CZŁOWIEK JAKO CZYNNIK

EKOLOGICZNY

ANTROPOGENIZACJA PRZYRODY

-PROCES PRZEKSZTAŁCANIA ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO POD WPŁYWEM DZIAŁALNOŚCI
CZŁOWIEKA

HISTORYCZNE RELACJE CZŁOWIEK – PRZYRODA:

-UZALEŻNIENIE CZŁOWIEKA OD PRZYRODY

-UNIEZALEŻNIENIE SIĘ CZŁOWIEKA OD PRZYRODY

-EKSPLOATACJA PRZYRODY

-DEWASTACJA PRZYRODY

-POJAWIENIE SIĘ ŚWIADOMOŚCI ZAGROŻEŃ
EKOLOGICZNYCH

SPOSOBY EKSPLOATACJI ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO NA RÓŻNYCH ETAPACH
ROZWOJU CYWILIZACJI LUDZKIEJ:

-ZBIERACTWO

-MYŚLISTWO

-PASTERSTWO

-ROLNICTWO

-PRZEMYSŁ

-URBANIZACJA

REZULTATY PRZEOBRAŻENIA ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO POD WPŁYWEM DZIAŁALNOŚCI
CZŁOWIEKA:

-KRAJOBRAZ PIERWOTNY

: BRAK ŚLADÓW

DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA
-

KRAJOBRAZ NATURALNY

: KRAJOBRAZ UŻYTKOWANY

I NIEZNACZNIE ZMIENIONY PRZEZ CZŁOWIEKA,
W KTÓRYM ZOSTAŁA ZACHOWANA RÓWNOWAGA
BIOLOGICZNA

-KRAJOBRAZ KULTUROWY

: TERENY ZNACZNIE

ZMIENIONE PRZEZ CZŁOWIEKA, ZAWIERAJĄ NOWE
ELEMENTY PRZESTRZENNE, NIE POSIADAJĄ ZDOLNOŚCI
SAMOREGULACJI
-

KRAJOBRAZ ZDEWASTOWANY

: KRAJOBRAZ CAŁKOWICIE

PRZEKSZTAŁCONY PRZEZ CZŁOWIEKA W WYNIKU
ROZWOJU PRZEMYSŁU, KOMUNIKACJI, URBANIZACJI;
RÓWNOWAGA BIOLOGICZNA W BARDZO ZNACZNYM
STOPNIU ZAKŁÓCONA

ANTROPOCENOZY – UKŁADY EKOLOGICZNE
TWORZONE I PODTRZYMYWANE PRZEZ CZŁOWIEKA

-AGROCENOZY (SADY, WINNICE, PLANTACJE)

-URBICENOZY

-UPRAWY LEŚNE

-STAWY HODOWLANE

SYNANTROPIZACJA

- PROCES POWSTAWANIA

PRZYSTOSOWAŃ DO SAMODZIELNEGO,
NIEZALEŻNEGO
OD WOLI CZŁOWIEKA ZAJMOWANIA PRZEZ GATUNKI
DZIKICH ZWIERZĄT OSIEDLI LUDZKICH LUB ICH
NAJBLIŻSZEGO OTOCZENIA.

ZWIERZĘTA

- TOWARZYSZENIE LUDOM

KOCZOWNICZYM
(PADLINOŻERCY, KAŁOŻERCY)

ROŚLINY

- PRZEJŚCIE CZŁOWIEKA NA OSIADŁY TRYB

ŻYCIA

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE SYNANTROPIZACJI:

- DUŻE ZDOLNOŚCI ADAPTACYJNE
- NISKI POZIOM STRACHU WOBEC CZŁOWIEKA
- PODOBIEŃSTWO NATURALNEGO ŚRODOWISKA
DO WARUNKÓW W OTOCZENIU CZŁOWIEKA

SYNURBIZACJA

SPECYFICZNA FORMA SYNANTROPIZACJI,
ZACHODZĄCA W WARUNKACH MIEJSKICH

CECHA KLIMATU POZA
OBSZAREM

ZURBANIZOWANYM

* PROMIENIOWANIE SŁONECZNE
- CAŁKOWITE 15 - 20 %
MNIEJSZE
- ULTRAFIOLETOWE 30- 50 %
MNIEJSZE
* ZACHMURZENIE 5 - 10 %
WIĘKSZE
* WZGLĘDNA WILGOTNOŚĆ
POWIETRZA 6 %
MNIEJSZA
* WYSTĘPOWANIE MGIEŁ
- ZIMOWE O 100 %
WIĘKSZE
- LETNIE O 30 %
WIĘKSZE
* PRĘDKOŚĆ WIATRU 30 - 60 %
MNIEJSZA
* TEMPERATURA POWIETRZA
- ,ŚREDNIA ROCZNA O 1 - 2 %
WYŻSZA
- MINIMALNA ZIMOWA O 1 - 2 %
WYŻSZA
- EKSTREMALNIE O 12 %
WYŻSZA
* SILNE ULEWY DO 100 %
WIĘCEJ

PORÓWNANIE WYBRANYCH CECH KLIMATU W MIEŚCIE I POZA OBSZAREM

ZURBANIZOWANYM

NIZINA
MAZOWIECKA

PRZEDMIEŚCI
A
WARSZAWY

WARSZAWA

OGÓŁEM PARKI DZIELNICE CENTRUM
GAT. MIESZK.

3534 2005 1350 1109 449 489

WPŁYW PRESJI URBANIZACYJNEJ NA
ZRÓŻNICOWANIE FAUNY

FITOFAGI

ZOOFAGI

N

1 2 3 4

ZAGĘSZCZENIE RÓŻNYCH GRUP TROFICZNYCH W MIEŚCIE

1 - SUBURBIUM 2 - PARKI MIEJSKIE 3 - OSIEDLA 4 - ZIELEŃ ULICZNA

WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ ANTROPOGENICZNYCH NA LICZBĘ

DUŻYCH JEDNOSTEK TAKSONOMICZNYCH (RZĘDÓW I

PODRZĘDÓW)

ZWIERZĄT

1 2 3 4

1 - TERENY BARDZO SILNIE ZANIECZYSZCZONE, 2 - TERENY
SILNIE
ZANIECZYSZCZONE, 3 - TERENY ŚREDNIO ZANIECZYSZCZONE, 4 -
TERENY
NIEZNACZNIE ZANIECZYSZCZONE

GRADIENT
ZANIECZYSZCZENIA

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE OGRANICZAJĄCO NA

OBECNOŚĆ ZWIERZĄT W ŚRODOWISKU

ZURBANIZOWANYM

* INTENSYWNA PENETRACJA PRZEZ LUDZI, PSY I
KOTY

* UBÓSTWO JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE
NATURALNYCH
SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA

* INTENSYWNE ODDZIAŁYWANIE RUCHU
MIEJSKIEGO,
TECHNIKI I ZANIECZYSZCZEŃ

* ZERWANIE CIĄGŁOŚCI HISTORYCZNEJ I
PRZESTRZEŃ-
NEJ NATURALNYCH SIEDLISK ORAZ ZESPOŁÓW
ZWIE-
RZĘCYCH. ZAGOSPODAROWANIE MIEJSKIE
NISZCZY
JE I ROZDRABNIA.

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE WYSTĘPOWANIU

ZWIERZĄT

W ŚRODOWISKU ZURBANIZOWANYM

* GENERALNIE PRZYJAZNY STOSUNEK
CZŁOWIEKA
DO DZIKICH ZWIERZĄT

* OGRANICZENIE OBECNOŚCI NATURALNYCH
DRAPIEŻNIKÓW

* OBFITOŚĆ ANTROPOGENICZNYCH ŹRÓDEŁ
POŻYWIENIA

* LEPSZE WARUNKI ZIMOWANIA (LODOWE,
ŚNIEGOWE,
MIKROKLIMATYCZNE, POKARMOWE)

* OBFITOŚĆ MIEJSC LĘGOWYCH I KRYJÓWEK
NA BUDYNKACH I INNYCH OBIEKTACH

CECHY POPULACJI SYNURBIJNYCH

CECHY POPULACJI SYNURBIJNYCH

* ZNACZNIE WYŻSZE ZAGĘSZCZENIE POPULACJI

* SILNIEJSZA TENDENCJA DO OSIADŁOŚCI

* PRZEDŁUŻENIE SEZONU ROZRODCZEGO

* ZMIANY W CYKLU AKTYWNOŚCI DOBOWEJ

* ZMIANY SPOSOBÓW GNIEŻDŻENIA SIĘ I
UMIESZCZANIA
KRYJÓWEK

* WŁĄCZENIE DO DIETY POKARMU
ANTROPOGENICZNEGO

* ZMIANY ETOLOGICZNE

* WIĘKSZA DŁUGOŚĆ ŻYCIA

MYSZ DOMOWA

SZCZUR WĘDROWNY

LIS

DZIK

JEŻ

WIEWIÓRKA

KUNA DOMOWA

SZOP PRACZ

WRÓBLE MIEJSKIE

SIKORA MODRA

SIKORA BOGATKA

KAWKA

GAWRON

SROKA

SÓJKA

GOŁĘBIE W MIEŚCIE

GOŁĄB MIEJSKI

SIERPÓWKA

GRZYWACZ

KACZKI KRZYŻÓWKI

ŁYSKI

ŁABĘDŹ NIEMY

PUSTUŁKA

JERZYK

ROPUCHA
ZIELONA

TRASZKA ZWYCZAJNA

ŻABA MOCZAROWA

ŻABA WODNA

KARACZAN WSCHODNI

PRUSAK

MUCHA DOMOWA

MRÓWKA FARAONA

RYBIK CUKROWY

PAJĄK KĄTNIK

EKSPLOATACJA PRZYRODY

PROBLEM „WŁASNOŚCI NICZYJEJ” (WSPÓLNEGO
DOBRA)

ŁOWIECTWO



ŁOWIECTWO DAWNIEJ:

- ŹRÓDŁO POŻYWIENIA
- TROFEA MYŚLIWSKIE I POŻYTKI
(KOŚĆ SŁONIOWA, ROGI NOSOROŻCA, AMBRA,
FUTRA, TRAN, PIÓRA, SZYLKRET, SKÓRY GADÓW
- MASOWOŚĆ POLOWAŃ (WYGINIĘCIE BIZONA,
DRONTA
DODO, GOŁĘBIA SKLANEGO, PTAKA MOA,
WIELORYBY



ŁOWIECTWO DZIŚ:

- ZNACZENIE KULTUROWE (KRAJE
ŚRÓDZIEMNOMORSKIE)
- PRAWO ŁOWIECKIE (OKRESY OCHRONNE, LIMIT
DNI)
- OCHRONA GATUNKÓW MIGRUJĄCYCH
- REDUKCJA LICZEBNOŚCI POPULACJI
- ZACHOWANIE STADA PODSTAWOWEGO

RYBOŁÓWSTWO I WIELORYBNICTWO



NADMIERNA EKSPLOATACJA ZASOBÓW

PŁN. ATLANTYK - -29,0 %
PŁD. ATLANTYK - -32,0%
M.ŚRÓDZIEMNE - -25,0%
O.INDYJSKI - +5,5%



SPOSOBY WYKORZYSTANIA POŁOWÓW RYB

(ROCZNIE 80-100 MLN TON, Z CZEGO WIĘKSZOŚĆ
NA
PASZĘ)



ZŁOWIENIA PRZYPADKOWE

(ROCZNIE OKOŁO 27 MLN RYB WYRZUCA SIĘ
Z POWROTEM DO MORZA)
ZAT. MEKSYKAŃSKA (2 MLN TON RYB W CIĄGU 1
ROKU)
MORZE BERINGA (16 MLN KRABÓW, ZATRZYMANO
16%)
MORZE PÓŁNOCNE (18 MLN DORSZY)

1 TONA KREWETEK – 5 TON NIEPOTRZEBNEGO
PRZYŁOWU

- OSOBNIKI NIEWYMIAROWE
M.PÓŁNOCNE – 40% PLAMIAKÓW
45% DORSZY

- INNE GATUNKI
POŁOWY W SIECI TUŃCZYKOWE
(NA 1000 SIECI TUŃCZYKOWYCH

KIEDYŚ

DZISIAJ

500 DELFINÓW 2 DELFINY
10 ŻÓŁWI MORSKICH 100 ŻÓŁWI
REKINY 14000
REKINÓW

40 000 ALBATROSÓW CHWYTAJĄC PRZYNĘTĘ
TYSIĄCE PTAKÓW W SIECIACH RYBACKICH

* ZABURZENIA FUNKCJONOWANIA EKOSYSTEMÓW

LEŚNICTWO



WYCINANIE LASÓW

- DOSZCZĘTNE
WYSPA WIELKANOCANA (POLINEZYJCZYCY (700 LAT)
NOWY MEKSYK , CHACO CANYON (350 LAT)
- CZĘŚCIOWE
LASY STREFY UMIARKOWANEJ, LASY BOREALNE
DŻUNGLA TROPIKALNA
PRZYKŁADY Z POLSKI: ŻUŁAWY, WIELKOPOLSKA



GOSPODARKA LEŚNA

- NADMIERNA EKSPLOATACJA – LAS JAKO FABRYKA
DREWNA
- KONFLIKT INTERESÓW (LEŚNICY - PRZYRODNICY)
- PLANTACJE LEŚNE
- PROBLEM ZANIECZYSZCZEŃ GLEBY I ATMOSFERY

NAJWIĘKSZE WSPÓLCZESNE ZAGROŻENIA
EKOLOGICZNE

•EKSPLOZJA DEMOGRAFICZNA

•PROBLEM WYŻYWIENIA LUDNOŚCI

•PROBLEMY ZDROWOTNE LUDNOŚCI

•PROBLEM ODPADÓW

•DEGRADACJA ŚRODOWISKA NATURALNEGO
- erozja gleb
- rosnące zanieczyszczenie wód, powietrza i gleby
- chemizacja środowiska
- zagrożenie hałasem, promieniowaniem,
- wzrastająca ilość opadów
- niszczenie lasów
- zmniejszenie różnorodności biologicznej

OCHRONA PRZYRODY

CO POWINNIŚMY CHRONIĆ?

„

SZCZYT ZIEMI” - RIO DE JANEIRO 1992 R

KONWENCJA O RÓZNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ:

RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA OZNACZA
ZRÓŻNICOWANIE WSZYSTKICH ŻYWYCH
ORGANIZMÓW WYSTĘPUJĄCYCH NA ZIEMI W
EKOSYSTEMACH LĄDOWYCH, MORSKICH I
SŁODKO- WODNYCH ORAZ W ZESPOŁACH
EKOLOGICZNYCH, KTÓRYCH SĄ CZĘŚCIĄ; DOTYCZY
TO RÓŻNORODNOŚCI W OBRĘBIE GATUNKU,
POMIĘDZY GATUNKAMI ORAZ RÓŻNORODNOŚCI
EKOSYSTEMÓW.

DZIAŁANIA OCHRONIARSKIE W SKALI REGIONALNEJ
I GLOBALNEJ

EUROPA

„ Europa jest zbudowana na szacunku dla różnych istot –
i ta różnorodność czyni ją bogatą. Różnorodność biologiczna
naszego kontynentu powinna być zawsze traktowana
z szacunkiem. Zachowanie tego naturalnego dziedzictwa
jest zadaniem bliskim sercu wielu Europejczyków”
(Bjerregaard R., 1996)

•Konwencja helsińska

(1979) – o ochronie środowiska

morskiego obszaru Morza Bałtyckiego

•Konwencja genewska

(1979) – w sprawie transgranicznych

zanieczyszczeń powietrza

•Konwencja berneńska

(1979) – o ochronie dzikiej fauny

i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych

•Konwencja bońska

(1979) – o ochronie wędrownych

gatunków dzikich zwierząt

•Konwencja helsińska

(1992) – w sprawie transgranicznych

skutków awarii przemysłowych

•Paneuropejska Strategia Różnorodności Biologicznej
i Krajobrazowej

(Sofia 1995)

Europejska sieć ekologiczna – NATURA 2000

•Dyrektywa Ptasia (79/409/EWG)

– ochronie dziko żyjących

ptaków

•Dyrektywa Siedliskowa (93/43/EWG)

- o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory

Sieć NATURA 2000 ma stanowić spójny funkcjonalnie
system obszarów ochrony na całym terytorium Wspólnoty
Europejskiej i w jej skład mają wchodzić:

•obszary specjalnej ochrony (

OSO

)

•specjalne obszary ochrony (

SOO

)

POROZUMIENIA GLOBALNE

Raport Sekretarza Generalnego ONZ U’Thanta
pt. „Człowiek i środowisko” z 1969 r

•Konferencja sztokholmska

Narodów Zjednoczonych

„Człowiek i jego środowisko” (1972)
Deklaracja sztokholmska:
- 26 zasad ochrony środowiska
- 109 rekomendacji do działania na rzecz ochrony
środowiska

•II Konferencja w Rio de Janeiro „Szczyt Ziemi”

(1992)

nt. „Środowisko i rozwój” (ekorozwój)
- Deklaracja z Rio (Karta Ziemi) – 27 zasad ekorozwoju
- Globalny program działań (AGENDA 21)
- Konwencja w sprawie zmian klimatu
- Konwencja o zachowaniu różnorodności biologicznej
- Deklaracja dot. eksploatacji, ochrony i rozwoju lasów

•Konwencja o międzynarodowym handlu zagrożonymi
gatunkami fauny i flory

(CITES)

MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE ZAJMUJĄCE SIĘ
OCHRONĄ ŚRODOWISKA I ZDROWIA CZŁOWIEKA

WHO

(Światowa Organizacja Zdrowia)

FAO

(Organizacja Narodów Zjednoczonych do

Spraw
Wyżywienia i Rolnictwa)

IUCN

(Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i

Zasobów
Naturalnych)

WWF

(Światowy Fundusz na Rzecz Dzikich

Zwierząt)

MaB

(Człowiek i Biosfera)

IWC

(Międzynarodowa Komisja Wielorybnicza)

IWRR

(Międzynarodowe Centrum Badania Ptaków

Wodnych)

GREENPEACE

ORGANIZACJE SPOŁECZNE I RUCHY EKOLOGICZNE

•Liga Ochrony Przyrody

•Polski Klub Ekologiczny

•Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami

•Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „Pro-Natura”

•„Wolę być”

•„Pracownia na Rzecz Żywych Istot”

•Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”

•Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków”

INDYWIDUALANE DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY
PRZYRODY

•segreguj śmieci

•oszczędzaj wodę

•używaj opakowań zwrotnych

•właściwie uprawiaj ogródek (kompost, ogrodzenie,
chwasty)

•nie zaśmiecaj otoczenia

•respektuj reguły ochrony przyrody

•zwracaj uwagę na niewłaściwe działania w Twoim
otoczeniu, staraj się je zwalczać

NAJCZĘSTSZE CHOROBY XX WIEKU

•CHOROBY CYWILIZACYJNE

(wypadki przy pracy,

zatrucia przemysłowe, choroby wibracyjne, alergie,
pylice, nowotwory, choroby wibracyjne)

•CHOROBY SPOŁECZNE

(gruźlica, kiła, rzężączka, AIDS,

choroby psychiczne, reumatyczne, nowotwory, cukrzyca,
choroby układu krążenia)

•CHOROBY ZAWODOWE

(pylice, egzemy, choroby

wibracyjne, choroby układu ruchu, rozedma płuc,
zapalenie strun głosowych

EDUKACJA EKOLOGICZNA

ZGODNIE Z ZALECENIAMI KONFERENCJI NA SZCZYCIE
ONZ W RIO W 1922 R (Agenda 21, rozdz. 36):

„ Promowanie nauczania, kształtowania świadomości
społecznej i szkolenia w zakresie trwałego i zrównoważo-
nego rozwoju i ochrony środowiska”

Główne cele:

-uświadamianie powiązań pomiędzy kwestiami rozwoju
gospodarczego i społecznego a zagadnieniami ochrony
środowiska
-umożliwianie zdobywania wiedzy o stanie środowiska oraz
działaniach na rzecz jego poprawy
-tworzenie proekologicznych wzorców zachowań
-przygotowanie społeczeństwa do podejmowania decyzji
dotyczących środowiska

Działania uświadamiające w zakresie edukacji ekologicznej
prowadzone są w sposób:

1.formalny

- szkolnictwo na wszystkich poziomach (ścieżka „edukacja
ekologiczna”, kierunek „ochrona środowiska”

2. nieformalny

-centra edukacyjne

-parki narodowe i krajobrazowe

-lasy państwowe (Leśne Kompleksy Promocyjne)

-organizacje pozarządowe (w Polsce ponad 600 zarejestrowa-
nych)

ROLA NAUCZYCIELA W KSZTAŁTOWANIU

ROLA NAUCZYCIELA W KSZTAŁTOWANIU

SPOŁECZNEJ ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ

SPOŁECZNEJ ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ

•

Zwracanie uwagi na zmiany zachodzące w

Zwracanie uwagi na zmiany zachodzące w

środowisku

środowisku

i ich konsekwencje

i ich konsekwencje

•

Rozwijanie wrażliwości na problemy ochrony

Rozwijanie wrażliwości na problemy ochrony

środowiska

środowiska

•

Rozwijanie szacunku do przyrody

Rozwijanie szacunku do przyrody

•

Kształtowanie proekologicznej postawy uczniów

Kształtowanie proekologicznej postawy uczniów