DZIECKO

I DZIECIŃSTWO W

ŚREDNIOWIECZU

Najważniejsze aspekty:

• Odkrycie dzieciństwa
• Wychowanie dziecka w rodzinie
• Ubiory w średniowieczu
• Podejście do gier i zabaw
• Nauki w szkole średniowiecznej
• Postrzeganie dziecka w średniowiecznej

Polsce

• Dzieci nieprawe i nieślubne
• Pozytywna historia dzieciństwa

Odkrycie dzieciństwa

Dziecko w sztuce

średniowiecznej

• brak obrazów dzieciństwa do wieku

XII

• pod koniec wieku XII pojawiają się

typy dziecięce

• w wieku XV powstają dwa typy

przedstawień dziecka

Urodziny

• szereg skomplikowanych

zabiegów magicznych

• duża śmiertelność

noworodków

• w czasie porodu

obowiązkiem ojca było
błagać świętych o opiekę
nad żoną i dzieckiem

Chrzest

„Podobnie po chrzcie dziecka nóżkami

jego dotykają gołego ołtarza, sznur
dzwonu kładą mu na usta, rączkę
kładą na księgę aby się dobrze
uczyło, a prześcieradłem z ołtarza
głaszczą jego twarz, aby było
piękne.”

Postrzyżyny

• dokonywano ich

po ukończeniu
przez chłopca 7-10
lat

• uroczystościom

towarzyszyła uczta

• po postrzyżynach

chłopiec
przechodził pod
opiekę ojca.

Wychowanie dziecka w

rodzinie

1)Książę Bolesław: „Nie uganiał się on bowiem za

czczymi zabawami, jak to zwykła czynić

częstokroć swawola chłopięca, lecz starał się

naśladować dzielne i rycerskie czyny(…)”.

2)Książę Leszek: „Jako młodzieniec ćwiczył się w

polowaniu na miarę młodych sił. Rychło nabrał w

tym sporej wprawy i rwał się do władania bronią.”

3) św. Stanisław: „Pochodził bowiem z dobre rodziny,

wychowany był w wierze chrześcijańskiej,

pobożny skromny w myślach, czysty w życiu,

budzący szacunek w mowie(…)”

„Unikał zabaw dziecinnych i strzegł się młodzieńczej

swawoli”.

Inne zagadnienia

• Zabiegi o uzdrowienie najbliższych

(św. Stanisław)

• Znaczenie posiadania potomstwa
• Więzi uczuciowe

Ubiory

• nie różniły się strojem od dorosłego
• wszystkie klasy wiekowe nosiły się

jednakowo

• ubiór świadczył o tym, że nie był to

wyróżniony etap w życiu człowieka

Ubiory męskie

Ubiory żeńskie

Historia gier i zabaw

• ,,dzieciom winno się pozwolić na

zabawę, gdyż sama ich natura tego
się domaga”

• pierwsze lata życia były wolne od

edukacji i pracy fizycznej

• po skończeniu siedmiu lat, dziecko

było przygotowywane do życia
dorosłego

Nauki w szkole

średniowiecznej

- nauka opierała się na metodzie

pamięciowej

- ślepa wiara w powagę i autorytet

mistrza

- łacina jako podstawowy język

- cykl siedmiu sztuk wyzwolonych:
• trivium: retoryka, dialektyka,

gramatyka

• quatrivium: arytmetyka, astronomia,

muzyka, geometria

- rzadkie szkolne rozrywki i uciechy

Pasowanie na rycerza

1) Kogo pasowano?
2) Kto dokonywał pasowania?
3) Na czym polegała ta ceremonia?

Wychowanie w terminie

-

szkolenie zawodowe pod kontrola

cechów

- przygotowanie do zawodu

obejmowało 3 etapy: ucznia,
czeladnika, mistrza

Postrzeganie dziecka w

średniowiecznej Polsce

- dobra od zła, nie w pełni ukształtowana,

nie potrafiąca posługiwać się rozumem

- ze względu na kruchość i bezbronność

dziecko to istota niewinna, słaba,
szczera, wymaga szczególnej troski

- wg Stanisława ze Skarbimierza umysł

dziecka przypomina czystą tablicę i
dlatego powinno ono unikać
towarzystwa złych osób

-

dzieciństwo było kojarzone ze swawolą

i zamiłowaniem do gier i zabaw

- przekonanie, że dusza dziecka po

śmierci dopuszczona zostaje przed
oblicze Boga

- w hagiografii i malarstwie

rozpowszechniony był topos dziecka-
starca

Relacje między rodzicami a

dziećmi w Polsce

średniowiecznej

- istnienie uczuć rodzicielskich co

potwierdza częsty żal i rozpacz rodziców

z powodu choroby czy śmierci dziecka

oraz składane śluby, że rodzice odbędą

pielgrzymkę do grobu świętego i złożą

ofiarę lub zawiozą tam dziecko

- szczególny stosunek matki do dziecka
- Święta Rodzina jako wzorzec
- wg T. Bolińskiego istniała powszechna

praktyka dzieciobójstw

POTOMSTWO NIEŚLUBNE I NIEPRAWE

Trzy warianty stanowiska

prawego rodziców:

• dzieci o pełnych prawach
• dzieci nieprawe
• dzieci nieślubne lecz prawe

Określenia dzieci z nieprawego

łoża:

• wyleganiec
• dziecko błędne
• bękart
• pokrzywnik

Stanowisko Kościoła wobec

dzieci nieprawych:

• chęć niesienia pomocy dzieciom

nieślubnym

• umieszczanie ich poza nawiasem

społeczeństwa

Ograniczenia dzieci

nieprawych:

• zakaz dopuszczania do święceń oraz

urzędów kościelnych

• niemożność wstąpienia do cechu
• brak prawa do dziedziczenia majątku

po ojcu

POZYTYWNA HISTORIA DZIECIŃSTWA

„W Średniowieczu ludzie nie mieli

świadomości czy też poczucia
dzieciństwa jako odrębnego stadium
życia i cechował ich obojętny
stosunek wobec dziecka”.

~ „Historia dzieciństwa.

Dziecko

w dawnych czasach” Philippe Arie

Przeciwnicy teorii Philippe

Arie:

• David Herlihy
• Barbara Hanawalt
• Nicholas Orne

David Herlihy

• stosunek wobec dzieci jest

zjawiskiem historycznym

• wzrost zainteresowania

kształceniem dzieci wśród
świeckich

• rozwiązanie kwestii zbawienia

nieochrzczonych dzieci

Barbara Hanawalt

• dzieciństwo jako odrębne stadium

życia

• zaspakajanie podstawowych potrzeb

dziecka

• brak uzasadnienia, że wysoka

śmiertelność powodowana była
chłodem emocjonalnym u rodziców

Nicholas Orne

• świadomość dzieciństwa
• własna kultura dzieciństwa

Bibliografia

Aries P., Historia dzieciństwa, Wydawnictwo Marabut, Gdańsk 1995.
Delimata M., Dziecko w Polsce średniowiecznej, Wydawnictwo Poznańskie

2004.

Jundziłł J., Żołądź – Strzelczyk D., Dziecko w rodzinie i społeczeństwie

Starożytność i średniowiecze, Bydgoszcz 2002.

Kot S., Historia wychowania, Żak, Warszawa 1996.