PATRIA POTESTAS

TUTELA, KURATELA

Powstanie patria potestas

Zrodzenie z iustum matrimonium

G. 1.55: Podobnie pod naszą władzą znajdują się
nasze dzieci które spłodziliśmy w prawym
małżeństwie [...]

Przysposobienie

G. 1.97 Nie tylko dzieci naturalne [...] podlegają
naszej władzy, ale także te, które przysposabiamy

Legitimatio (legitymacja dzieci zrodzonych w
konkubinacie) - prawo poklasyczne

Pochodzenie z małżeństwa

G. 1.55: Podobnie pod naszą władzą znajdują się nasze dzieci, które
spłodziliśmy w małżeństwie zawartym prawnie. Prawo to jest
właściwe obywatelom rzymskim (bo nie ma prawie żadnych
innych ludzi, którzy by mieli taką władzę nad swoimi dziećmi, jaką my
mamy)

G. 1.56: To, że obywatele rzymscy zawarli małżeństwa i mają pod
władzą spłodzone w nich dzieci, przyjmuje się wtedy, gdy pojęli za
żony obywatelki rzymskie albo Latynki, czy też perygrynki, w stosunku
do których mają conubium; conubium bowiem powoduje, że
dzieci dzielą los prawny ojca, z czego wynika, że nie tylko stają
się obywatelami rzymskimi, lecz także podlegają władzy ojca.

G. 1.67: Każdy dzieli los prawny ojca tylko wtedy, gdy między
ojcem a matką istnieć będzie conubium.

Pochodzenie z małżeństwa

Założenie

wstępne

-

dany

związek

jest

małżeństwem (iustum matrimonium)

Patria potestas była prawem dostępnym tylko
obywatelom rzymskim - ojciec musiał być
obywatelem rzymskim. Nie mógł mieć jej
peregryn mający conubium

domniemania

Paulus D. 2.4.5: Matka zawsze jest pewna (Mater semper
certa est), nawet jeśli pocznie nie z prawego łoża, ojciec
jest zaś to ten, na którego wskazuje małżeństwo.

2 domniemania:

Ojcem dziecka jest mąż matki (Pater est quem
nuptiae demonstrant)

Dziecko urodzone nie wcześniej niż w 182 dniu po
zawarciu małżeństwa i nie później niż w 300 dniu po
jego rozwiązaniu pochodzi z małżeństwa

Oba domniemania są obalalne

dzieci pozamałżeńskie

Dzieci pozamałżeńskie (liberi naturales, spurii,
vulgo quaesiti) nie wchodziły pod patria potestas.
To samo dotyczy dzieci zrodzonych z iustum
matrimonium, w którym ojciec nie był obywatelem
rzymskim

Nabywały status libertatis i civitatis jaki miała
matka w chwili urodzenia dziecka

Favor libertatis - dziecko niewolnicy rodzi się wolne,
jeśli matka była wolna bądź w chwili poczęcia bądź
w chwili urodzenia

Dziedziczenie status civitatis i familiae

G. 1.75: [...] jeśli pojmie za żonę czy to obywatel
rzymski perygrynkę, czy też peregryn obywatelkę
rzymską, ten, kto się narodzi będzie perygrynem
[...]

G. 1.76: Mówimy oczywiście o tych, między którymi
brak było conubium, w przeciwnym bowie razie,
jeśliby obywatel rzymski pojął za żonę perygrynkę, z
którą ma conubium, to jak wyżej powiedzieliśmy,
wszedł w prawe małżeństwo i wówczas ten, kto się z
nich zrodził, jest obywatelem rzymskim i podlegał
będzie władzy ojca.

Dziedziczenie status civitatis i familiae

G. 1.78: To co powiedzieliśmy o tym, kto rodzi się z obywatelki
rzymskiej i perygryna, jeśli brak było między nimi conubium, iż
jest perygrynem, wynika z lex Minicia, która to ustawa
stanowiła, że dzielił on los prawny rodzica stanu
gorszego. W tej samej ustawie postanowiono odwrotnie, że jeśli
obywatel rzymski pojmie za żonę perygrynkę, z którą nie ma
conubium, z takiego związku rodzi się peregryn. [W pierwszym
wypadku] lex Minicia była najbardziej potrzebna, przy wyłączeniu
bowiem tej ustawy powinien iść za stanem przeciwnym, jako że
kto rodzi się z osób, którym brak conubium, zgodnie z ius
gentium, dzieli los prawny matki. Z tej zaś części, w której
stanowi, że z obywatela rzymskiego i perygrynki rodzi się
peregryn, wydaje się zbędna, bo również z jej pominięciem
byłoby tak samo z mocy ius gentium.

Dziedziczenie status civitatis i familiae

G. 1.79: Jest tak zatem dlatego, że kto rodzi się z obywatela
rzymskiego i perygrynki dzieli los prawny matki, gdyż w
lex Minicia pod pojęcie perygrynów podpadały nie tylko obce
narodowości i ludy, ale także ci, których zwano Latynami. Ale
dotyczy ona innych Latynów, którzy prezentowali się jako lud
odrębny i mieli włąsne państwa, a zaliczani byli do
perygrynów.

G. 1.80: Z tego samego powodu z Latyna i obywatelki
rzymskiej [...] rodzi się obywatel rzymski. [...] stosujemy
też prawo wynikające z uchwały senatu, która z inicjatywy
boskiego Hadriana stanowi, że urodzony w jakikolwiek sposób
z Latyna i obywatelki rzymskiej urodzi się obywatelem
rzymskim.

Dziedziczenie status civitatis i familiae

G. 1.81: Stosownie do tego również tamta uchwała
senatu wydana z inicjatywy boskiego Hadrina
postanowiła, że kto urodzi się z Latyna i
perygrynki, a także na odwrót, z perygryna i
Latynki, dzieli los prawny matki.

G. 1.82: A z tego wynika także i to, że z niewolnicy
i wolnego, zgodnie z ius gentium, rodzi się
niewolnik, i na odwrót, z wolnej osoby i niewlonika
rodzi się człowiek wolny.

Ojciec

Matka

conubi

um

Status

Rzymianin

Rzymianka

+

Obywatel rzymski alieni

iuris

Rzymianin

Rzymianka

-

Obywatel rzymski sui iuris

Rzymianin

Latynka

+

Obywatel rzymski alieni

iuris

Rzymianin

Perygrynka

+

Obywatel rzymski alieni

iuris

Rzymianin

Perygrynka

-

Peregryn

Peregryn

Rzymianka

-

Peregryn (lex Minicia)

Peregryn

Rzymianka

+

Peregryn

Rzymianin

Latynka

-

Latyn

Latyn

Rzymianka

+

Obywatel rzymski sui iuris

Latyn

Rzymianka

-

Obywatel rzymski sui iuris

Przysposobienie

G. 1.97: Nie tylko nasze dzieci naturalne, wedle
tego, co powiedzieliśmy, są w naszej władzy, ale
zaiste i te, które adoptowaliśmy.

Adoptio naturam imitatur - adopcja naśladuje
naturę

(dotyczy

m.in.

wieku

pomiędzy

przysposabiającym a przysposabianym)

G. 1.98: Adopcji dokonuje się w dwojaki sposób:
albo przez przyzwolenie ludu, albo z mocy władzy
magistratury, na przykład pretora.

Przysposobienie

ADROGATIO

dojrzały mężczyzna
sui iuris

Pod władzę nowego
pater familias
wchodzi cała rodzina i
majatek
adrogowanego

Zgromadzenie ludowe

ADOPTIO

Osoby alieni iuris

Pod władzę wchodzi
tylko
przysposobiany
(adoptowany)

mancipatio i in iure
cessio

Adoptio

Adoptio plena

adoptującym krewny
wstępny
adoptowanego

adoptowany wchodzi
pod patria potestas w
nowej rodzinie i w niej
dziedziczy, zrywając
więzi z dawną rodziną

Adoptio minus plena

adoptującym
jakakolwiek inna
osoba

adoptowany nie

wchodzi pod patria

potestas

adoptującego

adoptowany - prawo

do dziedziczenia

beztestamentowego

po adoptującym

Legitymacja

Przez

późniejsze

zawarcie

małżeństwa między konkubentami
(legitimatio

per

subsequens

matrimonium)

Poprzez reskrypt cesarski wydany
na

wniosek

naturalnego

ojca

(legitimatio per rescriptum principis)

Treść patria potestas

Teoretycznie prawo życia i śmierci (ius vitae ac
necis)

Prawo do sprzedaży i porzucenia dziecka

Teoretycznie prawo weta w stosunku do zawarcia
małżeństwa (de facto zniesione praktycznie od
Augusta)

Obowiązek utrzymania i wychowania zgodnie ze
statusem społecznym ojca

Treść patria potestas

Prawo do nabywania praw majątkowych poprzez dzieci

Prawo do wytoczenia skargi wydobywczej (rei
vindicatio) przeciw osobie, u której jest dziecko

Prawo wydania dziecka osobie trzeciej w ramach
odpowiedzialności noksalnej

Prawo

ustanowienia

dla

dziecka

opiekuna

w

testamencie

Zniewaga wyrządzona dziecku= zmiewaga pater
familias

ustanie patria potestas

Śmierć i 3 capitis deminutio

Popadnięcie w niewolę u nieprzyjaciela -
zawieszenie władzy do czasu powrotu

Emancypacja (synowie 3 razy, wszyscy inni
członkowie rodziny 1 raz):

G. 1.132: [...]Jeśli ojciec sprzeda syna trzy razy,
syn niech będzie wolny od władzy ojcowskiej.

Oddanie dziecka w adopcję

Kapłani Jowisza oraz Westalki

Sytuacja syna pod władzą

Actiones adiecticiae qualitatis

Odpowiedzialność noksalna

Senatus consultum Macedonianum - I w. n.e - zakaz
udzielania pożyczek synom

Peculium

castrense - od Augusta

quasi castrense - okres poklasyczny

adventicium - od Justyniana

Opieka i kuratela

G. 1.142: Przejdźmy teraz do innego podziału. Bo
wśród tych, którzy nie podlegają władzy ani
manus [...] jedne podlegają bądź opiece, bądź
kurateli,

inne

nie

podlegają

żadnym

ograniczeniom prawnym.

OPIEKA

(TUTELA)

-

ochrona

osoby

jej

podlegającej połączona z dbaniem o całość jej
majątku

KURATELA

-

ochrona

majatku

(interesów

majątkowych) osoby jej podlegającej

Tutela

Testament - tutela testamentaria

Ustawa XII Tablic (tutela legitima) - krewni
agnacyjni lub gentyle

Decyzja pretora (tutela dativa) - od lex Atilia (210
p.n.e.) - pretor urbanus, od lex Iulia et Titia (31
p.n.e.) - namiestnicy prowincji, potem pretor
tutelaris

Tutela impuberum

Niedojrzali mężczyźni i kobiety

Po ukończeniu 7 roku życia pzez pupila - interpositio

auctoritatis tutoris - przyzwolenie na zawarcie czynności

prawnej zobowiązującej lub rozporządzajacej przez

pupila

Tutor testamentowy - skarga accusatio suspectis tutoris

o charakterze actio popularis - odsnięcie nieuczciwego

tutora

Actio rationibus distrahendis - przez pupila po dojściu do

dojrzałości, przeciwko opiekunowi, który rozmyślnie

sprzeniewierzył jego majątek - o podwójną wartość

Actio tutela - skarga infamująca, podopieczny i opiekun

dochodzili roszczeń. Od 210 r. p.n.e.

Tutela mulierum

Dojrzałe kobiety sui iuris

G. 1.144: Przodkowie bowiem chcieli, by kobiety,
choćby były pełnoletnie, podlegały opiece przez
wzgląd na płochość ich usposobienia.

G. 3.107-108: Poddany opiece dokonuje każdej
czynności

prawidłowo,

byleby

tylko

miał

przyzwolenie opiekuna, gdy ono jest niezbędne,
mianowicie jeśli sam zaciąga zobowiązanie. Taki
sam jest stan prawny co do kobiet, które pozostają
pod opieką.

Tutela mulierum

G.1.190:

By

kobiety

pełnoletnie

natomiast

podlegały

opiece,

nie

przemawia za tym - jak się
zdaje - żadne bodaj liczące się
uzasadnienie,

bo

[to

uzasadnienie],

które

pospolicie bywa przyjmowane,
że z powodu płochości [ich]
usposobienia są przeważnie
wprowadzane w błąd słuszne,
iżby

kierowało

nimi

przyzwolenie

opiekunów,

bardziej

się

wydaje

błyskotliwe, aniżeli trafne.

Tutela mulierum

Tutoris optio - możliwość wyboru tutora przez
żonę, od II w. p.n.e. - G. 1.150: Titii, żonie mojej,
daję swobodę wyboru opiekuna.

Ius trium liberorum

Możliwość zmuszenia opiekuna przez pretora do
wyrażenia zgody

Cura (kuratela)

Nadzór nad majątkiem

Często

połączony

z

odebraniem

prawa

zarządzania majątkiem osobie oddanej pod
kuratelę

Nigdy z mocy prawa, zawsze na wniosek -
postępowanie przed pretorem lub namiestnikiem
prowincji (cognitio)

Zazwyczaj kuratorami byli najbliżsi członkowie
rodziny (agnaci, później kognaci)

Cura (kuratela)

Osoby chore umysłow (cura furiosi)

Marnotrawcy (cura prodigi)

Minorzy (cura minorum) - udziela przyzwolenia
(consensus)

Nieobecni (cura absentis)

Nasciturus (cura ventris)

Starcy, osoby niepełnosprawne umysłowo (cura
debilum personarum)

Cura (kuratela)

Kurator może być ustanowiony:

bądź do jednej czynności

bądź do wszystkich czynności (ogólnie)

Rozliczenia:

actio negotiorum gestorum directa i contraria

Następne zajęcia

Pojęcie i podziały rzeczy. Własność i posiadanie -
rozdział VI § 21-22