PATRIA POTESTAS

TUTELA, KURATELA

Powstanie patria potestas

Zrodzenie z iustum matrimonium

G. 1.55: Podobnie pod naszą władzą znajdują się
nasze dzieci, które spłodziliśmy w prawym
małżeństwie [...]

Przysposobienie

G. 1.97 Nie tylko dzieci naturalne [...] podlegają
naszej władzy, ale także te, które przysposabiamy

Legitimatio (legitymacja dzieci zrodzonych w
konkubinacie) - prawo poklasyczne

Pochodzenie z małżeństwa

G. 1.55: Podobnie pod naszą władzą znajdują się nasze dzieci,

które spłodziliśmy w małżeństwie zawartym prawnie. Prawo to

jest właściwe obywatelom rzymskim (bo nie ma prawie

żadnych innych ludzi, którzy by mieli taką władzę nad swoimi

dziećmi, jaką my mamy)

G. 1.56: To, że obywatele rzymscy zawarli małżeństwo i mają

pod władzą spłodzone w nich dzieci, przyjmuje się wtedy, gdy

pojęli za żony obywatelki rzymskie albo Latynki, czy też

perygrynki, w stosunku do których mają conubium; conubium

bowiem powoduje, że dzieci dzielą los prawny ojca, z

czego wynika, że nie tylko stają się obywatelami

rzymskimi, lecz także podlegają władzy ojca.

G. 1.67: Każdy dzieli los prawny ojca tylko wtedy, gdy

między ojcem a matką istnieć będzie conubium.

Pochodzenie z małżeństwa

Założenie

wstępne

-

dany

związek

jest

małżeństwem (iustum matrimonium)

Patria potestas była prawem dostępnym tylko
obywatelom rzymskim - ojciec musiał być
obywatelem rzymskim. Nie mógł mieć jej
peregryn mający conubium

domniemania

Paulus D. 2.4.5: Matka zawsze jest pewna (Mater

semper certa est), nawet jeśli pocznie nie z prawego

łoża, ojciec jest zaś to ten, na którego wskazuje

małżeństwo.

2 domniemania:

Ojcem dziecka jest mąż matki (Pater est quem

nuptiae demonstrant)

Dziecko urodzone nie wcześniej niż w 182 dniu

po zawarciu małżeństwa i nie później niż w 300

dniu po jego rozwiązaniu pochodzi z małżeństwa

Oba domniemania są obalalne

dzieci pozamałżeńskie

Dzieci pozamałżeńskie (liberi naturales, spurii,
vulgo quaesiti) nie wchodziły pod patria potestas.
To samo dotyczy dzieci zrodzonych z iustum
matrimonium, w którym ojciec nie był obywatelem
rzymskim

Nabywały status libertatis i civitatis jaki miała
matka w chwili urodzenia dziecka

Favor libertatis - dziecko niewolnicy rodzi się wolne,
jeśli matka była wolna bądź w chwili poczęcia bądź
w chwili urodzenia

Dziedziczenie status civitatis i familiae

G. 1.75: [...] jeśli pojmie za żonę czy to obywatel
rzymski perygrynkę, czy też peregryn obywatelkę
rzymską, ten, kto się narodzi będzie perygrynem
[...]

G. 1.76: Mówimy oczywiście o tych, między którymi
brak było conubium, w przeciwnym bowie razie,
jeśliby obywatel rzymski pojął za żonę perygrynkę, z
którą ma conubium, to jak wyżej powiedzieliśmy,
wszedł w prawe małżeństwo i wówczas ten, kto się z
nich zrodził, jest obywatelem rzymskim i podlegał
będzie władzy ojca.

Dziedziczenie status civitatis i familiae

G. 1.78: To co powiedzieliśmy o tym, kto rodzi się z obywatelki
rzymskiej i perygryna, jeśli brak było między nimi conubium, iż
jest perygrynem, wynika z lex Minicia, która to ustawa
stanowiła, że dzielił on los prawny rodzica stanu
gorszego. W tej samej ustawie postanowiono odwrotnie, że jeśli
obywatel rzymski pojmie za żonę perygrynkę, z którą nie ma
conubium, z takiego związku rodzi się peregryn. [W pierwszym
wypadku] lex Minicia była najbardziej potrzebna, przy wyłączeniu
bowiem tej ustawy powinien iść za stanem przeciwnym, jako że
kto rodzi się z osób, którym brak conubium, zgodnie z ius
gentium, dzieli los prawny matki. Z tej zaś części, w której
stanowi, że z obywatela rzymskiego i perygrynki rodzi się
peregryn, wydaje się zbędna, bo również z jej pominięciem
byłoby tak samo z mocy ius gentium.

Dziedziczenie status civitatis i familiae

G. 1.80: Z tego samego powodu z Latyna i obywatelki
rzymskiej [...] rodzi się obywatel rzymski. [...]
stosujemy też prawo wynikające z uchwały senatu,
która z inicjatywy boskiego Hadriana stanowi, że
urodzony w jakikolwiek sposób z Latyna i obywatelki
rzymskiej urodzi się obywatelem rzymskim.

Dziedziczenie status civitatis i familiae

G. 1.81: Stosownie do tego również tamta uchwała
senatu wydana z inicjatywy boskiego Hadrina
postanowiła, że kto urodzi się z Latyna i
perygrynki, a także na odwrót, z perygryna i
Latynki, dzieli los prawny matki.

G. 1.82: A z tego wynika także i to, że z niewolnicy
i wolnego, zgodnie z ius gentium, rodzi się
niewolnik, i na odwrót, z wolnej osoby i niewlonika
rodzi się człowiek wolny.

Ojciec

Matka

conubi

um

Status

Rzymianin

Rzymianka

+

Obywatel rzymski alieni

iuris

Rzymianin

Rzymianka

-

Obywatel rzymski sui iuris

Rzymianin

Latynka

+

Obywatel rzymski alieni

iuris

Rzymianin

Perygrynka

+

Obywatel rzymski alieni

iuris

Rzymianin

Perygrynka

-

Peregryn

Peregryn

Rzymianka

-

Peregryn (lex Minicia)

Peregryn

Rzymianka

+

Peregryn

Rzymianin

Latynka

-

Latyn

Latyn

Rzymianka

+

Obywatel rzymski sui iuris

Latyn

Rzymianka

-

Obywatel rzymski sui iuris

przysposobienie

G. 1.97: Nie tylko nasze dzieci naturalne, wedle
tego, co powiedzieliśmy, są w naszej władzy, ale
zaiste i te, które adoptowaliśmy.

Adoptio naturam imitatur - adopcja naśladuje
naturę

(dotyczy

m.in.

wieku

pomiędzy

przysposabiającym a przysposabianym)

G. 1.98: Adopcji dokonuje się w dwojaki sposób:
albo przez przyzwolenie ludu, albo z mocy władzy
magistratury, na przykład pretora.

przysposobienie

ADROGATIO

dojrzały mężczyzna sui iuris

Pod władzę nowego pater familias wchodzi cała rodzina i
majatek adrogowanego

Zgromadzenie ludowe

ADOPTIO

Osoby alieni iuris

Pod władzę wchodzi tylko przysposobiany (adoptowany)

mancipatio i in iure cessio

Adrogatio

Pontifex maximus na comitia curiata: lex curiata

Aulus Gellius: 5.19.9: Czy chcecie i rozkazujecie o Kwiryci, by Lucius
Valerius był synem Luciusowi Titiusowi, takim prawem i ustawą, jaką z
tego paterfamilias i tej materfamilias, byłby się zrodził, i by przydano
mu władzę życia i śmierci, jaką ma ojciec nad synem? o to, oto, jak
powiedziałem, pytam was Kwiryci!”



Udział w procedurze comitia curiata, wcześniejsze badanie
przez pontyfików czy adrogatio spełnia określone wymogi,
iusiurandum składane przez przysposabiającego

Adoptio



G. 1.134: A w wypadku syna oto, jeżeli oddaje się go w

przysposobienie dokonuje się trzech obrzędów uchwycenia
ręką i dwóch na przemian z nimi wyzwoleń, tak jak zwykło się
ich dokonywać wtedy gdy ojciec go wyzwala spod władzy po
to , aby stał się osobą autonomiczną. później albo jest
odsprzedawany obrzędowo ojcu i od niego ten, kto go
przysposabia, wobec pretora domaga się wydania syna,
twierdząc, że jest jego synem, a gdy tamten nie występuje z
twierdzeniem przeciwnym, zostaje syn przyznany przez
pretora temu, kto domaga się wydania.....

Justynian

I. 1.11.2: (...) gdy syn podległy władzy ojcowskiej dany jest przez
rodzonego ojca w przysposobienie osobie postronnej, prawa władzy
rodzonego ojca bynajmniej nie ulegają zniweczeniu, nic nie przechodzi
na ojca z przyposobienia i nie jest on pod jego władzą, choć prawa
dziedziczenia beztestamentowego są mu przez nas przyznane. Jeśli
zaś ojciec rodzony swego syna oddaje w przysposobienie i nie
postronnej osobie, lecz dziadkowi macierzystemu syna, lub gdy sam
ojciec rodzony uwolniony został spod władzy ojcowskiej, nawet
dziadkowi ojczystemu, albo w podoby sposób pradziadkowi
macierzystemu lub ojczystemu, w takim przypadku, ponieważ w jednej
osobie zbiegają się zarówno prawa z urodzenia, jak i z
przysposobienia, prawo ojca z przysposobienia, powiązane węzłem
urodzenia i wzmocnione prawnym sposobem przysposobienia, zostaje
zachowane nienaruszone, tak że przysposobiony jest i w rodzinie i pod
władzą takiego ojca z przysposobienia.

Adoptio

Adoptio plena

adoptującym krewny wstępny adoptowanego

adoptowany wchodzi pod patria potestas w nowej rodzinie i w
niej dziedziczy, zrywając więzi z dawną rodziną

Adoptio minus plena

adoptującym jakakolwiek inna osoba

adoptowany nie wchodzi pod patria potestas adoptującego

adoptowany - prawo do dziedziczenia beztestamentowego po

adoptującym

legitymacja

Przez

późniejsze

zawarcie

małżeństwa między konkubentami
(legitimatio

per

subsequens

matrimonium)

Poprzez reskrypt cesarski wydany
na

wniosek

naturalnego

ojca

(legitimatio per rescriptum principis)

Treść patria potestas

Teoretycznie prawo życia i śmierci (ius vitae ac
necis)

Prawo do sprzedaży i porzucenia dziecka

Teoretycznie prawo weta w stosunku do zawarcia
małżeństwa (de facto zniesione praktycznie od
Augusta)

Obowiązek utrzymania i wychowania zgodnie ze
statusem społecznym ojca

Treść patria potestas

Prawo do nabywania praw majątkowych poprzez dzieci

Prawo do wytoczenia skargi wydobywczej (rei
vindicatio) przeciw osobie, u której jest dziecko

Prawo wydania dziecka osobie trzeciej w ramach
odpowiedzialności noksalnej

Prawo

ustanowienia

dla

dziecka

opiekuna

w

testamencie

Zniewaga wyrządzona dziecku= zmiewaga pater
familias

ustanie patria potestas

Śmierć i 3 capitis deminutio

Popadnięcie w niewolę u nieprzyjaciela -
zawieszenie władzy do czasu powrotu

Emancypacja (synowie 3 razy, wszyscy inni
członkowie rodziny 1 raz):

G. 1.132: [...]Jeśli ojciec sprzeda syna trzy razy,
syn niech będzie wolny od władzy ojcowskiej.

Oddanie dziecka w adopcję

Kapłani Jowisza oraz Westalki

Sytuacja syna pod władzą

Actiones adiecticiae qualitatis

Odpowiedzialność noksalna

Senatus consultum Macedonianum - I w. n.e -

zakaz udzielania pożyczek synom

Peculium

castrense - od Augusta

quasi castrense - okres poklasyczny

adventicium - od Justyniana

opieka i kuratela

G. 1.142: Przejdźmy teraz do innego podziału. Bo
wśród tych, którzy nie podlegają władzy ani
manus [...] jedni podlegają bądź opiece, bądź
kurateli, inni nie podlegają żadnym ograniczeniom
prawnym.

OPIEKA

(TUTELA)

-

ochrona

osoby

jej

podlegającej połączona z dbaniem o całość jej
majątku

KURATELA

-

ochrona

majatku

(interesów

majątkowych) osoby jej podlegającej

Tutela

Testament - tutela testamentaria

Ustawa XII Tablic (tutela legitima) - krewni
agnacyjni lub gentyle

Decyzja pretora (tutela dativa) - od lex Atilia (210
p.n.e.) - pretor urbanus, od lex Iulia et Titia (31
p.n.e.) - namiestnicy prowincji, potem pretor
tutelaris

tutela impuberum

Niedojrzali mężczyźni i kobiety

Po ukończeniu 7 roku życia przez pupila - interpositio

auctoritatis tutoris - przyzwolenie na zawarcie czynności

prawnej zobowiązującej lub rozporządzajacej przez pupila

Accusatio suspectis tutoris o charakterze actio popularis -

odsunięcie nieuczciwego tutora

Actio rationibus distrahendis - przez pupila po dojściu do

dojrzałości, przeciwko opiekunowi, który rozmyślnie

sprzeniewierzył jego majątek - o podwójną wartość

Actio tutela - skarga infamująca, podopieczny i opiekun

dochodzili roszczeń - pupil o odzyskanie tego co tutor

nabył jako zastępca pośredni, a tutor o zwrot nakładów.

Od 210 r. p.n.e.

Tutela mulierum

Dojrzałe kobiety sui iuris

G. 1.144: Przodkowie bowiem chcieli, by kobiety,
choćby były pełnoletnie, podlegały opiece przez
wzgląd na płochość ich usposobienia.

G. 3.107-108: Poddany opiece dokonuje każdej
czynności

prawidłowo,

byleby

tylko

miał

przyzwolenie opiekuna, gdy ono jest niezbędne,
mianowicie jeśli sam zaciąga zobowiązanie. Taki
sam jest stan prawny co do kobiet, które pozostają
pod opieką.

Tutela mulierum

G.1.190:

By

kobiety

pełnoletnie

natomiast

podlegały

opiece,

nie

przemawia za tym - jak się
zdaje - żadne bodaj liczące się
uzasadnienie,

bo

[to

uzasadnienie],

które

pospolicie bywa przyjmowane,
że z powodu płochości [ich]
usposobienia są przeważnie
wprowadzane w błąd słuszne,
iżby

kierowało

nimi

przyzwolenie

opiekunów,

bardziej

się

wydaje

błyskotliwe, aniżeli trafne.

Tutela mulierum

Tutoris optio - możliwość wyboru tutora przez
żonę, od II w. p.n.e. - G. 1.150: Titii, żonie mojej,
daję swobodę wyboru opiekuna.

Ius trium liberorum

Możliwość zmuszenia opiekuna przez pretora do
wyrażenia zgody

cura (kuratela)

Nadzór nad majątkiem

Często

połączony

z

odebraniem

prawa

zarządzania majątkiem osobie oddanej pod
kuratelę

Nigdy z mocy prawa, zawsze na wniosek -
postępowanie przed pretorem lub namiestnikiem
prowincji (cognitio)

Zazwyczaj kuratorami byli najbliżsi członkowie
rodziny (agnaci, później kognaci)

cura (kuratela)

Osoby chore umysłow (cura furiosi)

Marnotrawcy (cura prodigi)

Minorzy (cura minorum) - udziela przyzwolenia
(consensus)

Nieobecni (cura absentis)

Nasciturus (cura ventris)

Starcy, osoby niepełnosprawne umysłowo (cura
debilum personarum)

cura (kuratela)

Kurator może być ustanowiony:

bądź do jednej czynności

bądź do wszystkich czynności (ogólnie)

Rozliczenia:

actio negotiorum gestorum directa i contraria

Następne zajęcia

Pojęcie i podziały rzeczy. Własność i posiadanie -
rozdział VI § 21-22