodzona
Sucharki
Przecier z owoców jagodowych

Przykład jadłospisu – przed
śpiączką c.d.

Obiad:
Kleik z kaszy jęczmiennej przetarty na
wywarze jarzynowym
Ziemniaki puree z masłem
Marchewka puree
Galaretka

Przykład jadłospisu – przed
śpiączką c.d.

Podwieczorek:
Kisiel owocowy

Kolacja:
Ryż z przecierem jabłkowym
Napój z marchwi z miodem

Śpiączka wątrobowa

Jest wynikiem bardzo znacznego
uszkodzenia wątroby.

Przyczyny

Wirusowe zapalenie wątroby

Zatrucia związkami chemicznymi,
grzybami, lekami

Marskość wątroby

Objawy

W postaci łagodnej występują zaburzenia
rytmu snu, zmiana osobowości, niemożność
skupienia uwagi. W ciężkich postaciach
występują drgawki, nieskoordynowane ruchy,
otępienie, utrata przytomności, zniesienie
odruchów, żółtaczka, oddech ma
charakterystyczny zapach, tzw. cuchnienie
wątrobowe.