Dialog społeczny

Program wykładu

• Podstawowe pojęcia i klasyfikacje
• Strony i zasady dialogu społecznego
• Dialog społeczny w UE

Dialog społeczny

• Dialog społeczny jest zasadą ustrojową, zapisaną w

konstytucji RP z 1997 r.

• Można go traktować jako metodę podejmowania

ważnych decyzji regulujących warunki życia i pracy

obywateli.

• Powinien być prowadzony z poszanowaniem słusznych

interesów zaangażowanych stron, w klimacie

wzajemnego zaufania i dążenia do wypracowania

wspólnego stanowiska, optymalnego dla danych

warunków.

• Partnerami dialogu społecznego są: organy samorządu

terytorialnego, organy samorządu zawodowego,

związki zawodowe, organizacje pracodawców oraz

inne organizacje społeczne i przedstawicielstwa

środowisk zawodowych i twórczych.

Dialog społeczny

• DS. ( w węższym ujęciu) jest pojęciem

obejmującym całokształt wzajemnych relacji

pomiędzy związkami zawodowymi i organizacjami

pracodawców.

• Obejmuje także ich stosunki (dwustronne lub

trójstronne) z organami państwowymi, jak rząd i

jego agendy, samorząd lokalny i inne instytucje

państwowe.

• Jest procesem stałej interakcji pomiędzy

uczestnikami dialogu w celu osiągnięcia

porozumienia w sprawach kontroli nad zmiennymi

czynnikami społeczno-ekonomicznymi w skali

makro i mikro.

Strony dialogu

• związkowa, reprezentująca interesy pracowników,

zrzeszonych w organizacjach działających na
wszystkich poziomach dialogu społecznego;

• pracodawcza, reprezentująca interesy pracodawców,

zrzeszonych w organizacjach działających na
wszystkich poziomach dialogu społecznego;

• rządowa, reprezentująca interesy państwa, składająca

się z przedstawicieli władzy wykonawczej.

• Strona związkowa i pracodawcza występujące razem

określane są jako strona społeczna, a zatem związki
zawodowe i organizacje pracodawców nazywane są
partnerami społecznymi.

Zasady dialogu

• Niezależność i równowaga stron
• Zaufanie i kompromis
• Działanie zgodnie z prawem

Formy dialogu społecznego

• Negocjacje
• Konsultacje
• Opiniowanie
• Informowanie

Negocjacje

• Uczestniczą w nich zazwyczaj partnerzy

społeczni, ale na szczeblu krajowym bierze w
nich udział również trzecia – rządowa – strona.

• Celem negocjacji jest zwykle osiągnięcie

kompromisu, który będzie gwarancją pokoju
społecznego.

• Rokowania mogą także dotyczyć spraw

merytorycznych i wzajemnych relacji między
stronami.

• Ich wynikiem powinna być umowa wiążąca

wszystkie strony negocjacji.

Konsultacje

Angażują tych samych uczestników,
co negocjacje, ale nie muszą
prowadzić do zawarcia porozumienia,
chociaż strony zazwyczaj honorują
ich wynik.

Opiniowanie

• Przedstawiciele administracji państwowej

występują z inicjatywą, aby poznać opinie
związków zawodowych i organizacji
pracodawców o polityce rządu.

• Stanowiska partnerów społecznych nie są

bezwzględnie wiążące dla rządu.

• Zasady opiniowania są jednak najczęściej

uregulowane przepisami prawa, które
również określają, w jakich sprawach rząd
jest zobowiązany do zasięgnięcia opinii.

Informowanie

• Przedstawiciele administracji państwowej

przekazują partnerom społecznym informacje, z
własnej inicjatywy lub na wniosek
zainteresowanych stron.

• Przedstawienie informacji nie wiąże się z

obowiązkiem wysłuchania stanowiska strony, ale
często stosowaną praktyką jest możliwość
zadawania dodatkowych pytań oraz
przeprowadzenie krótkiej dyskusji.

• Na poziomie zakładowym prawo do informowania

posiadają działające u pracodawców związki
zawodowe, rady pracowników oraz inne
przedstawicielstwa pracownicze.

DS zinstytucjonalizowany

• W dialogu zinstytucjonalizowanym negocjacje

zbiorowe są prowadzone przez specjalnie

powołane do tego celu instytucje, rady czy

komisje, działające na podstawie aktów

prawnych lub przyjętych porozumień.

• Udział w pracach takich instytucji jest

ograniczony do kilku najbardziej

reprezentatywnych organizacji związków

zawodowych i pracodawców, które mogą

realnie wpływać na zachowania swoich

członków i skłonić ich do zastosowania się do

ustaleń ciała trójstronnego

DS nieformalny

• Może być realizowany poprzez zawieranie

układów zbiorowych pracy oraz konsultacje i

opiniowanie, będące realizacją uprawnień

organizacji partnerów społecznych wynikających z

ustawodawstwa ich dotyczącego.

• W formach nieinstytucjonalnych możliwe jest

tworzenie dialogu obywatelskiego z udziałem

organizacji pozarządowych.

• Często praktykowaną formą dialogu

niesformalizowanego - zwłaszcza w razie

zagrożenia konfliktami społecznymi - są kontakty

doraźne nazywane dialogiem incydentalnym (ad

hoc). Ma on miejsce poza kontaktami

zinstytucjonalizowanymi

Klasyfikacja: zasięg

• Dialog międzynarodowy – dialog społeczny prowadzony przez

międzynarodowe organizacje pracodawców i pracowników oraz ich

stowarzyszenia o różnorodnym charakterze;

przykładem takiego

dialogu jest europejski dialog społeczny

• Dialog krajowy – prowadzony w danym państwie na szczeblu

centralnym, najczęściej poprzez instytucje dialogu, takie jak rady

społeczno-gospodarcze (w Polsce: Trójstronna Komisja ds.

Społeczno-Gospodarczych);

• Dialog branżowy – dotyczy zagadnień określonego sektora

gospodarki narodowej, prowadzony jest za pośrednictwem

instytucji sformalizowanych w różnym stopniu (

w UE: komitety

sektorowe,

w Polsce: trójstronne zespoły branżowe; instytucje

dialogu dwustronnego);

• Dialog regionalny – prowadzony na obszarze określonego

regionu lub innej jednostki, dotyczący problemów danego obszaru

(w Polsce: wojewódzkie komisje dialogu społecznego);

• Dialog zakładowy – bezpośrednie kontakty pracodawców z

reprezentantami zakładowych organizacji związkowych, rad

pracowników lub innych przedstawicielstw pracowniczych, bez

uczestnictwa przedstawicieli administracji państwowej.

Klasyfikacja: uczestnicy

• Dialog dwustronny (autonomiczny) - prowadzony przez

partnerów społecznych (związki zawodowe i organizacje
pracodawców), bez udziału przedstawicieli strony rządowej.

• Dialog trójstronny prowadzony na szczeblu centralnym, rozgrywa

się między partnerami społecznymi, reprezentującymi dwie strony
oraz trzecią stroną - rządową. Udział władz w relacjach
trójstronnych nie musi być jednakowy. Mogą one uczestniczyć w
nich bezpośrednio lub tylko pośrednio, wykorzystując wyniki
autonomicznych ustaleń i rekomendacje uczestników tego procesu.

• Dialog wielostronny - oprócz trzech stron: rządowej, związkowej i

pracodawczej w dyskusji biorą udział przedstawiciele innego typu
organizacji, bądź instytucji, np. samorząd terytorialny,
reprezentanci organizacji o charakterze korporacyjnym, np. izb
(samorządów) zawodowych i gospodarczych, co ma miejsce
najczęściej przy dialogu branżowym. Reprezentacja stron
rozszerzona o organizacje pozarządowe (NGO-s: stowarzyszenia,
fundacje itp.) – w zależności od przyznanego im statusu podczas
wspólnych kontaktów - nadać może dialogowi społecznemu cech

dialogu obywatelskiego (cywilnego).

Instytucje dialogu społecznego:

Komisja Trójstronna

• Platformą dialogu społecznego na szczeblu

ogólnopolskim jest Trójstronna Komisja ds. Społeczno-

Gospodarczych, zwana skrótowo Komisją Trójstronną

(umocowanie prawne: Dz. U. Nr 100, poz. 1080 z dnia

18 września 2001 r. z późn. zm.)

• W ramach Komisji Trójstronnej działa 9 zespołów

problemowych oraz 1 zespół doraźny.

• Komisja Trójstronna stanowi forum dialogu społecznego

prowadzonego dla godzenia interesów pracowników,

pracodawców oraz dobra publicznego.

• Celem działalności Komisji jest dążenie do osiągnięcia i

zachowania pokoju społecznego drogą wzajemnych

ustępstw zaangażowanych stron.

• Do kompetencji Komisji należy prowadzenie dialogu

społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń

społecznych oraz w innych sprawach społecznych lub

gospodarczych.

Komisja Trójstronna: strona

rządowa

• W skład Trójstronnej Komisji wchodzą

przedstawiciele strony rządowej,
pracowników oraz pracodawców.

• Stronę rządową w Komisji

reprezentują przedstawiciele Rady
Ministrów wskazani przez Prezesa
Rady Ministrów (poszczególne
resorty).

Komisja Trójstronna:

pracownicy

• Pracowników w Komisji Trójstronnej reprezentują

przedstawiciele reprezentatywnych organizacji

związkowych (zasada reprezentatywności została

zapisana w ustawie o Trójstronnej Komisji do

Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich

komisjach dialogu społecznego oraz w kodeksie

pracy, art. 241 ).

• Aktualnie w skład KT wchodzą trzy

reprezentatywne organizacje związkowe, tj.:

Niezależny Samorządny Związek Zawodowy

“Solidarność” (NSZZ “Solidarność”), Ogólnopolskie

Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ),

Forum Związków Zawodowych (FZZ).

Komisja Trójstronna:

pracodawcy

• Stronę pracodawców reprezentują

przedstawiciele reprezentatywnych
organizacji pracodawców:

Konfederacja Pracodawców Polskich
(KPP), Polska Konfederacja
Pracodawców Prywatnych „Lewiatan”
(PKPP Lewiatan), Związek Rzemiosła
Polskiego (ZRP), Business Centre
Club (BCC).

Komisja Trójstronna: inne

podmioty

• Oprócz reprezentantów strony rządowej i partnerów

społecznych w pracach Komisji uczestniczą, z głosem

doradczym, przedstawiciele: Głównego Urzędu Statystycznego,

Narodowego Banku Polskiego, jak również przedstawiciele

jednostek samorządu terytorialnego, delegowani przez Komisję

Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego.

• Każda z trzech stron Komisji może zapraszać do udziału w jej

pracach (z głosem doradczym) przedstawicieli organizacji

społecznych i zawodowych oraz odpowiednio: strona rządowa –

przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej, strona

pracowników – przedstawicieli innych związków zawodowych i

organizacji związkowych, nie uznanych jako reprezentatywne

oraz strona pracodawców - przedstawicieli innych organizacji

pracodawców, podobnie jak w przypadku związków

zawodowych, nienoszących cech reprezentatywności.

• Poszerzony, doraźny skład Komisji Trójstronnej jest wyrazem

włączenia do dialogu społecznego innych grup interesów,

których udział ma charakter konsultacyjny.

Dialog międzynarodowy

Dialog w UE: komitologia

• Pod pojęciem europejskiego dialogu

społecznego rozumie się dyskusje, konsultacje,
negocjacje i wspólne działania
reprezentatywnych organizacji europejskich
partnerów społecznych.

• Rozwój tego dialogu związany jest ściśle z

wyzwaniami, które pojawiają się przed
państwami członkowskimi w miarę pogłębiania
się integracji europejskiej,

w szczególności

związanych z asymetrią między dążeniem do
konkurencyjności i ograniczoną możliwością
koordynowania krajowych polityk społecznych.

Zasady

• Europejski dialog społeczny stanowi

jeden z filarów EMS.

• Bazuje na zasadach solidarności,

odpowiedzialności i uczestnictwa;
stanowi formę oddziaływania
europejskich partnerów społecznych
na europejskie standardy społeczne i
odgrywania ważnej roli w zarządzaniu
sprawami Unii Europejskiej.

Formy EDS: dialog

dwustronny

• Dialog międzysektorowy (cross-industry) oraz dialog

sektorowy (w ramach komitetów dialogu sektorowego) -
organizacje europejskich partnerów społecznych są
konsultowane w danej sprawie przez Komisję Europejską (na
podstawie art. 154 TFUE);

• Partnerzy mogą podjąć negocjacje nad porozumieniem w

danej kwestii (na podstawie art. 155 TFUE); efektem tych
negocjacji mogą być porozumienia wdrożone w drodze:

 dyrektyw (np. w sprawie urlopów rodzicielskich, w sprawie

pracy w niepełnym wymiarze czasu czy pracy na czas
określony)

 porozumień - przez samych partnerów społecznych (np.

porozumienia w sprawie: telepracy, stresu związanego z
pracą oraz porozumienie dotyczące przemocy w miejscu
pracy);

Formy EDS: dialog

trójstronny

• Trójstronny Szczyt na Rzecz Wzrostu i

Zatrudnienia; dyskusje pomiędzy
partnerami społecznymi a instytucjami UE

• Komisja Europejska, na podstawie art.

154 TFUE -zobowiązana jest do popierania
konsultacji między europejskimi
partnerami społecznymi i podejmowania
środków w celu ułatwienia ich dialogu.

Europejski Komitet Ekonomiczno –

Społeczny (EKES)

• European Economic and Social Committee

(EESC) to organ doradczy Rady, Parlamentu
Europejskiego i Komisji Europejskiej.

• Opinie dla tych instytucji przedstawia z własnej

inicjatywy lub na ich wniosek, jeżeli taki wymóg
przewidują postanowienia Traktatu. Pominięcie
konsultacji w tym przypadku stanowi uchybienie
proceduralne i może stanowić podstawę do
zaskarżenia decyzji do Trybunału
Sprawiedliwości.

• Komitet jest przedstawicielstwem różnych

środowisk społeczno-gospodarczych
zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

Podstawy działania EKES

• EKES działa na podstawie Traktatu o Unii

Europejskiej, Traktatu o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej, Protokołów (nr 7 i 36) do Traktatu
Lizbońskiego oraz Regulaminu.

• Członków komitetu mianuje Rada podejmując

decyzję jednomyślnie, spośród list kandydatów
przedstawionych przez państwa członkowskie,
po uprzednim zasięgnięciu opinii Komisji
Europejskiej i organizacji europejskich
reprezentujących różne dziedziny życia
gospodarczego i społecznego.

• Członkowie komitetu powinni wykonywać swoje

funkcje w sposób całkowicie niezależny, w
ogólnym interesie UE.

Organizacja EKES

• Komitet składa się z 344 członków pracujących w

trzech grupach:

I – pracodawców, II –

pracobiorców, III – interesów różnych (w tym
organizacji pozarządowych).

• Komitet składa się z sześciu wyspecjalizowanych

sekcji, których liczba może zostać zwiększona.

• Każdy przedstawiciel Komitetu (z wyjątkiem

przewodniczącego) musi należeć do
przynajmniej jednej sekcji (ale nie więcej niż
dwóch), gdzie sprawuje 2, 5 – letnią kadencję.

• Członkowie Komitetu są niezawiśli w

wykonywaniu swych funkcji i nie są ograniczeni
instrukcjami swoich państw narodowych.

Skład EKES (mandat: 4 lata)

KRAJ

LICZBA

PRZEDSTAWICIE

LI

Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy

24

Hiszpania i Polska

21

Rumunia

15

Austria, Belgia, Bułgaria, Czechy, Grecja,

Holandia, Portugalia, Szwecja i Węgry

12

Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa i Słowacja

9

Estonia, Łotwa i Słowenia

7

Cypr i Luksemburg

6

Malta

5

Misja EKES

• Komitet jest organem doradczym, którego zadaniem jest

wyrażanie opinii na temat polityki gospodarczej i
społecznej w ramach Wspólnot Europejskich oraz w
sprawach mogących nieść z sobą reperkusje dla sytuacji
ekonomicznej i społecznej we Wspólnotach.

• Opinie mogą być sporządzone na wniosek innych

organów UE (często są one bezwzględnie wymagane
traktatowo), lub też z własnej inicjatywy Komitetu. Nie są
one formalnie wiążące, chociaż są zwykle brane pod
uwagę przy podejmowaniu stosownych decyzji przez te
organy.

• Opinie są przyjmowane na zgromadzeniu plenarnym

Komitetu zwykłą większością głosów i publikowane
następnie w “Dzienniku Urzędowym Wspólnot
Europejskich”.