OSOBOWOWOŚĆ W ŚWIETLE

TEORII UCZENIA SIĘ

 

Krytyka kategorii "osobowość"

(a także:

"cecha", "obraz samego siebie",
"samoświadomość", "ja podmiotowe", "ego",
"nieświadoma motywacja" itp.):

 
-        odnoszą się do bytów

nie podlegających

obserwacji

(bądź trudnych do operacjonalizacji)

 
-        zakładają istnienie znacznej stabilności i
międzysytuacyjnej

spójności zachowania

.

 

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA TEORII UCZENIA SIĘ :

 
1. Znaczenie

uczenia się

: (wszelkie bardziej

złożone formy zachowania człowieka są
produktem uczenia się).

 
2. Znaczenie

uwarunkowań

środowiskowych

(zachowanie znajduje się

pod kontrolą konfiguracji bodźców
środowiskowych i antycypowanych
wzmocnień).

 

OGÓLNE IMPLIKACJE DLA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI:

 
- geneza względnie

stałych tendencji w zachowaniu

(np.

nawyków) - tkwi w doświadczeniu człowieka, a nie w
genach;

 
- w sporze między sytuacjonizmem a personalizmem -

zdecydowane podkreślanie

roli sytuacji

jako determinanty

zachowania;

 
- Każde zachowanie podlega

modyfikacji

poprzez

(umiejętną) zmianę w środowisku;

 
- wyjaśnianie stałości zachowania - wynika ze

stałości

środowiska

oraz

nabywania nawyków

(poprzez uczenie

się), a nie z istnienia ogólnych, wewnętrznych dyspozycji;

- zaburzenia psychiczne - rezultat

uczenia się

zachowań

dezadaptacyjnych bądź deficytu uczenia się zachowań
adaptacyjnych;

 
- terapia opiera się na zastosowaniu do zmiany zachowania

reguł teorii uczenia się

(a nie na próbach reorganizacji

osobowości);

 
- socjalizacja człowieka:
(a)          rola

emocjonalnych odruchów warunkowych

w

uczeniu się norm społecznych;

(b)         znaczenie

wzmocnień wtórnych

dla rozwoju

systemów motywacyjnych (np.: w jaki sposób nabywa
wartości pieniądz, wysoka pozycja społeczna, osiągnięcia
na polu intelektualnym?)

NA JAKICH KONCEPCJACH TEORETYCZNYCH OPIERA

SIĘ TEN NURT?

1.

WARUNKOWANIE KLASYCZNE

. (Pojęcia: bodziec

bezwarunkowy; bodziec warunkowy; generalizacja

bodźca; generalizacja reakcji; generalizacja semantyczna;

różnicowanie; wygaszanie; przewarunkowanie).

 

Implikacje dla psychologii osobowości

:

 
- nerwica jako następstwo

niemożności różnicowania

;

 
-

warunkowanie i generalizacja lęku

jako proces prowadzący

do fobii i innych zaburzeń neurotycznych;

 
-

systematyczne odwrażliwianie

(J. Wolpe) - Etapy: (a)

uczenie sztuki relaksu, (b) rekonstrukcja hierarchii

bodźców lękotwórczych; (c) trening odwrażliwiający (Jego

istota - wygaszaniu reakcji lęku z równoczesnym

nabywaniem reakcji relaksu na bodżce lękotwórcze).

2.

WARUNKOWANIE SPRAWCZE

(Skinner).

 
Zachowania

reaktywne

(respondent behavior) i zachowania

sprawcze

(operant behavior). Pojęcie wzmocnienia -

pozytywnego i negatywnego. Pojęcie nagrody i kary.

 

Implikacje dla psychologii osobowości

:

(a) Rozwój. Znaczenie

schematów wzmocnienia

(w

nabywaniu różnych elementarnych umiejętności, ale także
złożonych kompetencji społecznych i osobistych).

 
(b) Psychopatologia.

"Symptomy" są równoznaczne z

"chorobą".

Usuniecie "symptomów" jest równoznaczne z

wyleczeniem.

Istota zaburzeń: ludzie nie "produkują" reakcji pożądanej

(deficyt behavioralny), bądź nabyli, drogą uczenie się,
reakcje niepożądane. Deficyt wzmocnień (obiektywny i
subiektywny) a symptomy depresji.

(c) Leczenie - wymaga oceny zachowania (behavioral

assessment). Ocena ABC (

Antecedent conditions,

Behavior, Consequences of the behavior

).

Np. modyfikacja napadów złości u dziecka (temper
tantrum) wymaga;

(1) dokładnego opisu tego zachowania,

(2) rozpoznania specyficznych bodźców

środowiskowych które wywołują, ukierunkowują, lub
wzmacniają to

zachowanie,

(3)rozpoznanie czynników środowiskowych

(okoliczności,

wzmocnień), dzięki którym możliwe

byłoby modyfikowanie

tego zachowania.

3. ZNACZENIE POPĘDÓW I ICH REDUKCJI W

PROCESACH UCZENIA SIĘ

(C. Hull; J. Dollard i N.

Miller).

 
 
Teoria uczenia się C. Hulla; główne pojęcia
 

siła nawyku

(siła związku S i R);

s

E

r

=

s

H

r

x D

 

popęd

(każdy silny bodziec, zdolny do pobudzenia

organizmu do działania).

 

Popędy

pierwotne

i popędy

wtórne

(nabywane dzięki

uczeniu się).

 

Uczenie się zachowań instrumentalnych - dzięki

redukcji

popędu

.

Koncepcja J. Dollarda i N. Millera

(„Osobowość i

psychoterapia”, 1950). Próba integracji

teorii uczenia się

z psychoanalizą

.

 
Reakcje

instrumentalne

vs. reakcje

sygnałotwórcze

(związane z systemem językowym - procesy myślenia,
przewidywania skutków swoich działań, planowania,
analizy własnego zachowania itp).

 

Natura konfliktu

typu „+ -„. (model N. Millera).

Zaburzenia zachowania związane z wyuczonym sposobem

radzenia sobie z konfliktami motywacyjnymi. Rola
konfliktów z okresu wczesnego dzieciństwa. Na czym
polega

uczenie się wyparcia

?

 
Psychoterapia jako proces

przywracania reakcji

sygnałotwórczych

(zdolności do werbalizacji własnych

problemów).

NOWSZE UJĘCIA - Od społecznej teorii uczenia się -

do społeczno-poznawczej teorii osobowości

 

4.

TEORIA WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI

jako model

depresji - (M.E. P. Seligman).

 

Postulat

nowego rodzaju uczenia się

(uczenie się braku

kontroli)

 

PRZYCZYNA

: utrata kontroli nad biegiem zdarzeń –

sytuacja treningu bezradności.

 

PROCES POŚREDNICZĄCY

: uczenie się, że

nie ma

związku

między działaniem a jego następstwami +

formowanie zgeneralizowanego

oczekiwania braku

kontroli

w przyszłości.

NASTĘPSTWA

: syndrom wyuczonej bezradności.

deficyty

:

poznawczy (asocjacyjny)
motywacyjny (aktywności)
emocjonalny (pogorszenie nastroju)

 

Model przeformułowany wyuczonej bezradności i depresji

(L. Abramson, M. Seligman, i J. Teasdale, 1979):

 
Rola

ATRYBUCJI PRZYCZYNOWYCH

w wyznaczaniu charakteru,

trwałości, i zakresu deficytów „bezradnościowych” i

podatności na depresję.

 
atrybucje do

czynników

wewnętrznych – zewnętrznych
stałych – zmiennych
globalnych – specyficznych.
 

Pesymistyczny vs. optymistyczny styl atrybucyjny

(eksplanacyjny)

jako czynnik ryzyka w depresji reaktywnej.

5.

TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ

(W. Mischel, A. Bandura).

 

Rola procesów

modelowania społecznego

i wzmocnień

społecznych w nabywaniu i kontroli nowych zachowań.

 Rola pośrednika poznawczego -

przekonań o własnej

skuteczności

(self-efficacy) w podejmowaniu działania.

 Znaczenie

specyfiki sytuacji

i specyfiki przekonania o

skuteczności w kontroli działania.

  Bardziej ogólnie: Interakcyjny model uwarunkowania

zachowania: Osobowość X Kontekst (społeczny,
zadaniowy) zachowania.

 Integracja z modelem

poznawczo-społecznym

(zwłaszcza: W.

Mischel & Y. Shoda, 1995: A Cognitive-Affective System
Theory of Personality, Psychological Review).

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA TEORII

ALBERTA BANDURY

Rozstanie się z ideą środowiskowej kontroli

zachowania – fundamentalne znaczenie
procesów samoregulacji

Wzmocnienie osobiste vs. wzmocnienie

zastępcze

(vicarious – obserwacyjne uczenie

się)

Wzmocnienie osobiste: konsekwencje

zewnętrzne i wewnętrzne

(samo-

wzmocnienie)

Składowe procesy

samoregulacji:

OCENA WŁASNEGO ZACHOWANIA

na

wymiarach:

Jakości, tempa, ilości, oryginalności, autentyczności,

ważności, dewiacyjności, etyczności

PRZESŁANKI SAMOOCENIANIA:

m.i.n standardy osobiste, porównania osobiste i społeczne,

atrybucja wykonania (wewnętrzne vs. zewnętrzna)

REAKCJE NA SAMEGO SIEBIE:

reakcje samo-oceniające (pozytywne, negatywne)
konkretne konsekwencje wobec samego siebie (samo-

nagradzanie, samo-karanie)
brak reakcji („przyzwolenie”)