Zobowiązania - część

szczegółowa

(darowizna)

dr Marek Świerczyński

Katedra Prawa Cywilnego i Prawa

Prywatnego Międzynarodowego

Darowizna

• Darowizna dochodzi do skutku w drodze umowy

jednostronnie zobowiązującej, której treścią jest
zarówno zobowiązanie darczyńcy do spełnienia
świadczenia pod tytułem darmym (causa
donandi) na rzecz drugiej strony - obdarowanego,
tj. do dokonania rozporządzenia i wydania
przedmiotu darowizny, jak i oświadczenie
obdarowanego o przyjęciu darowizny

• Istotą darowizny jako czynności nieodpłatnej jest

więc brak po drugiej stronie ekwiwalentu w
postaci świadczenia wzajemnego

Darowizna

• Celem darowizny jest dokonanie

nieodpłatnego przysporzenia na rzecz
obdarowanego kosztem majątku darczyńcy.

• Może ona polegać zarówno na przesunięciach

do majątku obdarowanego określonych
przedmiotów majątkowych, jak i na innych
postaciach dyspozycji majątkowych darczyńcy
prowadzących do zmniejszenia jego majątku, a
po stronie majątku obdarowanego - do
zwiększenia aktywów lub zmniejszenia
pasywów.

Strony umowy darowizny

• Obdarowanym może być zarówno osoba fizyczna,

jak i osoba prawna. Stroną umowy darowizny
(obdarowanym) może być również nasciturus.

• Darowizna ma w takim wypadku charakter

umowy warunkowej, przy czym „żywe urodzenie
dziecka” przybiera postać warunku prawnego.

• Darowizna może przybierać postać umowy

warunkowej lub z zastrzeżeniem terminu.

• Darowizna może być dokonana mortis causa (na

wypadek śmierci darczyńcy).

Przedmiot darowizny

• Nie każde świadczenie dokonane na rzecz

kontrahenta nieodpłatnie może być uznane za
darowiznę. Obok ograniczenia wynikającego z samej
konstrukcji darowizny (przysporzenie musi nastąpić
kosztem majątku darczyńcy) nie mogą być uznane za
darowiznę zobowiązania do bezpłatnego świadczenia
uregulowane innymi przepisami kodeksu

– (np. bezczynszowa dzierżawa - art. 708, użyczenie

- art. 710, bezprocentowa pożyczka - art. 720,
nieodpłatne zlecenie - art. 735, poręczenie - art.
876, nieodpłatne przechowanie - art. 836).

Przedmiot darowizny

• Wyłączenie expressis verbis określonych zobowiązań

umownych regulowanych innymi przepisami kodeksu
oznacza, że w zakresie stosunków prawnych wynikających z
takich zobowiązań nie jest również dopuszczalne
stosowanie przepisów o darowiźnie w drodze analogii
(np. gdy chodzi o odwołanie darowizny).

– Tym bardziej nie jest możliwe stosowanie przepisów o darowiźnie do

innych nieodpłatnych przysporzeń majątkowych, które dokonywane
są na tle stosunków prawnych nie mających charakteru
cywilnoprawnego (np. świadczenie z tytułu zasiłków dla bezrobotnych
lub nagrody przyznawanej pracownikowi w ramach stosunku pracy).

– Nie stanowi darowizny akt przekazania nieruchomości stanowiących

zasób Skarbu Państwa, województwa lub powiatu-gminie w trybie
regulowanym ustawą o gospodarce nieruchomościami.

Przedmiot darowizny

• Nie jest traktowane jako darowizna:

– zrzeczenie się prawa, które nie zostało jeszcze

nabyte (np. prawa, którego nabycie zależy od
ziszczenia się warunku zawieszającego;

– spadku będącego przedmiotem umowy o

zrzeczenie się zawieranej z przyszłym
spadkodawcą - art. 1048) lub

– prawa, które w wypadku zrzeczenia jest

uważane za nie nabyte (zob. np. odrzucenie
spadku - art. 1020)

Forma

• Jedynie oświadczenie darczyńcy powinno być

złożone pod rygorem nieważności (forma ad
solemnitatem) w formie aktu notarialnego,
oświadczenie obdarowanego nie wymaga zatem
zachowania jakiejkolwiek formy szczególnej.

• Darowizna powinna być zatem zawarta w formie

szczególnej, jeżeli wymagają tego inne przepisy
ze względu na jej przedmiot (dotyczy to np.
rozporządzeń nieruchomością oraz prawami na
nieruchomości bądź przedsiębiorstwem).

Forma

• W wypadku niezachowania formy aktu

notarialnego dla oświadczenia darczyńcy,
darowizna będzie uznana za ważną z chwilą
spełnienia świadczenia (konwalidacja czynności
prawnej)

• Spełnienie przez darczyńcę przyrzeczonego

świadczenia prowadzi do konwalidacji umowy
darowizny z mocą wsteczną

• Konwalidacja następująca przez wykonanie nie

dotyczy przypadków braku formy ad solemnitatem
wymaganej ze względu na przedmiot darowizny

Odpowiedzialność

• Ze względu na nieodpłatny charakter świadczenia

darczyńcy następuje znaczne złagodzenie jego
odpowiedzialności w porównaniu do ogólnych zasad
odpowiedzialności ex contractu (art. 471 i nast.).

• Przejawia się ono przede wszystkim:

– po pierwsze w ograniczeniu odpowiedzialności darczyńcy

wyłącznie do przypadków umyślności i rażącego niedbalstwa,
a więc z wyłączeniem przejawów nienależytej staranności w
postaci culpa levis;

– po drugie, w przerzuceniu ciężaru dowodu co do winy

darczyńcy na obdarowanego (inaczej więc niż według art.
471 k.c., który zakłada domniemanie, że szkoda nastąpiła z
powodu okoliczności, za które dłużnik ponosi
odpowiedzialność).

Odpowiedzialność

• Wspólnym elementem uregulowania

odpowiedzialności darczyńcy za wady rzeczy i innych
kodeksowych uregulowań odpowiedzialności z tytułu
rękojmi za wady rzeczy jest jej uniezależnienie od
tego, z jakich przyczyn wynika wada (powstaje zatem
bez względu na winę darczyńcy w tym zakresie).

• Istotne znaczenie mają różnice pomiędzy klasyczną

postacią odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady
rzeczy sprzedanej (art. 556 i nast.), a
odpowiedzialnością darczyńcy.

• Odpowiedzialność darczyńcy obejmuje zarówno wady

fizyczne, jak i wady prawne.

Odpowiedzialność

• Przesłanką odpowiedzialności darczyńcy nie jest

samo istnienie wady, ale wiedza o jej istnieniu w
połączeniu z brakiem powiadomienia o tym
obdarowanego w czasie właściwym.

• Okoliczności te udowodnić musi obdarowany.
• Związanie odpowiedzialności darczyńcy z jego

wiedzą o istnieniu wady stanowi podstawową
różnicę w stosunku do klasycznej
odpowiedzialności z tytułu rękojmi.

• Niepowiadomienie o istnieniu wady może być

traktowane jako naruszenie obowiązku staranności
ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju.

Odpowiedzialność

• Odpowiedzialność darczyńcy wyłączyć

może jawność wady, a w każdym razie
takie okoliczności, które sprawiały, że
obdarowany mógł ją z łatwością zauważyć.

– (Nie oznacza to jednak, że obdarowany

wiedział o wadzie).

Polecenie

• Darczyńca może włożyć na obdarowanego

obowiązek oznaczonego działania lub
zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem
(polecenie).

• Polecenie nie stanowi świadczenia wzajemnego

obdarowanego, które byłoby swoistym
ekwiwalentem przedmiotu darowizny.

• Nałożenie na obdarowanego obowiązku polecenia

nie jest związane z powstaniem wierzytelności po
stronie samego darczyńcy bądź jakiegokolwiek
innego podmiotu

Polecenie

• Darczyńca, który wykonał zobowiązanie

wynikające z umowy darowizny, może żądać
wypełnienia polecenia, chyba że ma ono
wyłącznie na celu korzyść obdarowanego.

• Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą

żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie
ma na względzie interes społeczny - także
właściwy organ państwowy.

Odwołanie darowizny

• Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie

wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan
majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie
darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla
jego własnego utrzymania odpowiednio do jego
usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku
dla ciążących na nim ustawowych obowiązków
alimentacyjnych.

Niedostatek

• Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca

popadnie w niedostatek, obdarowany ma
obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze
wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków,
których mu brak do utrzymania odpowiadającego
jego usprawiedliwionym potrzebom albo do
wypełnienia ciążących na nim ustawowych
obowiązków alimentacyjnych.

• Obdarowany może jednak zwolnić się od

tego obowiązku zwracając darczyńcy
wartość wzbogacenia.

Odwołanie darowizny już

wykonanej

• Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już

wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się
względem niego rażącej niewdzięczności.

• Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien

nastąpić stosownie do przepisów o
bezpodstawnym wzbogaceniu.

• Odwołanie darowizny następuje przez

oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.

• Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się,

gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi
wynikającemu z zasad współżycia społecznego.

Przebaczenie

• Darowizna nie może być odwołana z powodu

niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu
przebaczył.