PODSTAWY

PSYCHOLOGII I

PEDAGOGIKI

ZADANIA

PSYCHOEDUKACJI

Stres oraz sytuacje

stresogenne w

ratownictwie, stres

pourazowy,etyka w

ratownictwie

CELE WYKŁADU

•

Zapoznać słuchaczy z zadaniami
psychoedukacji

•

zapoznać słuchaczy ze sposobami
radzenia sobie ze stresem

•

nauczyć dokonania właściwej
oceny sytuacji traumatycznych

STRACH

•

racjonalna
reakcja na
obiektywne,
rozpoznawaln
e, zewnętrzne
zagrożenie.

STRES

•

niespecyficzna
reakcja
fizjologiczna
i psychiczna
jednostki na
wszelkie
wymagania
środowiskowe lub
zagrożenia jej
integralności.

STRESOR

•

każdy czynnik potencjalnie
szkodliwy (czy to fizycznie
czy psychicznie) dla
organizmu.

STRES



wyzwala w poddawanym pewnemu
obciążeniu organizmie energię obronną,



dzieje się tak niezależnie od tego, czy jest
to obciążenie fizyczne, psychiczne; czy jest
ono przykre czy przyjemne,



specyficzny biochemiczny mechanizm
alarmowy (działał już u naszych przodków),
o charakterze obronnym (stwarzał szansę
błyskawicznej ucieczki lub walki).

STRES

BIOCHEMICZY MECHANIZM

ALARMOWY



alarm zarejestrowany przez narządy

zmysłów i przekazywany do

podwzgórza i przysadki mózgowej,



gruczoły wydzielania wewnętrznego

(nadnercza i grasica) otrzymują sygnał do

natychmiastowej reakcji, w wyniku której:

• podwyższa się ciśnienie krwi,
• serce bije szybciej,
• wątroba wyrzuca zapasy cukru i tłuszczów,

zasilając mięśnie w energię,

• zwiększa się krzepliwość krwi.

OZNAKI STRESU

I. w sferze fizjologii:

 bladość,
 pocenie się,
 napięcie mięśni,
 przyśpieszone bicie serca,
 zmiany ciśnienia krwi,
uczucie suchości w ustach i w

gardle,

 częste oddawanie moczu,
 bóle głowy,
 bezsenność, itp.

OZNAKI STRESU

cd.

II. w sferze zachowań:

 trudności z mówieniem,
 impulsywność,
 tiki nerwowe,
 papierosy i alkohol,
 nieuzasadnione używanie leków,
 zmiany w odżywianiu, itp.

OZNAKI STRESU

cd.

III. w sferze emocji:

 lęk,
 rozdrażnienie,
 depresja,
 zamykanie się w sobie,
 nerwowość,
 złość, itp.

OZNAKI STRESU

c.d.

IV. w sferze myślenia:

 luki w pamięci,
 zapominanie,
 trudności z koncentracją,
 brak zainteresowań,
 obsesyjne trzymanie się

pewnych pomysłów, itp.

zdarzenie życiowe

l.p.

określająca

obciążenie

psychiczne

-

śmierć współmałżonka 100

-

rozwód 73

-

choroba 53

-

ślub

50

-

pogodzenie się ze współmałżonkiem

45

-

rozpoczęcie pracy zawodowej 39

-

zmiana pracy 36

-

wybitne powodzenie osobiste 28

-

rozpoczęcie / ukończenie szkoły

26

-

zmiana miejsca zamieszkania 20

-

urlop

13

-

Święta Bożego Narodzenia

12

OSOBOWOŚĆ TYPU „A”



silna potrzeba współzawodnictwa,



silna potrzeba „sprawdzania się”,

odnoszenia sukcesów i pozyskiwania

uznania,



skłonność do robienia zbyt wielu

rzeczy w tym samym czasie,



skłonność do pośpiechu.

OSOBOWOŚĆ TYPU „A”

•

choroby psychosomatyczne:

– choroby serca,
– choroba wrzodowa,
– nadciśnienie tętnicze,
– cukrzyca,
– mała odporność na infekcje.

STRES

•

STRES
CHRONICZNY

- przewlekły,

działający długo i
stopniowo
wyczerpujący zasoby
jednostki pozwalające
jej adoptować się do
stresogennych
sytuacji.

•

STRES OSTRY

-

występujący obok
stresu chronicznego,
wywołany przez
zdarzenia:
* pojawiające się
nagle,
* trwające krótko,
cechujący się dużą
intensywnością reakcji
na nie.

Źródła stresu tkwiące w

środowisku fizycznym

•

Hałas, wibracje

•

Zła widoczność,szkodliwe
zanieczyszczenie powietrza

•

Zwiększone ciśnienie atmosferyczne

•

Kontakt z toksycznymi
substancjami,promieniowanie

•

Niebezpieczne sytuacje krytyczne np.:
praca na wysokości,operacje
ratownicze

2,4

3,4

4,4

3,3

3,4

4,3

1,2

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

Praca w kabinach

Praca na powietrzu

Praca w budynkach

Praca na wysokości

Praca w ciasnocie

Praca brudna

Praca czysta

Ogólne warunki pracy

3,7

3,7

3,7

3,1

2,9

2,7

4

4,4

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

Substancje żrące i

trujące

Substancje trujące

Substancje

wybuchowe

Zanieczyszczenie

parami

Zanieczyszczenie

gazami

Zanieczyszczenie

pyłem

Praca w smrodzie

Praca w zaduchu

Zanieczyszczenie powietrza

2,2

1,6

3,6

2,2

2,8

3,1

3,8

0

1

2

3

4

Silne wstrząsy

Silne drgania

Praca w hałasie

Częste zmiany

oświetlenia

Owietlenie silne

Oświetlenie

normalne

Praca w ciemności

Fizyczne warunki środowiska pracy

4

3,3

1,6

3

3

3,8

2,8

3,7

4

0

1

2

3

4

Duża wilgotność

powietrza

Mała wilgotność

powietrza

Brak wiatru

Słaby wiatr

Silny wiatr

Szybkie zmiany

temperatury

Niska temperatura

Normalna

temperatura

Wysoka

temperatura

Mikroklimat

2,8

3,1

3,7

4,3

3,6

4

3,1

2,6

3,9

4,1

0

1

2

3

4

5

Narażenie na pyły

Narażenie na

ciecze lub gazy

Porażenie prądem

elektrycznym

Ostre i wystające

elementy

Spadające

przedmioty

Pośliźnięcie,

przewrócenie

Upadek z

wysokości

Napromieniownie

Zatrucie środkami

chemicznymi

Poparzenie

Zagrożenia i narażenia na niebezpieczeństwo

3,6

3,8

4,4

4,8

0

1

2

3

4

5

Sprzęt ochronny

Ubranie ochronne

Ochrony osobiste

Ubranie robocze

Użycie środków ochrony osobistej

1,6

4,2

4,8

1,3

4

4,4

4,3

1,7

4,9

0

1

2

3

4

5

Praca w

samotności

Praca w pobliżu

innych

Praca wspólna z

innymi

Bez rozmów i

kontaktów

Mówienie

Słuchanie

Rozmowy i

kontakty

Praca bez

pośpiechu

Praca w

pośpiechu

Wymagania ogólne

1,9

3,3

2,5

3,3

2,7

4,4

3,2

4,6

0

1

2

3

4

5

Rzucanie

znacznych ciężów

Rzucanie

niewielkich

ciężarów

Przepychanie

znacznych

ciężarów

Przepychanie

nieznacznych

ciężarów

Przenoszenie

znacznych

ciężarów

Przenoszenie

niewielkich

ciężarów

Podnoszenie

znacznych

ciężarów

Podnoszenie

niewielkich

ciężarów

Użycie siły fizycznej w czasie pracy

3,7

3,1

3,8

2,3

4,4

4,2

0

1

2

3

4

5

Szybkie ruchy

ciała

Szybkie ruchy nóg

Szybkie ruchy rąk

Obmacywanie

Manipulowanie

dłońmi

Manipulowanie

palcami

Predyspozycje motoryczne potrzebne w czasie pracy

4,3

3,7

2,7

3

4,4

2,3

3,8

3,3

4,3

2,5

3,9

4,3

3,3

1,9

0

1

2

3

4

5

Zwrotne ruchy tułowia

Sięganie

Praca na klęczkach

Praca w przysiadzie

Nachylanie się

Pełzanie

Wchodzenie po schodach

Wspinanie po drabinie

Trwanie w niewygodnej pozycji

Skakanie

Bieganie

Chodzenie

Stanie

Siedzenie

Czynności wykonywane w czasie pracy

4,5

4,8

4,8

4,5

4,8

4,5

4,4

4

4,5

5

Wytrzymałość

fizyczna

Odporność na

zmęczenie

Praca w szybkim

tempie

Siła grzbietu

Siła nóg

Siła rąk

Siła dłoni

Siła i wytrzymałość fizyczna

4,1

2,9

4,9

4,7

4,4

4,6

4,6

0

1

2

3

4

5

Powonienie

Czucie smakowe

Zmysł równowagi

Czucie dotykowe

Dobre widzenie o

zmroku

Ostrość słuchu

Ostrość wzroku

Predyspozycje narządów zmysłów

4,6

4,6

4,5

4,7

4,7

4,9

4

4,5

5

Zręczność nóg

Zręczność palców

Zręczność rąk

Koordynacja

wzroku, rąk i nóg

Koordynacja obu

rąk

Koordynacja

wzrokowo-

ruchowa

Koordynacja i sprawność motoryczna

4,5

4,4

4,5

3,4

4,3

4,7

4,7

4,7

4,2

4,6

0

1

2

3

4

5

Rozumowanie

logiczne

Inteligencja

Uzdolnienia

techniczne

Uzdolnienia

rachunkowe

Pamięć

Wyobraźnia

przestrzenna

Spostrzegawczość

Przerzutność

uwagi

Podzielność uwagi

Zdolność

koncentracji

Wymagane uzdolnienia

4,7

4,8

4,9

4,8

4,7

4,7

4,9

4,8

4,3

4,6

4,8

4,2

4,8

4,5

4,5

4,5

4,1

4,8

3,5

4

4,5

5

Szybkość decyzji

Przytomność umysłu

Równowaga emocjonalna

Odporność emocjonalna

Odwaga

Dokładność

Uczciwość

Wytrwałość

Pracowitość

Cierpliwość

Sumienność

Ambicja

Współdziałanie

Podporządkowanie

Inicjatywa

Samodzielność

Planowanie

Samokontrola

Cechy indywidualne

W sytuacji stresowej

ważne jest

nie tyle to, co się nam

zdarza, lecz to,

jak zdarzenia

odbieramy.

Każdy z nas ponosi

odpowiedzialność

za poziom

przeżywanego

stresu.

ZDARZENIE

TRAUMATYCZNE

•

bezpośrednie
zagrożenie życia
jednostki,

•

poważne zranienie lub
zagrożenie fizycznej
integralności jednostki,

•

zetknięcie się ze
śmiercią, zagrożeniem
życia, lub poważnym
zranieniem innej osoby,

•

doświadczenie tego
typu sytuacji może
prowadzić do silnej
reakcji psychologicznej
zwanej zespołem stresu
pourazowego (PTSD).

GŁÓWNE ŹRÓDŁA

STRESU TRAMATYCZNEGO,

W PRACY RATOWNIKÓW:



dzieci zabite lub

poważnie ranne,



ratownik zabity lub

ranny,



pożar z ofiarami,



wypadki drogowe

z ofiarami,



domyślne

powiązania między

ofiarą a

ratownikiem,



przenoszenie zwłok,



osobista strata lub

obrażenia ciała,



samobójstwo kolegi,



sytuacja

„katastrofy”,



śmierć osoby

cywilnej

spowodowana

działaniami,



każde zdarzenie

z nadmiernym

zainteresowaniem

mediów.

PTSD

ZESPÓŁ ZABURZEŃ PO

STRESIE URAZOWYM

I. ponowne odtwarzanie

traumatycznego zdarzenia:

powracające intruzywne

wspomnienia, lub powracająca
zabawa (dzieci),

powracające sny o zdarzeniu,
fizjologiczna reaktywność na

sygnały symbolizujące, bądź
przypominające zdarzenie.

PTSD

c.d.

II. uporczywe unikanie bądź

zmniejszenie ogólnej reaktywności:

unikanie myśli lub uczuć

kojarzących się z traumą,

zmniejszone zainteresowanie

ważnymi aktywnościami,

uczucie zobojętnienia,
poczucie braku perspektyw.

PTSD

c.d.

III. utrzymujące się objawy

zwiększonego pobudzenia:

trudności z zasypianiem bądź snem,
drażliwość, wybuchy gniewu,
trudności z koncentracją uwagi,
nadmierna czujność,
przesadna reakcja na zaskoczenie,
fizyczna reakcja na wypadki

przypominające jakiś aspekt

traumatycznego zdarzenia;

IV. wymienione symptomy trwają

przynajmniej przez 1 miesiąc.



40% - 90% ogółu ludności (USA) styka się

ze zdarzeniem traumatycznym

przynajmniej 1 raz w ciągu życia;



90% strażaków amerykańskich i 85%

strażaków kanadyjskich styka się ze

zdarzeniem traumatycznym przynajmniej

1 raz w ciągu roku;



82% łódzkich strażaków uczestniczyło w

czasie pełnienia służby w przynajmniej 1

zdarzeniu traumatycznym, przy czym;



70% w więcej niż jednym takim zdarzeniu.

WSKAŹNIKI CZĘSTOŚCI

ROZWOJU PTSD:



w grupie strażaków – od 3,9% do 18%



w grupie policjantów – ok. 7%



w grupie młodych lekarzy – ok. 13 %



wśród kombatantów wojny wietnamskiej – 36%



u ofiar gwałtu – 94%



u osób, które uległy poparzeniom – 100%

DEBRIEFING

ZESPOŁY

DEBRIEFINGOWE

U PONAD 4% BADANYCH STRAŻAKÓW

DOŚWIADCZENIA TRAUMATYCZNE

WYWOŁYWAŁY OBJAWY STRESU

POURAZOWEGO TAK SILNE I

TRWAJĄCE TAK DŁUGO, ŻE MOŻNA

MÓWIĆ, IŻ CIERPIĄ ONI NA ZESPÓŁ

STRESU POURAZOWEGO.

•

zważywszy, ze w JRG pełni służbę ponad

21 tys. strażaków, oznacza to, że około

880 z nich przystępuje do pełnienia

codziennych obowiązków, mimo, iż ich

stan psychiczny, wg. kryteriów DSM-IV

pozwala uznać ich za osoby chore.

W Belgii, po zastosowaniu

procedur odreagowania dla

ratowników, obniżono procent

osób wymagających pomocy

psychologicznej

z 8,7 % do 0,5 – 1 %

ZBIEGOWISKO

•

Skupienie pewnej liczby osób z
których każda jest przekonana iż
udzieli najdokładniejszych
wyjaśnień

•

Rozpraszanie powinno nastąpić
poprzez stanowcze lecz kulturalne
postępowanie ratowników.

CECHY

TŁUMU

•

jedność,

•

zaraźliwość,

•

zmienność,

•

brak wytrwałości umysłowej,

•

skrajne, przesadne uczucia,

•

nietolerancja,

•

poczucie bezkarności i
niezwyciężoności.

RODZAJE

TŁUMU

•

AGRESYWNY – terroryzujący,
walczący, linczujący

•

UCIEKAJĄCY – paniczny

•

NABYWAJACY -

rabujący,

grabiący

•

DEMONSTRUJĄCY –
zorganizowany i kierowany

PANIKA

CECHY

PANIKI

•

Zdolność do rozszerzania się
nastrojów

•

.brak prawidłowej oceny sytuacji

•

Poczucie zagrożenia i bezsilności

•

Irracjonalne zachowania

•

Brak zainteresowania losem
słabszych potrzebujących pomocy

* Nakazać wykonanie nawet najprostszych czynności
pozwalających na odwrócenie uwagi od zdarzeń i
zjawisk będących przyczyną strachu

* udzielić niezbędnych wskazówek co do sposobu
postępowania prowadzącego do uratowania się

* w przypadku zagrożenia grupowego nawiązać
kontakt z osoba, która swym autorytetem bądź
postawą może przyczynić się do osłabienia napięcia
i pomoże w organizacji akcji ratowniczej

* zmobilizować do współpracy osoby będące w
miejscu zdarzenia w celu odwrócenia ich uwagi od
czynników rodzących napięcie

* odizolować z grupy osoby opanowane paniką, być
może ratując je w pierwszej kolejności, aby zapobiec
przenoszeniu się nastroju

( nawet do zastosowania przemocy fizycznej )

ratownicy podczas akcji muszą zachować spokój ale
i zdecydowanie w działaniach co ma korzystny
wpływ na osoby zagrożone jak i grupujące się w
miejscu zdarzenia.

KONFORMIZM



rodzaj wpływu społecznego, polegający na

dostosowaniu własnych postaw, wartości, i/lub

zachowań do postaw, wartości i/lub zachowań

innych ludzi;



czynniki powodujące nasilanie się konformizmu:

• jednomyślność opinii,
• liczebność grupy,
• skład grupy,
• osobowość i samoocena,
• płeć;



„nie zainteresowany świadek” jako konformista.

PRAWDOPODOBIEŃSTWO

UDZIELENIA POMOCY

•

liczba świadków powstrzymuje od udzielenia

pomocy,

•

poczucie wspólnego losu (tramwaj),

•

określenie sytuacji jako krytycznej,

•

jednoznaczność sytuacji,

•

osobiste koszta.

 ŚRODKI MASOWEGO

PRZEKAZU

* PROPAGANDA

* PRZEKONYWANIE

•

skuteczność oddziaływania

środków masowego przekazu:

 gdy wszystkie inne czynniki

pozostają bez zmian, to im bardziej

coś jest znajome, tym bardziej wydaje

się atrakcyjne (reklama, wybory),

 statystyka nie jest skutecznym

środkiem perswazji.

EFEKTYWNOŚĆ PRZEKAZU:



źródło przekazu – kto mówi?

• wiarygodność nadawcy,
• „drugorzędne” cechy nadawcy,
• atrakcyjność nadawcy;



charakter przekazu – jak mówi?

• apele logiczne i emocjonalne,
• argumenty jednostronne i dwustronne,
• kolejność prezentacji;



cechy audytorium – do kogo

mówi?

SYTUACJE TRUDNE W

DZIAŁANIACH

RATOWNICZYCH

•

ZAGROŻENIE - jest to zjawisko
występujące często w działaniach
straży pożarnych.

•

Zagrożenie realne występuje przez
cały czas trwania akcji ratowniczej

•

Występuję najczęściej w połączeniu
z innymi sytuacjami trudnymi

DEPRYWACJA

•

Występuje gdy jednostka nie może

zaspokoić określonej potrzeby, w tym

także własnego bezpieczeństwa.

•

W warunkach pożaru obok negatywnego

wpływu zjawisk i produktów spalania,

wysokiego poziomu napięć psychicznych

następuje obniżenie ogólnej sprawności

organizmu. W sytuacjach skrajnych

może wystąpić utrata poczucia sensu

działania

PRZECIĄŻENIA

•

Powstaje wówczas gdy jednostka

otrzymuje zbyt trudne zadanie, na granicy

swoich możliwości fizycznych i

psychicznych.

•

W działaniach ratowniczych sytuacje

przeciążenia występują zarówno u

poszkodowanych i ratowników

zmuszonych często do pracy na granicy

fizjologicznej i psychicznej wytrzymałości.

•

(nadmierne pobudzenie, agresja, apatia,

ścięcie z nóg przez sen.)

UTRUDNIENIA

•

Występują gdy w podjętych
działaniach przeszkadzają elementy
zbędne w danej sytuacji i stanowiące
przeszkodę do osiągnięcia celu.

•

W działaniach ratowniczych mogą to
być zwały gruzu, brak niezbędnego
sprzętu bądź środków gaśniczych,
brak informacji

SYTUACJE

KONFLIKTOWE

•

Pojawiają się gdy musimy
dokonywać wyborów między dla
nas jednakowymi wartościami

•

np.; ratować siebie czy inną osobę,

•

uciekać czy podjąć działanie

MECHANIZMY

OBRONNE W

SYTUACJACH

TRUDNYCH

•

MOŻEMY PODZIELIĆ JE NA

TRZY GRUPY

MECHANIZMY

UNIWERSALNE

•

Są to mechanizmy o silnym ładunku
ekspresji, wyraźnie uzewnętrznione
np.:

•

(wypłakiwanie się, wygadanie,
gwałtowne wyładowania ruchowe)

•

inna postacią tych mechanizmów,
społecznie nieakceptowaną bywa
alkoholizm lub narkotyzowanie się

ZASTĘPCZE

ZASPOKOJENIE

POTRZEB

•

Podjęcie innej czynności związanej
z przyjemnością

•

fantazjowanie

•

formowanie reakcji przeciwnych
( w stanie lęku) np.: lekceważenie
niebezpieczeństwa,nonszalancja ,
brawura

MECHANIZMY

WŁAŚCIWE

•

Mechanizm projekcji- polega na
tym, że swoje cechy będące
przyczyną niepowodzeń
przenosimy na innych , obciążając
ich winą za własne niepowodzenie

PIERWSZA POMOC

PSYCHOLOGICZNA

OFIAROM ZDARZEŃ

•

Szczegółowo rozpoznać stopień
zagrożenia, warunki w jakich znajdują się
poszkodowani, jaki jest ich stan
psychofizyczny i jakie przejawiają
zachowania

•

starać się rozładować napięcia psychiczne
już w pierwszej fazie powstawania paniki,
gdy przejawiać się może jeszcze
indywidualny strach paniczny.

•

Wewnętrzna izolacja- a więc
oddzielenie poglądów na jedną
sprawę od poglądów na inną
sprawę.

•

Stosujemy inne kryteria wobec
siebie i wobec innych ludzi