Anna Zalewska – PRI – W2

II. Przegląd wybranych koncepcji

temperamentu – 2 i 3A

2. Temperament – opis i dyspozycje do

zachowań - 2 godz.

A) Interakcyjna koncepcja Thomasa i Chess

(aspekty formalne)

B) Genetycznie uwarunkowane dyspozycje do

zachowań – EAS Bussa i Plomina (forma i

treść)

C) Koncepcja Goldsmitha i Camposa (aspekt

emocjonalny)

3. Wybrane koncepcje wyjaśniające

A) Typologia Pawłowa (aspekty formalne)

2. A) INTERAKCYJNA

KONCEPCJA TEMPERAMENTU

Thomasa i Chess

Podejście INDUKCYJNE : METODA

TEORIA
„od szczegółu do ogółu”

Metoda = szczegółowe fakty, uogólnianie

(statystyka)

Teoria = cechy, czynniki (ich liczba i treść)

Podejście

OPISOWE

– cel: OPIS każdej

jednostki

OPIS zachowań bez wskazania

mechanizmów

Podejście

STATYSTYCZNO-INTUICYJNE

–

NIE JEST TO OPIS UNIWERSALNY
(OBIEKTYWNY)

Różne teorie - różna liczba wymiarów i ich

treść

Wymiary zależą od: intuicji badacza,

populacji, rodzaju badań i danych oraz
stosowanych analiz statystycznych

2.

A) INTERAKCYJNA

KONCEPCJA TEMPERAMENTU

Thomasa i Chess

OPISOWE KONCEPCJE TEMPERAMENTU:
Teorie: Heymans

Guilford

Thurstone Thomas

i Wiersma

i Chess

Obiekt:Dor/dzieci

Dorośli

Dorośli

Dzieci-Dor

Badania:poprzeczne poprzeczne

poprzeczne

podłużne

Metoda: Q, T, L Q

Q

L, Q

Cz I rzędu:

3

3, 5, 13, 10

13

9

Cz II rzędu:

4

7

Teorie Guilforda, Thurstone’a–statyczne, ignorują

wpływ Ś

Teoria Thomasa i Chess – uwzględnia wpływ Ś w

największym stopniu (interakcyjna)

2.

A) POJĘCIE TEMPERAMENTU

Rezultat badań podłużnych od 1956 roku -

136 dzieci od 6 tyg. życia z rodzin z klasy

średniej i wyższej.

Rozwój

Opisu

:

okres niemowlęcy (1963); dzieciństwo

(1968); okres dorastania (1977); wiek

dorosły (1984)

Metod

:

obserwacje,wywiady,skale,rozmowy,kwestio

nariusze

Zbiór WYMIARÓW, STYLÓW

BEHAWIORALNYCH, CECH FORMALNYCH

ZACHOWANIA, które

• odpowiadają na pytania:

JAK? W jaki

sposób?

• są

NIEZALEŻNE OD TREŚCI

– motywacji

(dlaczego?) i wartości (co?) oraz

ZDOLNOŚCI

(jak dobrze?)

• są

NIEZALEŻNE OD SIEBIE

• Są

OBSERWOWALNE,

przejawiają się w

zachowaniach motorycznych,

emocjonalnych i poznawczych (MEP).

2.

A) WYMIARY T - od reakcji na

bodźce do zach. w złożonych

sytuacjach

1/ AKTYWNOŚĆ –poziom, tempo, częstość

zach. Motorycz.

• U dorosłych – aktywność fizyczna i

umysłowa (angażowanie się – co jest do

zrobienia?)

2/ RYTMICZNOŚĆ – Stopień regularności

funkcji biolog.

• U dorosłych – tendencja do rutynizacji zach.
3/ ZBLIŻANIE – UNIKANIE – pierwsza reakcja

na nowe B

• U dorosłych – pochopność decyzji, brak

rozwagi, ufność

4/ PRZYSTOSOWANIE – ADAPTACJA –

zdolność do modyfikowania zachowań

zgodnie z wymogami S

• U dorosłych – skłonność do odczytywania

oczekiwań innych oraz gotowość do ich

spełniania

5/ PRÓG WRAŻLIWOŚCI (CZUŁOŚCI) –

poziom stymulacji niezbędny do wywołania

reakcji

2.

A) WYMIARY TEMPERAMENTU-

c.d.

• U dorosłych – wrażliwość na nastroje i

zmiany u innych

6/ JAKOŚĆ NASTROJU – stosunek reakcji

pozytywnych (śmiech, radość) do

negatywnych (płacz, smutek, krzyk)

• U dorosłych – „optymizm – pesymizm”
7/ INTENSYWNOŚĆ REAKCJI – siła reakcji na

B

• U dorosłych – siła reakcji na ludzi

(zaangażowanie)

8/ ROZPRASZALNOŚĆ – podatność na

zakłócenia, roztargnienie pod wpływem
bodźców ubocznych

• U dorosłych – odpowiedzialność,

obowiązkowość, zmienność zainteresowań i
związków

9/ UPORCZYWOŚĆ – WYTRWAŁOŚĆ – czas

koncentracji uwagi, tendencja do
kontynuowania czynności mimo przeszkód i
zmęczenia

2.

A) CZYNNIK A

Pięć wymiarów, które mają ważny wpływ na

rozwój dziecka – tworzą 3 najczęściej

spotykane układy cech temperamentu:

TEMPERAMENT „ŁATWY”

- ok. 40% dzieci:

szybka

adaptacja

, dążenie do

kontaktu,

nastrój +,

mała lub średnia

intensywność

reakcji, duża rytmiczność

Duża adaptacja – info zwrotne b. ważne, silnie wpływają na

efekty

TEMPERAMENT „TRUDNY”

– ok. 10% dzieci:

wolna adaptacja, wycofywanie się, nastrój --,

duża intensywność reakcji, mała rytmiczność

(to NIE UMOWNA NAZWA, trudniej

DOPASOWAĆ WYMOGI DO T TRUDNEGO)

TEMPERAMENT „WOLNO ROZGRZEWAJĄCY

SIĘ”

– ok. 15%: średnia adaptacja,

wycofywanie się, średnia lub mała

intensywność reakcji, średnia rytmiczność,

nastrój początkowo negatywny—zmienia się

na+.

2. A) Dlaczego koncepcja

interakcyjna? Stałość T –

rezultat interakcji T i Ś

Temperament już

u noworodków

- wrodzone

cechy mózgu

W ciągu życia – interakcje T

dziecka z innymi

czynnikami: T Rodziców, opiekunów, cechy
O-ści dziecka, otoczenia

TEMPERAMENT DZIECKA

(+/--)

odbiór oddziaływań otoczenia fiz. i społ.

stosunek otoczenia do dziecka
preferencje warunków fizycznych i stylu

pracy

Zmiany T:

T dziecka (1-5 lat) a T dorosłego

(r<0,30)

Inne style w różnych sytuacjach: szkoła, dom,

matka, ojciec

2. A)

Dlaczego interakcyjna?

Geneza zaburzeń - koncepcja

dobroci dopasowania

GENEZA ZABURZEŃ – interakcyjna

KONCEPCJA DOBROCI DOPASOWANIA

„GOODNESS OF FIT”

Temperament nie determinuje, nie wyznacza

zaburzeń!!!

Jeśli dobre dopasowanie T-Ś - zgodność

między T możliwościami dziecka a

wymaganiami środowiska:

• rozwój dziecka optymalny,
• małe prawdopodobieństwo zaburzeń u

wszystkich

Jeśli słabe dopasowanie – duże ryzyko

zaburzeń.

Dlaczego „temperament trudny”

- Trudniej dopasować Ś do „trudnego” T

/potrzeby, wymogi

- Słabe dopasowanie- zaburzenia u

wszystkich z „trudnym”

(eksternalizowane lub internalizowane – lęk,

samoagresja)

2. A) UWAGI KRYTYCZNE

1/ Cechy nie są niezależne

liczbę cech można zmniejszyć (Buss i Plomin;

Martin)

2/ Struktura cech zmienia się z wiekiem

(Rothbart)

np. rytmiczność - inna waga i znaczenie (dzieci +,

dorośli +/-)

3/ Pojęcia „trudny temperament” i „trudne

dzieci” - wartościują T, są niezgodne z
koncepcją interakcyjną

„To, co w jednej sytuacji lub dla jednej osoby wydaje

się trudne, w innej sytuacji bądź dla innych osób
nie jest trudne” (Rothbart)

4/ Wątpliwości metodologiczne (pomiar)

- Kwestionariusze temperamentu – niewysoka

trafność i rzetelność lub brak informacji

- Zaburzenia (łagodne, umiarkowane, głębokie) brak

info o metodach i wskaźnikach - trudno powtórzyć
badania

2. B) Dziedziczone dyspozycje do

zachowań – EAS Bussa i Plomina

(forma i treść)

1/ T -

DZIEDZICZONE (h

2

), OGÓLNE DYSPOZYCJE,

OD NIEMOWLĘCTWA, NIEZALEŻNE, SPÓJNE

E - EMOCJONALNOŚĆ

(wys. Pobudzenie Emocjon. i

niepokój, niski próg wrażliwości na B--, Symp. AUN,

intensywne E-

)

A - AKTYWNOŚĆ

(motoryczna, cecha

formalna

– szybkość

i energia ruchów, Tempo i Wigor )

S - TOWARZYSKOŚĆ

(tendencja do bycia z innymi,

unikanie samotności – frustracja)

IMPULSYWNOŚĆ

do 1986 (niespójne dane o h

2 )

2/

T O:

Temperament - wybór i szukanie Ś

zgodnych z możliwościami T;

O zawsze spójna z T

Podobieństwo T u dzieci i rodziców - optymalny

rozwój Wyjątek: Wysoka Emocjonalność –

indukowanie stresu

2. B) Dziedziczone dyspozycje do

zachowań – EAS Bussa i Plomina

(forma i treść)

3/

„DZIECI TRUDNE”:

wysoka Emocjonalność, niska

Towarzyskość oraz skrajne poziomy AKTYWNOŚCI

4/

WZGLĘDNA STAŁOŚĆ

(powolne zmiany, pozycja

stała w czasie i sytuacjach) i

RÓŻNICOWANIE SIĘ

T:

E –

NIEZADOWOLENIE

– wysokie pobudzenie E, stres;

-

STRACH

(2-3 m.ż.) mimika, fizjol., pozn., motor.

-

GNIEW

(6 m.ż.), mimika, fizjol., pozn., motor.

A -

WIGOR I TEMPO, WYTRZYMAŁOŚĆ, MOTYWACJA

(potrzeba wydatkowania energii)

S -

TENDENCJA DO BYCIA Z INNYMI,

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

 

U dzieci (do 5r.)

NIEŚMIAŁOŚĆ

(niska Towarzyskość i

wysoki Strach), u dorosłych może wynikać z

socjalizacji

Shyness-Lęk przed ludźmi: samoocena – relacje,

sukcesy

2. C) Koncepcja Goldsmitha i

Camposa (aspekt emocjonalny)

1/

POJĘCIE -RÓŻNICE W TENDENCJI DO PRZEŻY-

WANIA I WYRAŻANIA EMOCJI PIERWOTNYCH

(WRODZONE, NIE MUSZĄ BYĆ DZIEDZICZONE)

Ciekawość, przyjemność, radość, zdziwienie, wstręt, smutek, złość,

lęk

DLACZEGO T = TENDENCJA DO EKSPRESJI

ZACHOWAŃ EMOCJONALNYCH?

• Emocje pierwotne wyrażane w typowych wzorcach

mimiki, mowy ciała, wokalizacji

• Forma komunikacji, która ma wrodzone podstawy

• Regulują procesy psychiczne i zachowania

społeczne

2/

T SPRZYJA ROZWOJOWI PEWNYCH CECH O

LĘK – nieśmiałość; ZŁOŚĆ – agresywność;

2. C) Koncepcja Goldsmitha i

Camposa (aspekt emocjonalny)

3/

NIE MA DZIECI TRUDNYCH

– dopasowanie T-Ś

4/

Rdzeń T - BEZWZGLĘDNIE stały

, zmiana

ekspresji

Np.

Bezwzględnie stała jest skłonność do

przeżywania lęku,

ale ekspresja lęku zmienia się:

• CEL (zagrożenie biologiczne – zagr. społeczne)

• PRZEJAWY W ZACHOWANIU (krzyk - drżenie głosu)
• ODCZUCIA (ucisk w dołku – pustka w głowie)

Wyrażanie emocji u dziecka zależy od:

• Temperamentu rodziców (WZORCÓW)

• Sygnałów od rodziców (UWAGA, WZMOCNIENIA)

Jeśli brak B zagrażających - Skłonność do

wyrażania lęku nie ujawni się!

Podsumowanie: czy zmiany

zachowania oznaczają zmiany cech

T ?

Przedstawiane koncepcje – rezultat badań

dzieci

Thomas i Chess:opisowa T = formalne cechy

zachowania

T zmienia się w interakcji ze Środowiskiem i cechami O

(wskazują na profile Zach., nie używają pojęcia „Stałość
koherentna”)

Buss i Plomin: T = odziedziczalne

dyspozycje do zach.

(forma

– aktywność; forma i

treść – towarzyskość,

emocjonalność negatywna - E-

)

Względna stałość zachowania w czasie i sytuacjach

Goldsmith i Campos: Tendencja do

przeżywania i wyra-żania emocji
pierwotnych (T = emocjonalny aspekt)

Rdzeń T – bezwzględnie stały (nieobserwowalny), ale jego

przejawy (ekspresja emocji) zmienia się (profile
zachowania)

Zmiany w zachowaniu nie muszą oznaczać zmiany cech T,

mechanizmów

3. Wybrane koncepcje

wyjaśniające

A) Typologia Pawłowa (aspekty

formalne)

DLACZEGO WAŻNA?

- Najlepsze WYJAŚNIENIE fizjologiczne 4 typów H-

G

- WAŻNE pojęcia SPP i „HAMOWANIE OCHRONNE”

- WPŁYW NA INNE KONCEPCJE TEMPERAMNTU

- Ujęcie FUNKCJONALNE – rola cech układu

nerwowego (UN) w zachowaniu

Dedukcyjne:
TEORIA METODA „Od ogółu do szczegółu”
ZAŁOŻENIE: „KONCEPCJA NERWIZMU”:

Każde zachowanie kierowane przez CUN - centralny

UN

Różnice w zachowaniu wynikają z różnic w

CECHACH = właściwościach CUN (kory)

Konfiguracja podstawowych CECH stanowi TYP UN

A) TYPOLOGIA PAWŁOWA - cechy

układu nerwowego (UN) i metody

diagnozy

1/ SIŁA PROCESU POBUDZENIA - SPP

• Wydolność P

– odporność na B silne i

długotrwałe

• Reagowanie adekwatne

– zgodne z prawem

siły;

• Hamowanie ochronne

– funkcja: ochrona

komórki;

Przejawy SPP: R=próg wydolności (max. siła

B, przy której reakcje adekwatne; R1- mała
SPP), tworzenie OW+

Odporność: na zmęczenie i dystraktory,

emocjonalna

Siła
Reakcji

R1 R2 Siła

Bodźca

A) TYPOLOGIA PAWŁOWA- cechy

UN...

2/ SIŁA PROCESU HAMOWANIA – SPH
Wydolność w zakresie hamowania warunkowego =

wyuczonego, przejawy: wytwarzanie i czas

utrzymywania OW– (odruchów hamulcowych)

Hamowanie warunkowe: wygaszanie, opóźnianie,

różnicowanie, hamowanie pod warunkiem

U ludzi: Zdolność do opóźniania, powstrzymania się,

przerywania zachowania, kontrola ekspresji

emocji

Przykłady małej SPH: falstart, „bałwan”

3/ RÓWNOWAGA PROCESÓW NERWOWYCH –RWN

(wtórna – stosunek SPP do SPH)

czy wydolność w zakresie H = wydolność w zakresie

P

czy szybkość OW- (hamulcowych) = szybkość (OW+)

A) TYPOLOGIA PAWŁOWA- cechy

UN...

4/ RUCHLIWOŚĆ PROCESÓW NERWOWYCH –

RPN (cecha złożona):

czas powstawania i zaniku procesów (odruchy na

śladach)

czas przechodzenia od P do H i odwrotnie
przeuczanie OW („przeróbka”)
zmiana złożonych reakcji

Przejawy:

Zmiana zachowania odpowiednio do zmieniającej

się sytuacji

Szybkość adaptacji do nowych warunków
Szybkie przechodzenie od 1 czynności do innej
Łatwa zmiana nastroju odpowiednio do zmian

sytuacji

A) TYPOLOGIA PAWŁOWA - typy

UN

kryteria:

TYP

SPP

silny

słaby (M)

Tylko dla silnego:

RWN

niezrównoważony(CH)

Tylko dla

zrównoważony

SPP>SPH

zrównoważonego:

RPN ruchliwy(S)

powolny(F)

• Typ UN – „genotyp” – wrodzony, niezmienny

• Typ UN - pojęcie wyjaśniające,

Temperament – pojęcie opisowe aspektu

formalnego zachowania (M, CH, F, S)

• Temperament (

forma)

a charakter (

treść

) -

efekt uczenia się w środowisku (skutek

nabywania odruchów)

• „Wartościowanie” - Zdolności

przystosowawcze typów

A) TYPOLOGIA PAWŁOWA –

krytyka

1. WARTOŚCIOWANIE TYPÓW

2. IGNOROWANIE ROLI ŚRODOWISKA

3. UTOŻSAMIANIE Typów UN z TEMPERAMENTEM
Podwójnie krytykowany:
-

TUN to również podstawa ZDOLNOŚCI, PAMIĘCI,

UWAGI, MOTYWACJI

-

TEMPERAMENT zależy nie tylko od CUN (cech

kory):

Autonomicznego UN (AUN),
Obwodowego UN (OUN),
Układu Hormonalnego (UH),
ośrodków podkorowych, np. wstępującego układu

siatkowatego (ARAS)

Przykładowe pytania -W2

Wg Thomasa i Chess, czynnik A - to 5 wymiarów

temperamentu, które stanowią podstawę podziału na

dzieci „łatwe”, „trudne” i „wolno rozgrzewające się”.

Zaznacz czynnik A:

a) Aktywność, rytmiczność, zbliżanie/unikanie, adaptacja,

jakość nastroju

b) Aktywność, rytmiczność, zbliżanie/unikanie, adaptacja,

intensywność reakcji

c) Aktywność, zbliżanie/unikanie, adaptacja, jakość

nastroju, intensywność reakcji

d) Rytmiczność, zbliżanie/unikanie, adaptacja, jakość

nastroju, intensywność reakcji

Temperament w koncepcji Bussa i Plomina to:

a) Cechy opisujące zachowanie
b) Genetycznie uwarunkowane dyspozycje do zachowań
c) Złożone mechanizmy warunkujące koherentnie stałe

zachowania

d) Konstrukt hipotetyczny

Przykładowe pytania – W2

Zdaniem Goldsmitha pojęcie „temperament” odnosi się

do sfery zachowań:

a) motorycznych
b) emocjonalnych
c) poznawczych
d) formalnych

Wbrew tezom Pawłowa i jego uczniów (Tiepłowa i

Niebylicyna), współczesne badania (np. Graya)

wskazują, że szybkość warunkowania:

a) jest większa u słabego Typu UN niż u silnego Typu UN
b) jest większa u silnego Typu UN niż u słabego Typu UN
c) nie zależy od Typu UN, ale od siły bodźców
d) zależy od interakcji Typu UN i siły bodźców