Dziecko i dzieciństwo jako obiekt rozważań

• Dzieciństwo jako kategoria społeczno- kulturowa

-Obraz dzieciństwa jako rezultatu oddziaływań różnych czynników (religii, kultury, polityki)

- Socjografia dzieciństwa (rozpoznanie warunków życia dzieci)

- Dziecko jako aktywny podmiot/reżyser własnego rozwoju

• Dzieciństwo jako kategoria biologiczno-rozwojowa

Wybrane teorie rozwojowe (J.Piageta, L. Wygotskiego)

• Współczesne nurty nad dzieckiem i dzieciństwem

-badania nad dzieckiem jako indywiduum i jako członkiem grupy społecznej, nad dzieciństwem jako społecznym statusem (w strukturze grup wiekowych)

-badania w burcie konstruktywistycznym (dziecko konstruktorem własnego zycia)

-badania nad historią dzieciństwa, nad historycznymi aspektami społecznego konstruktu dzieciństwa (nurt zapoczątkowany przez Ariesa)

Źródło: B. Śliwerski 2007

Dzieciństwo jako kategoria biologiczno-rozwojowa

Rozwój poznawczy dziecka

Gdy zajmujemy się rozwojem poznawczym postrzegamy dziecko jako istotę myślącą a więc kogoś, kto się zastanawia, rozumie, uczy, pamięta itp.

Teoria J. Piageta

Kluczem do zrozumienia teorii rozwoju poznawczego Piageta jest spojrzenie na dziecko jak na istotę która stara się aktywnie zrozumieć otaczający ją świat na tej samej zasadzie co każdy organizm adaptuje się do warunków otoczenia. Aktywność poznawcza stanowi przejaw procesu adaptacji, ustanawia reguły życia i ewolucji biologicznej, steruje procesami „akomodacji” i „asymilacji”

„Asymilacja” polega na włączeniu informacji nowych w już istniejące struktury poznawcze, istotą „Akomodacji” jest modyfikacja wytworzonych uprzednio struktur poznawczych

Procesy asymilacji i akomodacji prowadzą do doskonalenia struktur poznawczych. W miarę pokonywania przez dziecko kolejnych stadiów rozwoju poznawczego struktury te zaczyna charakteryzować coraz wyższy stopień

• Sensoryczno- motoryczne (od urodzenia do końca 2 r.ż)

• Przedoperacyjne (2-7 r.ż)

• Operacje Konkretne (7-11 r.ż)

• Operacje Formalne (ok. 11 r.ż)

Teoria Lwa Wygotskiego („strefa najbliższego rozwoju”)

Kompetencje poznawcze nie są natury wewnętrznej i jednostkowej, lecz kształtują się i rozwijają w toku interakcji społecznych. Działania realne dzięki kontaktom społecznym ulegają procesowi internalizacji i zamieniają się czynności umysłowe

Osoba z większym doświadczeniem oddziałuje na dziecko i udziela mu pomocy, zachęca do samodzielności (wychowanie rozwijające)

Kultura narzuca sposób w jaki myślimy, zapamiętujemy, dokonujemy kategoryzacji

Wygotski powiązał ściśle rozwój poznawczy z nabywaniem języka. Język jest odbiciem i rozwinieciem myśli, wpływa na percepcję i działanie które integrują się w ramach systemu poznawczego

Dzieciństwo jako świat społeczny, odrębny czy podzielany? Kultura a podkultura

KULTURA- jest określoną formą pojęciową rzeczywistości przyrodniczej i społecznej z jednej strony i zespołem wzorów przystosowujących jednostki do właściwego poruszania się w obrębie tej rzeczywistości. Kultura to system norm w obrębie granic danego systemu społeczno- kulturowego

-jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobytych środków do twórczej ekspresji

Symbolizm jest istotą kultury. Wśród wielu systemów język wyróżnia się najbardziej rozwiniętą formą

Dziecięca zabawa współtworzy dzieciństwo, ten indywidualny świat doświadczeń, znaczeń i wartości, świat przeżywany (Smolińska, Theiss)

Dziecięca podkultura bliska jest zazwyczaj poetyce absurdu „świata na opak” rzeczywistości karnawałowej

Folklor Dziecięcy- podkultura dziecięca, służy w I. Rzędzie zabawie, która jest naturalną formą działań dzieci

• Społeczna grupowa akceptacja

• Obieg w określonym środowisku

• Przekaz (zazwyczaj ustny)

Na folklor składają się wszystkie formy ekspresji dziecięcej:

• Własne spontaniczne

• Wzięte z zewnątrz od dorosłych

• Oryginalne

• Mimetyczne (naśladowcze)

Folklor Dziecięcy to wszystko co jest przedmiotem aktywnego działania i uczestniczenia dzieci w kategoriach czynności niepraktycznych, użytkowych ale zabawowych

Do podstawowych cech folkloru dziecięcego zalicza się:

• Anonimowość

• Zbiorowość

• Pamięciowość (istnienie w pamięci)

• Otwartość

• Synkretyzm

• Okazjonalność

• Istnienie w wykonalności

Przedmioty i utwory podkultury noszą nazwę „Tworów” słownych wizualnych i gestycznych, stosowanie oceny estetycznej wobec „tworów” jest możliwe ale niekoniecznie (Cieślikowski 1974, 85)

Tworem może być na przykład zagadka, kalambur, przysłowie, tekst gry, sama gra, rymowanka, przedmiot zabawy (kamyk), gotowa zabawka, liczenie kroków, rysowanie, pisanie

Do folkloru należy też obyczaj dziecięcy

Kształtowanie się poglądów na dziecko i dzieciństwo

• Oświecenie jako przełomowy okres w kształtowaniu się współczesnego obrazu dzieciństwa

• Koncepcja dziecka i dzieciństwa wg Johna Locka (1632-1704) dziecko jako „czysta karta i przyszły obywatel”TABULA RASA<- wszystko jest na zewnątrz

• Koncepcja dziecka i dzieciństwa wg J.J Rousseau (1712-1778)- dziecko „dzikie” i niewinne

• Ellen Key i wiek XX jako „stulecie dziecka”

• Koncepcja dziecka i dzieciństwa wg Janusza Korczaka (1878-1942)- dziecko jako partner dorosłego, dialog dorosłego z dzieckiem

Współczesne implikacje koncepcji Locka i Rousseau w kształceniu i wychowywaniu dzieci

• Dziecko jako „czysta karta” ograniczenie rozwoju poznawczego, brak przekonania o możliwości samorozwoju i samowychowania dziecka. Ograniczenie podmiotowości i poczucia sprawstwa, „wyuczona bezradność”

• Dziecko „dzikie i niewinne”- postrzeganie dziecka jako „słodkiego elfa”, lekceważenie potrzeb rozwojowych lub restrykcyjne wychowanie, „ucywilizowanie dzikusa”, wąsko rozumiana dyscyplina

„Synteza dziecka” dziecko jako badacz

Kategoryzacja pytań wg Beniamina Blooma

• Zapamiętanie (faktów, dat, definicji)

• Analiza i synteza

• Zrozumienie

• Wartościowanie, interpretacja

GŁÓWNE ZAŁOZENIA KONCEPCJI PEDAGOGICZNEJ JANUSZA KORCZAKA

• Nowatorski system wychowawczy wyrosły z ducha idei „nowego wychowania” i pedagogiki humanistycznej

• Dziecko jako podmiot z prawem do szacunku

• Wychowanie jako wspomaganie samowychowania dziecka w klimacie samorządności, praworządności, życzliwości, tolerancji, pomocy

• Prawidłowy rozwój dziecka i troska o jego zdrowie (żywienie, sen, ruch, badania lekarskie)

• Wspólne „prawidła życia” system wartości przyjęty przez dużych i małych)

• Wychowanie jako wzajemne oddziaływanie na siebie dorosłych i dzieci

• Dobro, odpowiedzialność, konieczność niesienia pomocy słabszym

• Szczęśliwe dzieciństwo jako mocny fundament dorosłości

• Klimat bezpieczeństwa, bliskości, ciepła

Nie da się istnieć poza kulturą!

Ewaluacja-szacowanie, ma różne znaczenia

WSPÓŁCZESNE IMPLIKACJE KONCEPCJI KORCZAKA W KSZTAŁCENIU I WYCHOWANIU DZIECI

„Filozofia Korczaka to ważny głos w sprawie praw dziecka do bycia traktowanym jako człowiek, jako cel sam w sobie a nie środek do przeróżnych celów ustanawianych przez dorosłych. Jest to także głos w sprawie praw dziecka do uzyskania realnego wspomagania jego samorozwoju”

(M. Kałuszyński 2002:31)

ROMANTYZM	TRANSMISJA KULTUROWA	PROGRESYWIZM
J.J. Rousseau, Z. Freud, Montessori, A.S Neil, J. Korczak, S. Ruciński	J.F Herbart, H. Muszyński, K.Sośnicki, Z. Mysłakowski	J.Dewey, J.Piaget, L.Kohlberg
To co pochodzi od dziecka jest najważniejszym aspektem jego rozwoju Wiedzą jest to co stanowi bezpośrednie wewnętrzne doświadczenie jednostki Rozwój jako dojrzewanie, „organiczny wzrost”. Rozwój jest wzrostem rozwoju fizycznego, poznawczego emocjonalnego i wolicjonalnego poprzez stadia mające ustalone wzorce „JA”, moje doświadczenia, metafora rośliny	Wychowanie jest transmisją zdobyczy kulturowych Wiedzą jest to, co obiektywne, sprawdzone, uznane, powtarzalne Behawioralna koncepcja rozwoju jako stymulowanej z zewnątrz aktywności podmiotu. Rozwój pojmowany jako asocjacja pojedynczych bodźców ze sobą, z reakcjami podmiotu „oni”-> ”ja”, ja jako drobina, metafora dzbana, figurki z gliny, lepienie, kształtowanie	Wychowanie powinno podtrzymywać naturalne interakcje dziecka z rozwijającym się społeczeństwem lub środowiskiem Wiedzą jest to, co pozwala równoważyć relacje między jednostką a światem (koncepcje poznawcze i instrumentalne-stosowane sposoby równoważenia relacji) Teorie rozwojowe o charakterze interakcyjnym. Rozwój przebiega wg stadiów J. Piageta lub E. Eriksona Ja, My i Oni- na 1 poziomie (relacje) najważniejsze są kompetencje
Strategia „pożądanych cech”, i „zasobu cnót”. Standardy cech. Humanistyczne kryteria wew. Jakości doświadczeń dziecka, które sprzyjają jego rozwojowi (np. zainteresowania) Podstawowe kategorie pojęciowe stosowane w badaniach empirycznych, samorozwój, samorealizacja, autonomiczność, tożsamość	Strategie przepowiadania sukcesu psychologii przemysłowej. Standardy wiedzy i zachowań. Zgodność zachowań dziecka ze standardami kulturowymi (np. stopnie szkolne) Różnica indywidualne w wymiarze -osiągnięć sukcesu -uspołecznienia, zachowania społecznego, osobowości społecznej	Strategia „logiki rozwojowej”. Standard odpowiedniości. Integracja zachowań i stanów wewnętrznych dziecka Posiadane kompetencje poznawcze i instrumentalne np. rodzaj (typ) stosowanych operacji myślowych
Cele wychowania: rozwój jednostki, jej tożsamości, ujawnienie wrodzonych możliwości, dyspozycji, zasób cnót Skupienie celów wychowania na zewnętrznych stanach jednostki Najważniejsze jest to co jednostkowe, osobiste, nowe	Cele wychowania: standardy wiedzy i zachowań, różnicowanie indywidualne, stworzenie bezkonfliktowego środowiska Skupienie celów wychowania na zachowaniach i funkcjonowaniu zewnętrznym jednostki Najważniejsze jest to co wspólne, ustalone kulturowo	Celem wychowania jest logika rozwojowa człowieka, aktywność jednostki w rozwiązywaniu problemów Skupienie celów wychowania na aktywności w rozwiązywaniu konfliktów między jednostką a Środowiskiem Najważniejszy jest nowy, wyższy poziom interakcji człowieka ze światem (kompetencje instrumentalne i komunikacyjne)
Zadaniem wychowania jest ochrona wewnętrznego JA dziecka przez stwarzanie mu warunków dla pełnienia rozwoju tego „JA” Wartości: maksymalizacja wolności jednostki dającej pogodzić się z wolnością innych	Zadaniem wychowania jest przekazywanie zasobów wiedzy i umiejętności, norm i wartości z przeszłości- transmisja zdobyczy określonej kultury Wartości: wolność w obowiązującym systemie społecznym	Zadaniem wychowania jest pomoc wychowankowi w osiąganiu coraz wyższych stadiów rozwoju poznawczego a przez to także rozwoju moralnego, społecznego i estetycznego (reorganizacja struktur psychicznych umożliwiająca funkcjonowanie na coraz wyższych poziomach rozwoju) Wartości: zasady etyczne wyznaczające cele i środki wychowania

Trzy modele wychowania dziecka we współczesnym świecie wg HANSA SANERA

1. Model Wychowania bazujący na tym, czym dziecko jeszcze nie jest cechuje to że tylko dorośli:

• Są naprawdę uspołecznieni (socjalizowani) oraz dojrzali psychicznie, duchowo i fizycznie

• Są a priori legitymizowanymi wychowawcami, zaś dzieci są ich wychowankami

• Określają ramy kulturowe pierwszego środowiska wychowawczego dziecka jakim jest rodzina, stanowią o prawach, czasie i porządku w szkole

• Kierują od początku procesem socjalizacji oraz ograniczają już bardzo wcześnie dalsze szanse życia dziecka przez negatywną selekcję

• Wpływają pośrednio na życie wychowanków jako późniejszych dorosłych, co to znaczy być dorosłym

• Formują i zmieniają dziecięcą istotę, uważają że mają prawo „zrobić z dziecka człowieka”

Wychowanie wg podejścia bazuje na:

• Przymusie

• Autorytecie

• Poleceniach

• Posłuszeństwie

• Nierówności wobec prawa

1. Model równości, izonomii w relacji dziecka z dorosłym, bycia takim samym człowiekiem jak

   dorosły, koncentruje się na tym co łączy

Dorosłość to nie dar określonego wieku ale nabyte zachowania odmiennie ujawniające się we wszystkich fazach życia

W wychowaniu autorytet nie jest jednostronną dominacją nad kimś, wymuszającą szacunek ale jest relacją wymienną między osobami które mogą być dla siebie autorytetem

W takich relacjach:

• Nie trzeba wydawać poleceń, ale przekonywać w toku dialogu

• Nie ma odnoszenia się do uwarunkowanej wiekiem władzy, ale jest solidarne dochodzenie do wspólnych ustaleń

• Nie ma negatywnej selekcji ze względu na to czego jeszcze nie potrafimy ale wspiera się rozwój sił i dyspozycji

• Dorośli nie koncentrują się na uzależnieniu od siebie czy relegowaniu dziecka ze wspólnoty ale na możliwości tworzenia otwartej wspólnoty dla wszystkich

DOROSŁY ---DZIECKO

„Tak rozumiane wychowanie nie jest prohibicją, nie jest permisywne ani autorytarne, nie odrzuca autorytetów ale jest komunikacyjne w rozpoznawaniu silnych stron drugiej osoby. Oparte zostało na solidarnym środowisku, w który obie strony wzajemnie się wychowują i samowychowują. Jest ono partnerską relacją dwóch różnych stron. Obdarzanie dzieci przez rodziców czy innych wychowawców miłością i szacunkiem otworzyło dorosłych na nowy, uniwersalny wymiar humanizmu, czyniąc ich bardziej podatnymi na miłość bliźniego”

(Śliwerski, 2007:105)

1. Autonomiczny model relacji dziecko-dorosły określany mianem samowychowania albo autosocjalizacja dziecka (dziecko pojmowane jako „więcej niż”)

• Dzieci są autorytetami we własnej sprawie i nie są już biernymi odbiorcami informacji społecznych i wpływów pedagogicznych

• Dzieci jako podmioty wpływające na te procesy dzięki własnej aktywności lub socjalizowane we własnej dziecięcej społeczności

• Dzieci aktywnymi podmiotami własnych zmian rozwojowych i kompetentnymi kreatorami tych zmian w swoim codziennym życiu

Dzieci są kompetentne w następującym zakresie:

• Potrafią wyznaczać treści i granice swojej integralności (odpowiedzialność za własne terytorium wewnętrzne i zewnętrzne)

• Są od urodzenia istotami społecznymi

• Kompetentnie współpracują

• Przekazują rodzicom werbalne i niewerbalne informacje zwrotne, które są kompetentnymi wskazówkami o emocjonalnych i egzystencjalnych problemach tych rodziców

Nowy obraz dziecka prowadzi do kontrowersji ważnych dyskusji w teorii pedagogicznej i pytań w praktyce (za H.M Griese, 2001)

• Ochrona czy samostanowienie?

• Wychowanie czy relacja?

• Prowadzić czy pozwolić wzrastać?

• Opieka czy autonomia?

• Kontrola czy ryzyko?

• Odpowiedzialność czy unikanie?

Nowe kategorie pojęciowe współczesnej teorii wychowania (Źródło K.Rubacha 2003)

Wychowanie- świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka

Problematyka wychowania pozostaje na styku różnych dyscyplin współczesnej humanistyki (socjologii, antropologii, kulturoznawstwa i psychologii)

Pytanie określające kontekst wychowania

(Stanowią one przestrzeń rozumienia i wyjaśniania problematyki wychowania jako praktyki społecznej)

• Jak można charakteryzować kulturowy kontekst wychowania?

• Jak można charakteryzować kulturowy kontekst wychowania?

• Jak można charakteryzować rozwojowy kontekst wychowania?

Kategorie humanistyki pomocne w rozumieniu kontekstów wychowania:

• Ambiwalencja- kulturowy kontekst wychowania

• Decentracja- społeczny kontekst wychowania

• Tożsamość- rozwojowy kontekst wychowania

Ambiwalencja- rozumiana jako oscylacja pomiędzy różnoimiennymi wartościami, wieloznaczność, niepewność, wzajemnie przenikanie np. ukryta w roli nauczyciela pomiędzy antypedagogiką a pedagogiką dyrektywną

Decentracja- może być ujmowana w wymiarze jednostki (jako przeciwieństwo jej egocentryzmu) i w wymiarze procesów mikrokulturowych (jako akceptacja stanu wielości kultur)

Tożsamość- jako pojęcie niejednoznaczne, zależne od teoretycznego ujęcia (koncepcji psychologicznej człowieka) Jedna z możliwych koncepcji, postrzega wychowanie jako poszukiwanie symbiozy pomiędzy tożsamością wyjściową a tożsamościami zróżnicowanymi światów kulturowych w których żyje człowiek.

Dziecko i wychowanie w pedagogii JP II (źródło T. Bilicki 2000)

Jan Paweł II widział w dziecku w pełni wartościową osobę- człowiek jest darem Boga. Troska o dziecko jest bowiem „pierwszym i podstawowym sprawdzianem stosunku człowieka do człowieka” ( Jan Paweł II Przemówienie do zgromadzenia ogólnego ONZ z 2.X.1979)

Dla JP II dziecko to człowiek jutra, wiosna życia, zadatek przyszłości każdej dzisiejszej ziemskiej ojczyzny

Życie dziecka nabiera szczególnej wartości jest kruche i wymaga opieki. Dziecko posiada prawo do zjednoczonej i kochającej rodziny, do szacunku i troski (por Abhortacja Familiaris Consortio)

Dla JP II wychowanie jest stawaniem się człowieka coraz bardziej człowiekiem. Wychowanie służy uczłowieczeniu człowieka. Przyszłość człowieka związana jest nierozerwalnie z wychowaniem

Człowiek w pełni wychowany jest dojrzały, zdolny jest wychowywać sam siebie i innych. Wychowanie jest pierwszym i podstawowym zadaniem kultury

Wychowanie jest zadaniem wszystkich ale przede wszystkim prawem i obowiązkiem rodziców a także min państwa i środków społecznego przekazu

Mówiąc i pisząc o wychowaniu JP II odwoływał się do samowychowania, które dotyczy bardziej młodzieży niż dzieci. Podkreślał również związek między wychowaniem a pracą

Relacje Wychowawcy z Dzieckiem w koncepcji St. Rucińskiego

„ W relacjach wychowawcy z dzieckiem potrzebna jest jego bezwarunkowa akceptacja jako osoby, podmiotu oraz rezygnacja z oddziaływania cel ościowego. Jest to szczególny warunek wstępny do bycia z wychowankiem, polegający na dostrzeżeniu nim istoty, która naprawdę sama chce żyć prawdziwie pełniej i sensowniej

Bycie z wychowankiem to:

• Bycie jak gdyby w jego świecie

• Traktowanie jego świata jako tak samo ważnego jak świat doświadczany przez wychowawcę

• Traktowanie wszelkiego domniemania jego świata i wszelkich wyjaśnień jego życia jako tylko domysłów wychowawcy które powinien on przedłożyć wychowankowi jako jedynemu kompetentnemu podmiotowi

• Troska o uporządkowanie i zrozumienie jego doświadczenia przez niego samego z pkt widzenia jego własnych wartości

• Rezygnacja ze złudzenia, że uda się kiedykolwiek poznać świat doświadczeń dziecka w całej pełni

„Wychowawca powinien zdawać sobie sprawę z zakresu swojej odpowiedzialności i wiedzieć że swymi decyzjami wpływa na innych czy tego chce czy nie” (Śliwerski 2007:120-121)

Ewolucja praw dzieci i jej konteksty

• Relacje dorosłych z dziećmi a ingerencja prawa: zmiana więzi od związków despotyczno-poddańczych w stronę stosunków partnersko-dialogowych

• 1892- powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Opieki na Dzieckiem

• 1918- powstanie Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (PL)

• 1919- powstanie Organizacji Światowej Save The Children

• 1981- powołanie Komitetu Ochrony Praw Dziecka (PL)

• 1990- Światowy Szczyt w sprawie dzieci

• 1995- Zmiana Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (PL)

• Prawa Dziecka a prawa człowieka (por. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyjęta i proklamowana rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ 10.12.1948)

„Dzieci Wysokiej Jakości”

• po urodzeniu dostają wszystko z górnej półki

• „hodowanie”

• Szkoły prywatne i drogie

• Mają bardzo zagospodarowany czas (koniec, chór, języki)

• Kapitał kulturowy- wykształcenie wyższe rodziców dziecka, wykształcone nianie

• Matka zawodowo nie pracowała, wychowanie dziecka jako priorytet

• Ścieżka kariery (w kapitale kulturowym)

• Powielanie drogi rodziców

Ochrona praw dzieci w prawie stanowionym

• 1924- Genewska Deklaracja Praw Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych

• 10.12. 1948 Uchwalenie przez ONZ Powszechnej deklaracji praw Człowieka

• 1959- proklamowanie przez ONZ Deklaracji Praw Dziecka

• 1989- przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, Konwencja o Prawach Dziecka

• Konstytucja RP, konwencja o prawach Dziecka. Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka jako stanowione TRZY akty prawne w Polsce odnoszące się do dziecka

Genewska Konwencja Praw Dziecka (z dn. 26.X.1923 przyjęta przez Ligę Narodów w 1924 r)

1. Dziecku powinno się dać możliwość normalnego rozwoju fizycznego i duchowego

2. Dziecko głodne winno być nakarmione, dziecko chore- pielęgnowane, dziecko niedorozwinięte- odpowiednio kształcone, zbłąkane- zwrócone na właściwą drogę. Sierota i dziecko opuszczone- wzięte pod opiekę i wspomaganie

3. Dziecko powinno przed innymi otrzymać pomoc w czasie klęski

4. Dziecko powinno być przygotowane do zarobkowania na życie i zabezpieczone przed wszelkim wyzyskiem

5. Dziecko winno być wychowane w wierze, że jego najlepsze cechy powinny być oddane na usługi współbraci

Działanie Rzecznika Praw Dziecka w Polsce

Rzecznik stoi na straży praw dziecka, a w szczególności

Prawa do życia i ochrony zdrowia,Prawa do wychowania w rodzinie,Prawa do godziwych warunków socjalnych, Prawa do nauki.

Rzecznik podejmuje działania na rzecz zapewnienia dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości (Art. 3, ust o Rzeczniku praw dziecka) Wypełnienie tych zadań wymaga ochrony przede wszystkim

http://unicef.pl