18 Patria Potestas

PATRIA POTESTAS

  1. WEJŚCIE POD PATRIA POTESTAS

  1. Uwagi wstępne

Władzę ojcowską (patria potests) zdobywał ojciec nad dziećmi zrodzonymi z iustum matrimonium lub dziećmi przysposobionymi, w okresie prawa poklasycznego także nad dziećmi legitymowanymi.

Dzieci pozamałżeńskie (liberi naturales, spurii, vulgo quaesiti) nie wchodziły pod patria potestas. Nabywały w zasadzie status libertatis i civitatis, jaki miała ich matka w chwili urodzenia dziecka.

*W okresie cesarstwa:

Dziecko niewolnicy rodzi się wolne, gdy jego matka była wolna bądź w chwili poczęcia, bądź
w chwili urodzenia – favor libertatis.

Dziecko pozamałżeńskie zrodzone przez Rzymiankę było od chwili urodzenia osobą sui iuris. Uważano, że nie jest spokrewnione ze swoim ojcem ani agnacyjnie, ani kognicyjnie. Było ono jedynie kognatem matki i jej krewnych.

  1. Urodzenie z iustum matrimonium

Ojciec nabywał patria potestas nad dziećmi zrodzonymi tylko z iustum matrimonium oraz nad swymi wnukami – dziećmi syna, o ile ten pozostawał pod jego władzą.

*Tollere liberum – uznanie dziecka przez ojca.

Dla ustalenia, czy dziecko zrodziło się z iustum matrimonium → dwa domniemania:

Możliwość obalenia ojcostwa → gdy mąż w okresie poczęcia dziecka był nieobecny.

  1. Przysposobienie: adoptio i adrogatio

  1. Adoptio

Adoptować można było tylko osobę alieni iuris. Czynność ta była bardzo skomplikowana, dokonywała się za pomocą mancipatio i iu iure cessio.

Adopcja syna: wg ustawy XII tablic syn wychodził spod patria potestas dopiero po trzykrotnej sprzedaży. Dlatego też należało syna najpierw trzykrotnie sprzedać, a następnie przeprowadzić pozorny proces windykacyjny (in iure cessio), podczas którego adoptujący oświadczał przed pretorem, iż ma nad tym dzieckiem patria potestas, zaś rodzony ojciec nie zaprzeczał. Pretor dokonywał addictio i z tą chwilą syn wchodził do nowej rodziny agnacyjnej, zrywając wszelką więź ze starą rodziną.

  1. Adrogatio

Przysposabianą osobą był dojrzały mężczyzna sui iuris.

Skutki:

Adrogatio odbywało się przy współudziale zgromadzenia ludowego (comitia curiata).

Początkowo można było adrogować tylko dojrzałych mężczyzn sui iuris. Od początku pryncypatu można było również adrogować wyjątkowo osoby niedojrzałe, a od cesarza Dioklecjana również kobiety.

Cesarz Dioklecjan początkowo w indywidualnych przypadkach, dopuścił na prowincji nową formę adrogatio dokonywaną w drodze reskryptu – adrogatio per rescriptum principis (nie wymagało współudziału zgromadzenia ludowego). Wkrótce postanowił on, że ta nowa forma ma być jedynie obowiązująca zarówno na prowincji jak i w Rzymie.

  1. W czasach Justyniana

Justynian utrzymał podział na adrogatio i adoptio. Zreformował jednak adoptio.

Adoptio plena: gdy adoptującym był krewny wstępny (ascendent) adoptowanego. Na skutek tego aktu adoptowany wchodził pod władzę ojcowską adoptującego, zrywając wszelkie więzi prawne
z dotychczasową rodziną.

Adoptio minus plena: gdy adoptującym była osoba obca. Adoptowany nie przechodził pod jej władzę, pozostając nadal pod władzą ojca w dotychczasowej rodzinie. Otrzymywał on jednak prawo do beztestamentowego dziedziczenia po adoptującym.

  1. Legitimatio

Ostatni sposobem wejścia pod patria potestas, wykształconym w okresie dominatu, była legitymacja (legitimatio) dzieci zrodzonych w konkubinacie (liberi naturales).

Dwie formy:

Legitymowane dziecko wchodziło pod patria potestas, uzyskując pozycję dziecka zrodzonego
z iustum matrimonium.

  1. UPRAWNIENIA I OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z PATRIA POTESTAS

Patria potestas była instytucją czysto rzymską i przysługiwała tylko obywatelom rzymskim. Jej granice określano najczęściej przez sformułowanie ius vitae ac necis (prawo życia i śmierci).

Uprawnienia ojca w stosunku do dzieci:

Republika: ojciec ma nie tylko prawo ale i obowiązek ukarać, zgodnie z interesem państwa, swe dziecko – przestępcę.

Pryncypat: ograniczanie możliwości karania dzieci karą śmierci przez ojca.

Kodeks teodozjański (438 n.e.): formalne zniesienie ius vitae ac necis.

Z biegiem czasu rozpowszechniła się fiducjarna sprzedaż dzieci. Dokonywano jej dla wywołania takich skutków jak emancipatio i adoptio.

Obowiązki ojca wobec swoich dzieci:

Dzieci znajdujące się pod patria potestas dziedziczyły po swoim ojcu.

  1. WYJŚCIE SPOD PATRIA POTESTAS

  1. SYTUACJA PRAWNA OSÓB BĘDĄCYCH POD PATRIA POTESTAS

Początkowo bardzo podobna do sytuacji niewolnika.

Dzieci będące osobami alieni iuris nie mogły mieć majątku. Ojciec mógł ew. oddać synowi majątek
w faktyczny zarząd (peculium). Nabytki syna należały do ojca, natomiast ten ostatni nie odpowiadał za długi kontraktowe syna. Wyłom od tej zasady ius civile uczynił pretor. Zapowiedział on w swoim edykcie w jakich ściśle wyliczonych przypadkach udzieli przeciw pater familias skargi z zobowiązań kontraktowych osób alieni iuris. Były to te same okoliczności, w jakich udzielał on skarg
z zobowiązań kontraktowych niewolników. Pretor mógł więc udzielić przeciw ojcu, jeżeli zostały spełnione określone wymogi, actio de peculio, actio tributoria, actio quod iussu, actio de in rem verso, actio exercitoria, actio institoria.

Koniec republiki: zobowiązania kontraktowe zawarte przez filius familias (tylko mężczyzn) byłby traktowane jako zobowiązania cywilne, z których można było wytoczyć przeciwko synowi skargę
i uzyskać wyrok zasądzający. Nie można było jednak prowadzić egzekucji ani osobistej (ponieważ syn był pod patria potestas), ani majątkowej (ponieważ syn nie miał własnego majątku).

*Senatus Consultum Macedonianum (69/70 n.e.) – zakaz udzielania synom pożyczek.

W przypadku popełnienia przez osobę alieni iuris deliktu pater familias ponosił odpowiedzialność noksalną. Poszkodowana osoba wytaczała przeciw niemu skargę z odpowiedniego deliktu, w wyniku której ojciec zobowiązany był zapłacić zasądzoną w wyroku kwotę pieniędzy albo wydać sprawcę deliktu (dokonać noxae datio).

Za Augusta:

Przyznanie ograniczonej zdolności prawnej majątkowej filius familias.

Początkowo dot. tylko synów pełniących służbę wojskową.

Peculium castrense – majątek darowany przez rodziców lub krewnych odbywającemu służbę wojskową lub to, co syn nabył służąc w wojsku. Majątkiem tym syn mógł swobodnie rozporządzać za życia oraz w drodze testamentu. Ze względu na to peculium syn alieni iuris uzyskiwał podmiotowość prawną majątkową, ponieważ mógł mieć odrębny majątek i swobodnie nim dysponować.

Prawo poklasyczne:

Peculium quasi castrense – majątek, jaki syn otrzymywał w związku z pełnieniem różnych godności państwowych (oparte na zasadach peculium castrense).

Za Konstantyna Wielkiego:

To, co syn dziedziczył po matce (bona materna), staje się jego własnością, na której ojciec ma tylko ususfructus.

Następni cesarze zasadę tę rozciągnęli na majątek syna uzyskany w drodze spadkobrania lub darowizny od wstępnych matki.

Za Justyniana:

Jednie to, co syn dostał od ojca (peculium profecticium) stanowiło własność ojca, natomiast inne nabytki, czyli tzw. peculium adventicium, były własnością syna, którymi mógł on swobodnie dysponować.

Syn ze względu na te wszystkie peculia miał podmiotowość prawną majątkową.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
12 Patria potestas opieka kuratelaid 13291 ppt
4.patria potestas, PRAWO RZYMSKIE skrypty prawo I rok
Prawo rodzinne, Rzymskie prawo rodzinne, Rzymskie prawo rodzinne - małżeńskie i patria potestas
praworzymskie8 patria potestasopiekakuratela
praworzymskie8 patria potestasopiekakuratela
12 Patria potestas opieka kuratelaid 13291 ppt
5 Patria potestas tutela kuratela
Prezentacja 18
podrecznik 2 18 03 05
9 1 18 Szkolenie dla KiDów
Planowanie strategiczne i operac Konferencja AWF 18 X 07
Przedmiot 18 1
18 piątek
AutomatykaII 18

więcej podobnych podstron