Interakcja to wzajemne oddziaływanie na siebie osób, przedmiotów lub zjawisk.

Natywizm, natywistyczna teoria idei, teoria idei wrodzonych, (z łacińskiego nativus - wrodzony, przyrodzony), przyjęte określenie poglądu filozoficznego dotyczącego genezy poznania, zakładającego istnienie w umyśle ludzkim idei wrodzonych lub też wrodzonych zdolności do rozpoznawania idei i bytów znajdujących się poza przyrodą i poza doświadczeniem.Początki natywizmu znajdujemy u Platona. Uważał on, że myśl jest niezależna od postrzegania, choć występuje po postrzeżeniu. Natywizm u Platona oznacza więc, że wiedza wrodzona wyprzedza wiedzę opartą na postrzeganiu. Pierwsza jest dana od narodzin, druga narasta w miarę doświadczenia, formuje się stopniowo. Wynika to z faktu, że umysł nasz oglądał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć, stąd też wystarczy, że je sobie przypomni postrzegając. Dlatego wiedzę wrodzoną nazywa anamnezis - przypomnienie.W opozycji do tak rozumianego natywizmu pozostawali: Arystoteles, sceptycy i stoicy.Rozumienie natywizmu zostało zmodernizowane przez św. Augustyna poprzez wprowadzenie pojęć: prawdy wieczne i iluminizm. By prawdy te poznać, człowiek powinien skoncentrować się na swoim wnętrzu. Prawdy wieczne istniejące poza człowiekiem miały charakter ponadczasowy i istniały obiektywnie, a poznanie ich wymagało oświecenia pojętego jako fakt nadprzyrodzony, wynikający z dzieła łaski, która przypada dobrym, posiadającym czyste serce.eoria natywizmu została odrzucona przez św. Tomasza z Akwinu.

Odrodziła się w filozofii Kartezjusza (R. Descartes), który wprowadził pojęcie idei wrodzonych (ideae innatae), czyli urodzonych razem z nami. Idee wrodzone nie są wynikiem działania na umysł przedmiotów zewnętrznych, lecz: 1) należą do umysłu jako jego własność. 2) są niezależne od woli. 3) są jasne i wyraźne. 4) nie są jednak stale obecne w umyśle. 5) są tylko dyspozycją do pewnych przedstawień, rozumianą jako zdolność umysłu do ich wytwarzania. 6) ich cechą jest nie tylko stałość, lecz także niezawodność.Teorie natywizmu zostały skrytykowane i w całości odrzucone przez J. Locke'a, twierdzącego, że nasza wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia. Przyjmując zaś arystotelesowsko-tomistyczną maksymę: Nihil est in intellectu, quod non fuerit antea in sensu (Nie ma nic w umyśle, czego nie było w zamyśle), podkreślał, że umysł sam przez się jest nie zapisaną tablicą tabula rasa.Konstrukt to sposób, w jaki ludzie spostrzegają, pojmują i interpretują świat społeczny.

Behawioryzm: szkoła psychologiczna, która utrzymuje, iż aby zrozumieć ludzkie zachowanie,

wystarczy jedynie rozważyć nagradzające właściwości środowiska - to znaczy to, w jaki sposób

pozytywnie i negatywnie wydarzenia w otoczeniu są związane ze specyficznymi zachowaniami

Metoda korelacyjna to metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub ich

większą liczbę i oszacowuje się relację pomiędzy nimi (tj. w jakim stopniu można przewidzieć

wartości jednej z nich na podstawie drugiej).

Korelacja dodatnia to taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości

jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej.

Korelacja ujemna to taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości

jednej zmiennej towarzyszy zmniejszanie się wartości drugiej zmiennej.

Dobór losowy to sposób zapewniania reprezentatywności dla danej populacji wybranej do próby

grupy osób gwarantujący, że każda jednostka wchodząca w skład populacji ma taką samą szansę

na pojawienie się w próbie.

Metoda eksperymentalna to metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zidentyfikowanego przez zmienną niezależną (badacz oczekuje, że tenże jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi).

Zmienna niezależna to zmienna, która badacz zmienia albo róznicuje, aby stwierdzić, czy ma

ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany jakiejś innej zmiennej.

Zmienna zależna to zmienna, która badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy na nię wpływa

zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zalepy od poziomu zmiennej niezależnej.

Plan wieloczynnikowy to plan eksperymentalny, w którym uwzględnia się więcej niż jedną

zmienną niezależną; każda zmienna niezależna ma więcej niż jedną wersję lub też poziom;

wszystkie możliwe kombinacje tych poziomów pojawiają się w badaniach.

Trafność wewnętrzna to upewnianie się, że nic więcej poza zmienną niezależną nie może

wpływać na zmiennę zależną; realizuje się to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych oraz poprzez losowe przydzielanie wszystkim badanym różnych warunków eksperymentalnych.

Losowe przydzielanie do sytuacji to upewnianie się, że wszyscy badani mają taką samą

szansę na przydzielanie do danej sytuacji w eksperymencie; dzięki losowemu przydzielaniu tychże sytuacji badacz może być względnie pewien, że różnice w osobowościach uczestników eksperymentu albo ich wcześniejsze doświadczenia są równomiernie rozłożone na wszystkie sytuacje.

Trafność zewnętrzna to stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne

sytuacje i na innych ludzi.

Realizm sytuacyjny to stopień, w jakim sytuacje eksperymentalne są podobne do sytuacji

spotykanych w życiu codziennym.

Realizm psychologiczny to stopień, w jakim kontrolowane w eksperymencie procesy

psychologiczne są podobne do procesów psychologicznych pojawiających się w życiu codziennym;realizm psychologiczny może być wysoki nawet wtedy, gdy realizm sytuacyjny jest niewielki.

Schematy to struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie

według pewnych tematów; schematy silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji

zauważamy, o czym myślimy i co później pamiętamy

Realizm - postawa, która opierając się na doświadczeniu i rozumowaniu, charakteryzuje się obiektywną oceną rzeczywistości, liczeniem się z faktami w działaniu, powziętych celach, poglądach.

antyrealizm - Przekonanie, że świat zewnętrzny niezależny od podmiotu poznającego nie istnieje, a przynajmniej jest zupełnie inny niż podmiotowi poznającemu się wydaje.

psychologia transpersonalna to kierunek psychologii, w ramach którego badaniom poddaje się transpersonalne i transcendentalne aspekty duchowych doświadczeń człowieka. Kierunek ów powstał na bazie krytyki dotychczasowych szkół psychologii – psychoanalizy, behawioryzmu oraz orientacji humanistycznej i jest nazywany czwartą siłą w psychologii. Za datę narodzin psychologii transpersonalnej jako formalnej dyscypliny przyjmuje się rok 1969, w którym ukazał się pierwszy numer czasopisma Journal of Transpersonal Psychology – pionierskiego periodyku akademickiego poświęconego tej gałęzi wiedzy

Z kolei Albert Ellis – psycholog poznawczy i humanistyczny – zakwestionował naukowy status psychologii transpersonalnej oraz jej związki z religią i mistycyzmem. Friedman (2000) określił dziedzinę psychologii transpersonalnej jako rozwiniętą w zbyt niewielkim stopniu, aby można było uznać ją za naukową i umiejscowił ją pomiędzy szeroką dziedziną, jaką stanowią dyscypliny transpersonalne (do których można zaliczyć wiele spośród dyscyplin nienaukowych) a naukową psychologią.

Teorie cech w psychologii osobowości - to podejście, zmierzających do opisania osobowości w kategoriach cech - względnie stałych, charakterystycznych dla jednostki, zgeneralizowanych tendencji do określonych zachowań, emocji i sądów, przejawiających się w różnych sytuacjach. Tak rozumiana cecha ma charakter latentny - nie można jej bezpośrednio zaobserwować, posiada status zmiennej pośredniczącej między bodźcem a reakcją. Teorie cech nastawione są na odkrywanie różnic indywidualnych, rezygnują natomiast z odkrywania mechanizmów osobowości. Badania w tym paradygmacie zmierzają do wyodręnienia za pomocą analizy czynnikowej podstawowych, nieredukowalnych czynników, stworzenia narzędzi do ich pomiaru (testy osobowości) oraz ustalenia korelatów z innymi cechami indywidualnymi.

Główni twórcy: Gordon Allport, Hans Eysenck (teoria trójczynnikowa: ekstrawersja, neurotyzm, psychotyczność), Raymond Cattell (czynnikowa teoria osobowości, 16 czynników), Paul Costa i Robert McCrae (PMO, Wielka piątka - model pięcioczynnikowy).

Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury jest rozwinięciem teorii uczenia się. Według Bandury uczenie się zachowań zachodzi jednak nie tylko poprzez warunkowanie reaktywne i warunkowanie sprawcze, ale także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi. Ten sposób uczenia się można nazwać modelowaniem lub naśladowaniem.Według Bandury uczenie się przez obserwowanie to proces czteroetapowy:

* student musi skierować uwagę na kluczowe elementy tego, czego ma się nauczyć,

* student musi zapamiętać dane zachowanie,

* student musi umieć powtórzyć dane zachowanie lub wykonać je,

* student musi mieć motywację i chcieć powtórzyć dane zachowanie.

Koncepcja procesu uczenia się akcentuje znaczenie koncentracji uwagi w metodach podających stosowanych w prezentacjach multimedialnych oraz jej wpływ na zapamiętywanie. Możliwość uczenia się czynności poprzez ich obserwację jest szczególnie istotna w przypadku uczenia się z wykorzystaniem multimediów.

Okres krytyczny

Okres gotowości rozwojowej, a więc wzmożonej wrażliwości na określonego rodzaju bodźca.

Obserwacje i eksperyment wykazały, że dany rodzaj bodźca powoduje głębsze zmiany w zachowaniu jednostki, gdy występuje w określonym, stałym czasie,

Gdy ten okres mija, jednostka staje się niewrażliwa lub małowrażliwa, a wtedy proces zmiany staje się mniej skuteczny. Przebiega w fazach. Zanim dziecko wejdzie w swój okres krytyczny, właściwy dla opanowania danej funkcji ćwiczenia są już nieskuteczne i nietrwałe. Gdy rodzice są nadopiekuńczy a np. dziecko w wieku 2-3 lat ,ma ochotę robić czynności samo. Gdy dziecko jest wyręczane bo zabija rodzaju bodźca.

Obserwacje i eksperyment wykazały, że dany rodzaj bodźca powoduje głębsze zmiany w zachowaniu jednostki, gdy występuje w określonym, stałym czasie,

Gdy ten okres mija, jednostka staje się niewrażliwa lub małowrażliwa, a wtedy proces zmiany staje się mniej skuteczny. Przebiega w fazach. Zanim dziecko wejdzie w swój okres krytyczny, właściwy dla opanowania danej funkcji ćwiczenia są już nieskuteczne i nietrwałe. Gdy rodzice są nadopiekuńczy a np. dziecko w wieku 2-3 lat ,ma ochotę robić czynności samo. Gdy dziecko jest wyręczane bo zabija się w nim pęd do samodzielności. Dziecko przyzwyczaja się do wyręczania.

Dla każdej funkcji okresy krytyczne są w różnym wieku. Dla kształtowania emocji okres krytyczny kształtuje się między 6 m. A 3 rokiem życia. Okres krytyczny podatności na oddziaływania kształcenia i przebywania z innymi istnieje ok 7 roku – pójście do szkoły. Ten okres zrozumienia np. historii umiejscawia się ok. 11 r. – wcześniej nie rozumie stosunków przeszłości.

Pierwsze eksperymenty i opracowania przeprowadził Lorenz, badał to u kacząt. Badał „podążanie za”. Do wytworzenia się do tego odruchu konieczne jest pojawienie się wabika. Jest to odruch wrodzony. Wytwarza się między 12 – 24 godziną po wykluciu, po zetknięciu z wabikiem. W innym czasie nie wytworzy się. Faza krytyczna jest 16-20 godz.

Trudno jest ustalić okresy krytyczne dla poszczególnych funkcji. Są opracowane pewne kryteria pomocne w ustaleniu pojawienia się okresu krytycznego;

- zainteresowanie czymś

- trwałość zainteresowania

- postępy jakie dziecko osiąga

Krytyka:

- krok naprzód, przezwyciężała jednostronność i izolację

- zawartość dziedziczna – nie została określona

- nie docenia aktywności własnej podmiotu

- „inteligencja wrodzona” – powiązanie elementów wrodzonych i nabytych

Kohorta – termin stosowany w statystyce i naukach stosujących ją (np. demografia, medycyna), oznaczający zbiór obiektów, najczęściej ludzi, wyodrębniony z populacji z uwagi na zachodzące jednocześnie dla całego zbioru wydarzenie lub proces, w celu przeprowadzenia analizy. Kohorta powinna być wyodrębniona na podstawie istotnych statystycznie cech i jednorodna pod ich względem. Badania z użyciem kohorty zwane są badaniami kohortowymi.

Etologia (z gr. ήθος - obyczaj) - dziedzina zoologii, zajmująca się szeroko pojętymi badaniami zachowań zwierząt, zarówno dziedziczonych jak i nabytych, ich aspektem przystosowawczym, rozwojem osobniczym, orientacją przestrzenną, zachowaniami społecznymi.Twórcą nowoczesnej etologii jest Konrad Lorenz.

Genetyka zachowania czlowieka jest dyscyplina naukowa z pogranicza genetyki i nauk o zachowaniu. Celem zasadniczym badan prowadzonych w tym paradygmacie jest ustalenie wkladu czynników genetycznych w ogólna zmiennosc fenotypowa cech lub zachowan, przy jednoczesnej kontroli wplywów srodowiskowych.

Rozwój dyscyplin naukowych: genetyki, psychologii róznic indywidualnych, psychologii ewolucyjnej, etologii czy ekologii behawioralnej zawdzieczamy Karolowi Darwinowi (1809-1882) - twórcy teorii ewolucji. On to podkreslil role indywidualnej zmiennosci osobników oraz zjawiska przekazu czesci informacji o tej zmiennosci z pokolenia na pokolenie.Za prekursora wspólczesnej genetyki zachowania uwaza sie Francisa Galtona (1822-1911), który zajmowal sie glównie badaniem dziedziczenia geniuszu. Twierdzil on, ze za powstanie róznic indywidualnych odpowiedzialne sa dwa czynniki: dziedzicznosc i srodowisko (nature and nurture).Pierwszych dowodów na istnienie czynników dziedzicznych, które dzis nazywamy genami, dostarczyly prace Grzegorza Mendla (1822-1884). W polowie XIX w. przeprowadzil on eksperymenty nad dziedziczeniem u grochu i sformulowal hipotezy okreslajace prawidlowosci rzadzace mechanizmami dziedziczenia.

W kulturach indywidualistycznych oczekuje się od pracowników, że pracę wykonują godząc swoje własne interesy z interesami pracodawcy. Powinni być oni traktowani jako jednostki o określonych potrzebach. W kulturach kolektywistycznych pracodawca traktuje swojego pracownika nie jako jednostkę, ale jako członka pewnej grupy. Dlatego też pracownik powinien działać zgodnie z interesami grupy, a te nie zawsze muszą być zgodne z jego własnymi poglądami.W kulturach charakteryzujących się indywidualizmem uchodzą więzy rodzinne w pracy za niepożądane, gdyż mogą one prowadzić do nepotyzmu i konfliktu interesów. W niektórych przedsiębiorstwach istnieje reguła, według której w razie małżeństwa dwóch pracowników, jeden z nich musi zrezygnować z pracy w tymże przedsiębiorstwie8.

Kolektywizm wymusza na pracownikach i pracodawcach wzajemne zobowiązania, tzn. ochronę i lojalność. Słabe wyniki w pracy nie są podstawą do zwolnień, gdyż w tych społeczeństwach obowiązuje zasada: "Swego syna się nie zwalnia". Osiągnięcia w pracy i umiejętności decydują jedynie o rodzaju wykonywanych obowiązków, a nie o zajmowanym stanowisku.

Trzy rodzaje zmian wyróżnionych przez Helen Bee:

* UNIWERSALNE – zegar biologiczny i kulturowy, np.. Pojawienie się pytania „kim jestem?” pomiędzy dzieciństwem a dorosłością,

* WSPÓLNE – dla grupy (kultura, grupa społeczna, pokoleniowa, rodzina – ten sam czas historyczny, to samo środowisko fizyczne, ale inne środowisko psychologiczne),

* INDYWIDUALNE – zdarzenia traumatyczne, niepowtarzalne doświadczenie.

Jakie cechy musi posiadać zmiana, aby można ją było nazwać przejawem rozwoju?

* nie może być nagła krótkotrwała i jednorazowa, ale musi to być zmiana względnie trwała,

* nie może to być zmiana pojedyncza, ale musi pewien ciąg,

* nie jest to ciąg stale powtarzającego się cyklu, ale ciąg stale rosnący lub malejący,

* zmiana dotyczy przeobrażeń jakościowych,

* zmiany są względnie nieodwracalne,

* zmiany są spontaniczne, a więc wewnętrzne.

Efekt Flynna to systematyczny wzrost ilorazu inteligencji w krajach rozwiniętych od początku XX wieku. To zjawisko jest zauważane na wszystkich kontynentach. Według Flynna średnie IQ (badane testem matryc Ravena) wzrosło o ok. 15 punktów procentowych od drugiej wojny światowej i o około 24 punkty od początku wieku

Eksperyment więzienny:

Stanfordzki eksperyment więzienny (Stanford Prison Experiment-SPE), który badał psychologiczne efekty symulacji życia więziennego. Przeprowadziła go grupa psychologów uniwersytetu Stanford pod przewodnictwem Philipa Zimbardo w 1971 roku. Podczas selekcji kandydatów kierowano się ich dobrą kondycją psycho-fizyczną oraz brakiem kryminalnej przeszłości. 24 wybranych studentów losowo podzielono na więźniów i strażników. Eksperymentalne więzienie skonstruowano w piwnicy wydziału psychologii w Stanford.

Wnioski zmibardo: Amerykański psycholog tym samym udowodnił, że ludzie zdrowi psychicznie w specyficznych warunkach wcielają się w role oprawców i ofiar. Powodów takich zachowań upatruje on nie w zaburzeniach ludzkiej psychiki, lecz we wpływie otoczenia na jednostkę. Przez następne lata uczestnicy byli obserwowani – eksperyment nie wpłynął negatywnie na ich życie. Było to spowodowane tym, że zostali poddani terapii, na której dokładnie im wytłumaczono, czego byli uczestnikami i świadkami. Jednostki wyselekcjonowane do eksperymentu były w pełni zdrowe psychicznie, a eksperyment odbył się w jednym miejscu, dzięki czemu badani po jego zakończeniu wyszli ze swoich ról, zdjęli mundury i wrócili do normalnego życia. Starania eksperymentatorów sprawiły, że nie czuli oni winy ani wstydu.

Jednym z wniosków było też spostrzeżenie, że odgrywanie ról społecznych może wpływać na kształtowanie się osobowości jednostki, w szczególności w sytuacji, gdy nie ma ona możliwości zrzucenia schematu roli, lub gdy rola społeczna nie pozwala jej na margines swobody postępowania. Zaplanowany na dwa tygodnie eksperyment przerwany został już po sześciu dniach ze względu na brutalne zachowania osób, które przyjęły role strażników.

spostrzezenie: * strażnikami są najniżej postawieni ludzie w armii (niedoświadczeni, słabo wyedukowani zawodowo),

* więźniów nadzorują ludzie przez długi czas przebywający w izolacji w podobnych warunkach (rzadko opuszczają mury więzienia, nie mają innych obowiązków),

* zarówno więźniowie jak i strażnicy narażeni są na stres (odległość od domu, warunki wojenne),

* strażnicy z braku innych zajęć wymyślają wyrafinowane tortury,

* więźniowie najpierw byli przesłuchiwani przez agentów CIA, którzy jako pierwsi dopuścili się aktów przemocy, co widzieli żołnierze – w wyniku tego włączył się u nich mechanizm obniżenia moralnych barier i poziom przemocy szybko wzrósł,

* zachowania agresywne przejawiają także kobiety, ze względu na fakt, iż stanowią one niewielki procent żołnierzy w armii (muszą wykazać swoją przydatność, udowodnić innym, że są równie odporne, wytrzymałe i brutalne),

* wcześniejsze badania Zimbardo potwierdzają także, że jeśli kobietom zapewni się anonimowość, są zdolne do zadawania ogromnego bólu.

Thomas Samuel Kuhn-merykański badacz nauki, twórca pojęcia paradygmatu naukowego.

Sir Karl Raimund Popper – filozof specjalizujący się w filozofii nauki i filozofii społeczno-politycznej. Jego system filozoficzny został przez niego samego nazwany racjonalizmem krytycznym, który on sam uważał za kontynuację filozofii Immanuela Kanta. Przez wielu jest uważany za jednego z największych filozofów XX-wieku. Najbardziej znanymi z jego dokonań są; stworzenie zasady falsyfikowalności jako kryterium naukowości (popperyzm) oraz koncepcji społeczeństwa otwartego, będącego swoistym rozwinięciem koncepcji demokracji Johna Locke'a i Johna Stuarta Milla.Tworca pojecia Falsyfikowalność.

Immanuel Kant – filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim.

Twórca filozofii krytycznej lub transcendentalnej, zakładającej, że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Podstawowymi cechami jego koncepcji filozoficznej są: agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów ("rzeczy samych w sobie" np. Boga, materii) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk.Jego głównym wkładem w filozofię zachodnią było zniesienie opozycji pomiędzy racjonalizmem (por. Kartezjusz) a empiryzmem (por. Hume). Do osiągnięć kantyzmu odwołuje się między innymi neokantyzm (kontynuacja), fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja).

Imre Lakatos– węgierski filozof matematyki i nauki.program badawczy:Lakatosa podejście do filozofii nauki było próbą wypracowania kompromisu między falsyfikacjonizmem Poppera a teorią rewolucji naukowych głoszoną przez Kuhna. Teoria Poppera wymaga, by naukowcy zarzucali swe teorie, gdy tylko napotkają na obserwacje, które je falsyfikują, a w to miejsce tworzyli śmiałe hipotezy. Zdaniem Kuhna, nauka to ciąg przeplatających się okresów nauki normalnej, gdy uczeni obstają przy swych teoriach mimo gromadzenia się przeczących im obserwacji oraz rewolucji naukowych, polegających na zmianach w sposobie myślenia, przy czym przyczyny owych rewolucji często pozbawione są zdaniem Kuhna racjonalnego podłoża.Lakatos szukał podejścia metodologicznego, które pozwalałoby pogodzić te sprzeczne stanowiska, a jednocześnie mogłoby dostarczyć racjonalnego i zgodnego z faktami historycznymi oglądu postępu dokonującego się w nauce.Dla Lakatosa to, co uważamy za "teorie" to w gruncie rzeczy zespoły teorii odwołujących się do wspólnych idei – twardego rdzenia (ang. hard core) w terminologii Lakatosa. Owe zespoły teorii Lakatos nazwał programami badawczymi – uczeni zaangażowani w dany program badawczy będą starali się chronić jego rdzeń przed falsyfikacją za pomocą hipotez pomocniczych. Podczas gdy dla Poppera podejście takie dyskredytuje tworzone ad hoc hipotezy, Lakatos pokazuje, że budowanie pasa ochronnego hipotez roboczych wokół rdzenia programu badawczego nie zawsze jest czymś złym. Zamiast pytać, czy hipoteza jest prawdziwa czy fałszywa, Lakatos sugeruje, by rozważyć, czy program badawczy jest postępowy czy się degeneruje. Postępowy program badawczy rozpoznajemy po odkrywaniu przez niego nowych i zdumiewających faktów. Program, który się degeneruje przejawia się brakiem rozrostu, lub tym, że jego pas ochronny nie prowadzi do niczego nowego.Lakatos szedł tutaj za myślą Quine'a, że główną ideę każdej teorii można bronić przed atakami, kierując je przeciwko innym jej składnikom. (zobacz: holizm). Tę trudność falsyfikacjonizmu dostrzegał również sam Popper.Falsyfikacjonizm przyjmował bowiem, że naukowcy tworzą teorie, a Natura ogranicza się do wyrażenia swego NIE w formie niespójności obserwacji. Według Poppera, podtrzymywanie teorii w sytuacji, gdy Natura je odrzuciła jest irracjonalne, a jednak Kuhn pokazał, że jest to dość powszechną praktyką. Według Lakatosa zaś nie jest tak, że my przedkładamy teorię, a Natura zgłasza swe weto; jest raczej tak, że przedkładamy całą gęstwinę teorii, a natura mówi <<to niespójne>>. Niespójność tę można usunąć nie zmieniając programu badawczego – można zostawić twardy rdzeń, a zmienić jedynie hipotezy pomocnicze.Jednym z przykładów jest historia zasad dynamiki Newtona. W fizyce Newtona (programie badawczym) prawa te, jak sądził Lakatos, nie są poddawane falsyfikacji, gdyż stanowią twardy rdzeń programu. W tym sensie program badawczy jest podobny do Kuhnowskiego paradygmatu.Lakatos był przekonany, że program badawczy zawiera zarówno reguły metodologiczne, które wskazują w jakich kierunkach nie prowadzić badań (Lakatos nazwał to heurystyką negatywną) jak i takie, które sugerują w jakim kierunku badania prowadzić (heurystyka pozytywna).Lakatos utrzymywał, że nie wszystkie zmiany hipotez pomocniczych (problem shifts) w obrębie systemu badawczego są równie dopuszczalne. Wierzył, że wartość zmian może być oceniana na podstawie ich zdolności do wyjaśniania obaleń i możliwości przewidywania nowych faktów. Jeśli tak jest, to zmiany takie są postępowe; jeśli nie, jeśli są po prostu ad-hoc, należy określić je jako degenerujące.Co więcej, Lakatos wierzył, że jeśli program badawczy jest postępowy, wówczas rzeczą rozsądną jest zmieniać hipotezy pomocnicze, by mogły stawiać czoła anomaliom. Jeśli natomiast program badawczy jest degenerujący się, to napotyka on programy konkurencyjne i może być "sfalsyfikowany" przez zwykłe zastąpienie go lepszym (czyli bardziej postępowym) programem badawczym. Te właśnie zmiany są Kuhnowskimi rewolucjami naukowymi i to właśnie określa ich racjonalność – nie są one zwyczajnymi zmianami przekonań w obrębie społeczności uczonych (jak zdaniem Lakatosa pojmował je Kuhn).

Sir Francis Galton- angielski podróżnik, przyrodnik, antropolog, eugenik, wynalazca, meteorolog, pisarz, lekarz, psychometra i statystyk, prekursor badań nad inteligencją. Kuzyn Charlesa Darwina. Nadano mu tytuł szlachecki w 1909 roku.Opracował metody statystyczne do badania rozsiewu uzdolnień w populacjach, wprowadził pojęcia "testu" i "testu umysłowego, Stworzył metodę klasyfikacji odcisków palców. stworzył pierwszą mapę pogody.

Konrad Zacharias Lorenz– austriacki zoolog i ornitolog, twórca nowoczesnej etologii, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii w 1973 roku. Studiował zachowanie zwierząt, zwłaszcza zjawisko wdrukowania u gęsi gęgawy.

Adam Podgórecki-polski socjolog prawa, profesor doktor habilitowany,Zajmował się teorią socjologii, metodologią socjotechniki, socjologią prawa i moralności, dewiacją społeczną, wiedzą o państwie.

Albert Bandura - psycholog kanadyjski. Twórca teorii społecznego uczenia się.Bandura wystąpił z krytyką klasycznego behawioryzmu uznając, iż zbyt wąsko widzi uczenie się. Jego teoria społecznego uczenia się ma na celu ułatwienie badań nieobserwowalnych aspektów uczenia się ludzi, takich jak myślenie i poznanie.

Wilhelm Windelband – filozof niemiecki, przedstawiciel neokantyzmu i założyciel tak zwanej szkoły badeńskie,Windelband starał się przede wszystkim odgraniczyć nauki przyrodnicze od nauk humanistycznych (nauki o kulturze). Nauki przyrodnicze postępują "nomotetycznie", tzn. opisują przedmiot za pomocą ogólnych praw. Nauki o kulturze mają natomiast do czynienia z jednorazowym, indywidualnym i jednostkowym przedmiotem, dlatego postępują zgodnie z metodą "idiograficzną".

Wilhelm Maximilian Wundt — psycholog i filozof niemiecki, uważany za pierwszego przedstawiciela psychologii eksperymentalnej.Jego zdaniem umysł przechodzi przez trzy fazy poznania:

* początkowo operuje konkretnymi postrzeżeniami,

* następnie zastępuje postrzeżenia przez pojęcia ogólne,

* wreszcie ujmuje całość świata w światopogląd.

W trzecim etapie wychodzi poza doświadczenie budując metafizykę. Ten proces jest nieuchronny i konieczny, bo metafizyka jest potrzebą psychiczną na pewnym etapie rozwoju.