Beata Rogóż-Bogucka
Przegląd wybranych metod terapii psychoruchowej dzieci
Prowadzenie terapii z małymi pacjentami wymaga doskonałej znajomości rozwoju psychoruchowego dzieci oraz uwzględnienia odrębności strukturalnych i funkcjonalnych pomiędzy organizmem dziecka i osoby dorosłej. Trzeba pamiętać, że motywacją do ćwiczeń każdego dziecka jest chęć zabawy, doznania przyjemności, zaspokojenia swojej rozwojowej potrzeby ruchu i te elementy muszą być uwzględnione. Porównując terapię dorosłych i dzieci spotykamy się z różnymi odrębnościami, zarówno w odniesieniu do form, jak i technik ćwiczeń. Wybór form możliwych lub koniecznych w pracy z dziećmi uwarunkowany jest m.in. możliwością nawiązania kontaktu z nimi. Dlatego tak ważna jest współpraca z logopedą i psychologiem w celu opracowania systemu komunikacji pozawerbalnej czy werbalnej pomocnej terapeucie w nawiązaniu kontaktu z dzieckiem. W przypadku, gdy rozwój dziecka przebiega nieprawidłowo i prowadzi do niepełnosprawności osiągnięcie wielu czasem nawet prostych czynności ruchowych może być niemożliwe. Wtedy spodziewamy się, że terapia będzie trwała długie lata, a jej cele i formy będą się zmieniać z czasem. Ważne jest, aby ustalać cele bliższe będące w zasięgu możliwości psychicznych i fizycznych dziecka. Zbyt łatwe zadania ruchowe, ciągle powtarzane, zniechęcają. Zbyt trudne i nieakceptowane przez dziecko są szkodliwe dla jego zdrowia i psychiki. W przypadku małych dzieci główna formą terapii jest zabawa, która ma zachęcać do sięgania, chwytania, manipulowania i naśladowania, powinna też rozwijać kontakty społeczne dziecka. U dzieci starszych możemy wprowadzić elementy formy ścisłej i terapię zajęciową. Dopiero w późniejszych okresach rozwojowych możliwe jest zastosowanie form kinezyterapii stosowanych u dorosłych. W stymulacji rozwoju psychoruchowego stosujemy różne metody indywidualne i grupowe m.in. NDT- Bobath, Integrację Sensoryczną SI, W. Sherborne, met. Halliwick, hipoterapię czy dogoterapię (kynoterapię). Niezależnie czy są to metody wiodące (główne) czy wspomagające wybieramy te, które są „przyjazne dziecku”, tzn. terapia odbywa się w przyjaznym klimacie emocjonalnym, dziecko ma zaspokojoną potrzebę ruchu, bezpieczeństwa, zabawy i akceptacji. Nie są to metody tylko ruchowej terapii, dużą rolę odgrywa tu dobry kontakt z dzieckiem, jego aktywny i świadomy udział w terapii ruchowej połączonej ze stymulacją sfery poznawczej, mowy, zmysłów. Takie warunki terapii sprawiają, że rodzice łatwiej akceptują postępowanie terapeuty z ich dzieckiem i sami chętnie włączają się do współpracy, a efekty są szybko widoczne.
Terapia metodą NDT-Bobath.
Założenia tej metody opracowali w latach czterdziestych XX wieku w Londynie fizjoterapeutka Berta Bobath i jej mąż neurolog Karel Bobath. Metodę rozwijano i modyfikowano równocześnie ze zdobywanymi doświadczeniami praktycznymi i osiągnięciami wiedzy medycznej, głównie z zakresu neurofizjologii oraz obserwacji przebiegu prawidłowego i nieprawidłowego rozwoju ruchowego dzieci. W oparciu o początkowe założenia metody B. i K. Bobathów, szwajcarska lekarka, specjalistka w pediatrii Elisabeth Koeng i współpracująca z nią fizjoterapeutka Mary Quinton z Ośrodka Bobathów w Londynie, rozwinęły tę metodę w leczenie neurorozwojowe (Neurodevelopmental Treatment - NDT), szczególnie przydatne w rehabilitacji wcześniaków, niemowląt i dzieci najmłodszych.
Zdaniem autorów metody szeroka i wnikliwa znajomość prawidłowego przebiegu rozwoju psychomotorycznego, umiejętna jego obserwacja i ocena są podstawowym narzędziem pracy osób zajmujących się diagnostyką i terapią dzieci z zaburzeniami rozwoju. Szkolenie profesjonalistów z dziedziny rehabilitacji metodą NDT-Bobath odbywa się na 8-mio tygodniowych kursach podstawowych. Kolejnym stopniem są kursy usprawniania niemowląt (NDT-baby), w których można uczestniczyć po ukończeniu kursu podstawowego i odbyciu minimum rocznej praktyki. Przygotowują one wysokiej klasy specjalistów we wczesnej interwencji. Zespół specjalistów, których obejmuje szkolenie tworzą: lekarz, fizjoterapeuta, logopeda i terapeuta zajęciowy. Wczesna interwencja, czyli najwcześniejsze leczenie usprawniające jest najważniejsze w zapobieganiu i przeciwdziałaniu rozwijającej się i pogłębiającej wraz z wiekiem dziecka niepełnosprawności. Dla zwolenników koncepcji NDT ważniejsze od znajomości form, norm czy schematów tzw. kamieni milowych rozwoju jest poznanie prawidłowości i mechanizmów warunkujących zdobywanie oraz gromadzenie przez dziecko właściwych doświadczeń sensomotorycznych gwarantujących zdobywanie nowych oraz stałą weryfikację, modyfikację i doskonalenie posiadanych umiejętności funkcjonalnych. Ramy czasowe nie są tu tak ważne jak ocena jakościowa sensomotorycznego potencjału. W Polsce metoda NDT-Bobath stosowana jest z powodzeniem dla wcześniaków, niemowląt i dzieci starszych z zespołami neurologicznymi, ortopedycznymi, genetycznymi oraz prezentującymi opóźnienia w rozwoju.
Uzasadnieniem dla postępowania metodą NDT-Bobath jest stwierdzenie, że rozwój dziecka z dysfunkcją ośrodkowego układu nerwowego przebiega inaczej niż rozwój prawidłowy. Doświadczenia czuciowo-ruchowe takiego dziecka są odmienne, co wywołuje nieprawidłowe odczuwanie własnego ciała oraz nieprawidłowe ruchy. Reakcje prostowania i równowagi często nie rozwijają się. Zaburzenia w napięciu mięśni i niewłaściwe jego rozłożenie powodują powstawanie odmiennych wzorców ruchowych, typowych dla poszczególnych zaburzeń. Pierwsze nieprawidłowe objawy dotyczą zwykle kontroli głowy i tułowia. Następnie rozwijają się nieprawidłowe ruchy w dystalnych częściach ciała. Dominują wzorce zgięciowe i wyprostne, a rozwój ruchów rotacyjnych jest znacznie upośledzony.
Główne zasady usprawniania według koncepcji NDT-Bobath obejmują:
1. Normalizację napięcia posturalnego ( wpływanie na napięcie mięśni poprzez obniżanie napięcia wzmożonego i podwyższanie obniżonego, co jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich technik postępowania już od pierwszych miesięcy życia)
2. Hamowanie nieprawidłowej aktywności odruchowej
3.Torowanie automatycznych reakcji nastawczych RR i reakcji równoważnych BR przez wspomaganie i prowadzenie ruchu (wyzwalanie ruchów w formie najbardziej jak to jest tylko możliwe zbliżonej do prawidłowych) z punktów kluczowych (głowa, szyja, tułów, obręcz barkowa i kończyny górne, obręcz biodrowa i kończyny dolne) rękami terapeuty
4. Ułatwianie prawidłowych wzorców funkcjonalnych - wykorzystywanie i utrwalanie zdobytych umiejętności ruchowych w codziennych czynnościach
5. Ważnym elementem jest przygotowanie do ruchu - utrzymanie prawidłowego zakresu ruchu w stawach (przeciwdziałanie przykurczom i deformacjom) i przygotowanie czuciowe (sensoryczne)
6. Terapeuta ćwiczy całe ciało dziecka, a nie porusza wybranymi kończynami. Dzięki temu dostarcza odpowiednich doznań czuciowych i ruchowych, a dziecko jest dynamicznie aktywizowane.
7. Pomoc przy wykonywaniu ruchu powinna być taka, aby zapewniała maksymalny i aktywny udział dziecka, a jednocześnie nie wywoływała nieprawidłowych odpowiedzi wynikających ze zbyt dużego wysiłku czy stresu.
8.Każdy ruch jest odpowiednio przygotowywany i połączony z przemieszczaniem ciężaru ciała i środka ciężkości.
9. Rodzaj, tempo i rytm ćwiczeń oraz techniki dodatkowe takie jak: tapping, placcing, holding, trakcja, wibracja, rotacja, pressure dobiera się indywidualnie.
10. Podczas ćwiczeń dziecko nie powinno płakać, gdyż płacz zmniejsza skuteczność działań terapeutycznych oraz powinno mieć zapewnione pełne poczucie bezpieczeństwa, co warunkuje akceptację i podjęcie współpracy z prowadzącym ćwiczenia terapeutą.
Usprawnianie według koncepcji NDT-Bobath jest szczególnie przydatne w leczeniu niemowląt i dzieci, ponieważ może być łatwo włączone w ich biologiczny rytm dnia. Prawidłowo wykonywane zabiegi pielęgnacyjne, karmienie, noszenie dziecka, czy zabawa z nim są odpowiednimi momentami do utrwalania ruchów ćwiczonych przez fizjoterapeutę. Odpowiednio przeszkoleni rodzice i opiekunowie, którzy zrozumieją problemy i trudności występujące u ich dziecka kontynuują ćwiczenia w warunkach domowych. Za szkolenie rodziców odpowiedzialny jest lekarz prowadzący i fizjoterapeuta.
Rozpoczęcie terapii metodą NDT Bobath poprzedza badanie przeprowadzone przez terapeutę, które obejmuje obserwację spontanicznej motoryki dziecka w 8 pozycjach: pronacyjnej, bocznej, supinacyjnej, podciągania do siadu, siedzącej, stojącej, w podporze obronnym i w zawieszeniu horyzontalnym oraz badanie odruchów.
Usprawnianie oparte na tej metodzie ma pomóc dziecku we wszechstronnym jego rozwoju tak, aby mogło uzyskać niezależność w życiu i wykorzystać wszelkie swe zdolności na tyle, na ile jest to możliwe, mimo uszkodzenia OUN lub występowania innych nieprawidłowości. Poprzez stosowanie odpowiednich wspomagań uczy się dziecko wyzwalania i wykonywania przez nie ruchów czynnych, hamując ruchy nieprawidłowe i normalizując napięcie mięśniowe. Celem nadrzędnym takiego postępowania jest wykorzystanie wzorców posturalnych i motorycznych w samodzielnym życiu dziecka. Szczególnie ważne jest, aby terapia była akceptowana przez dziecko, odbywała się z pełną jego współpracą oraz współpracą rodziców i opiekunów. Całodobowa opieka musi stanowić uzupełnienie spotkań terapeutycznych. Rodzice zgodnie z instrukcjami terapeuty wykonują czynności takie jak: noszenie, ubieranie i rozbieranie, zmiana pozycji, karmienie, pozycjonowanie podczas zabawy itp. W utrwalaniu zdobywanych umiejętności pomagają wszystkie osoby opiekujące się usprawnianym dzieckiem: pedagog, logopeda, terapeuta zajęciowy, psycholog, lekarz. Ćwiczenia ruchowe powinny zwiększać własną aktywność dziecka, nie mogą być narzucane, by nie wyzwalać w dziecku niepokoju i stresu. Dziecko musi mieć pełne poczucie bezpieczeństwa.
Terapia metodą Integracji Sensorycznej.
Twórczynią tej metody jest amerykańska terapeutka zajęciowa dr Jean Ayres, która przez całe swoje życie rozwijała teorię i praktykę w dziedzinie integracji sensorycznej, opracowała i przeprowadziła standaryzację testów, rozwinęła metody klinicznej obserwacji zaburzeń SI oraz sposoby terapii oparte na wynikach badań własnych i innych naukowców. J. Ayres założyła, że dzieci z dysfunkcjami integracji sensorycznej mają subtelne neurologiczne zaburzenia, których rezultatem jest nieprawidłowa organizacja układu nerwowego i miejsc odbierania bodźców zmysłowych, niezbędnych do prawidłowego ich zintegrowania i powstania tzw. sensorycznych informacji. Warunki do prawidłowego rozwoju zmysłowo-ruchowego zapewnia m.in. niepowikłany przebieg ciąży, okresu okołoporodowego i dalszych okresów życia oraz bogate w różnorodne bodźce zmysłowe środowisko, w którym ono rośnie i rozwija się pod właściwą i troskliwą opieką rodziców i nauczycieli. Rozpoczęty w okresie wewnątrzłonowym i kontynuowany bez zakłóceń rozwój zmysłowo-ruchowy doprowadza do wytworzenia w końcu okresu przedszkolnego podstaw niezbędnych do dalszego, pełnego sukcesów życia. Umiejętności potrzebne do właściwych relacji z otoczeniem i rozpoczęcia nauki szkolnej nie rodzą się wraz z dzieckiem, ale rozwijają się stopniowo wraz z dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i są uwarunkowane dopływem bodźców stymulujących narządy zmysłów oraz mózg i wytwarzającą się integracją ich czynności. Do umiejętności tych zalicza się: zdolność koncentracji, organizacji, nauki, abstrakcyjnego myślenia i rozumowania, samoakceptacji, opanowania, pewności siebie, dominacji jednej półkuli mózgu i strony ciała oraz przyswojenie ogólnie akceptowanych sposobów zachowania. Deficyty w zakresie integracji sensorycznej mogą być rozpoznawane u niektórych dzieci z trudnościami w uczeniu się, problemami słuchowo-językowymi, zaburzeniami koordynacji, równowagi, percepcji wzrokowej i dotykowej. Często towarzyszą autyzmowi, zaburzeniom zachowania, zaburzeniom emocjonalnym, oligofrenii, mózgowemu porażeniu dziecięcemu. Ponad 30 lat temu J. Ayres wykazała, że najwcześniej dojrzewające, najbardziej podstawowe zmysły; dotykowy, proprioceptywny (czucia głębokiego) i przedsionkowy odgrywają zasadniczą rolę we wzroście i rozwoju dziecka. Te trzy układy zmysłów wspólnie z rozwojem i integracją odruchów leżą u podstaw przyszłego rozwoju dziecka. Są one gotowe do funkcjonowania jeszcze przed urodzeniem w okresie prenatalnym, ale doskonalą się w ciągu pierwszych lat życia. Podstawą terapii SI jest normalizacja podstawowych układów sensorycznych: proprioceptywnego, przedsionkowego i dotykowego poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń. Terapia dotyczy sfery ruchowej, intelektualnej i emocjonalnej. Zajęcia SI mogą odbywać się indywidualnie bądź grupowo i mają charakter kierowanej zabawy. Wyrównywanie zaburzeń czynności psychoruchowych osiąga się przez: normalizację napięć mięśniowych, ćwiczenia prawidłowych wzorców postawy i ruchu, ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, wzrokowo-słuchowej i wzrokowo-ruchowo- czuciowej, ćwiczenia poprawiające równowagę, ćwiczenia eliminujące nieprawidłowe współruchy i ruchy mimowolne, ćwiczenia odczuwania własnego ciała (schemat ciała), ćwiczenia orientacji w czasie i w przestrzeni, ćwiczenia kształcenia dominacji stron ciała oraz rozpoznawania ich. W terapii stosuje się liczne pomoce takie jak: hamaki, platformy, wałki i trapezy podwieszane, piłki o różnych średnicach, deskorolki, specjalne szczotki i materiały różnej faktury do stymulacji dotykowej, materiały do stymulacji wzrokowej, węchowej, smakowej itp. W zależności od diagnozy pedagogicznej, medycznej i indywidualnych predyspozycji dziecka terapia SI może być łączona z innymi programami terapeutycznymi, takimi jak np. NDT-Bobath, terapią logopedyczną, psychoterapią.
Terapia metodą Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne.
Metodę tą opracowała angielska nauczycielka wychowania fizycznego i fizjoterapeutka Weronika Sherborne. Zastosowała ona własny system ćwiczeń do wspomagania prawidłowego rozwoju dzieci i korygowania jego zaburzeń. Podstawowe założenia tej metody to rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała, świadomości przestrzeni i działania w niej, dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu. Normalna aktywność ruchowa człowieka ma charakter celowy i jest uwarunkowana świadomością własnego ciała i własnej tożsamości. Dzieci upośledzone umysłowo i nerwicowe nie mają tej świadomości, a dzieci autystyczne i psychotyczne - poczucia tożsamości. Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i możliwości ruchowych. Dziecko poznaje przestrzeń, w której się znajduje i czuje się wtedy bezpiecznie, jest bardziej aktywne i twórcze. W metodzie tej stosuje się ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała, ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu, ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą (ćwiczenia „z”, „przeciwko”, „razem”) oraz ćwiczenia twórcze. Ćwiczenia odbywają się grupowo. W metodzie równie ważnym elementem jak ruch, dostarczający doznań kinestetycznych i odczuwania równowagi jest kontakt fizyczny, będący źródłem doznań dotykowych. Opracowany przez autorkę system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi.
Terapia i nauka pływania metodą Halliwick.
Nazwa metody Halliwick pochodzi od imienia szkoły dla dziewcząt w Londynie - The Halliwick School for Girls gdzie w 1949 roku rozpoczął pracę i stworzył podstawy metody James McMillan nauczyciel wychowania fizycznego. Jest to wspaniała metoda terapii i jednocześnie nauki pływania. Koncepcja opiera się na przekonaniu, że zajęcia w wodzie niosą ze sobą ogromne korzyści obejmujące wszystkie sfery życia człowieka wpływając na rozwój fizyczny, społeczny, poznawczy i językowy. W trakcie terapii możliwe jest odkrycie i uruchomienie nowego potencjału ruchowego, niejednokrotnie większego w środowisku wodnym niż w warunkach tzw. normalnych na lądzie.
Głównym celem terapii metodą Halliwick jest nauczenie bezpiecznego i swobodnego poruszania się i przebywania w wodzie, co osiąga się poprzez nauczenie kontrolowania ruchów głowy, oddychania i utrzymywania równowagi w wodzie. Dzieci z dysfunkcjami narządu ruchu, mózgowym porażeniem dziecięcym, przepukliną oponowo-rdzeniową, dystrofiami, mają zaburzenia statyczne, które utrudniają im aktywność na lądzie i w wodzie i dlatego potrzebują odpowiedniego wspomagania podczas ćwiczeń w wodzie. Dzieci upośledzone umysłowo, z autyzmem częściej reagują lękiem na otaczającą je wodę i potrzebują bliskiego kontaktu z osobą uczącą je pływać. Metoda Halliwick stwarza takie możliwości. Zajęcia prowadzone są grupowo w formie zabawowej, ale każdy uczestnik ma swojego instruktora, z pomocą którego stopniowo oswaja się z wodą, osiąga kontrolę równowagi i uzyskuje całkowitą swobodę i niezależność w wodzie (często jest to niezależność w poruszaniu się po raz pierwszy w życiu). W większości postęp obserwowany w wodzie jest wyraźniejszy niż podczas ćwiczeń na sali, a to podnosi motywację do aktywnego udziału w terapii. Metoda w swych założeniach nawiązuje do zachowania w okresie neonatalnym. Wykorzystuje efekty rotacyjne powstałe dzięki wyporności wody, turbulencjom i falom w celu kształtowania stabilności posturalnej. Stosując metodę Halliwick można uzyskać lepszą kontrolę reakcji posturalnych, ustawienia głowy i ruchów globalnych oraz zwiększenie siły mięśniowej, ruchomości w stawach, obniżenie spastyki. Przez cały czas zajęć w wodzie każde dziecko musi czuć się bezpieczne i zadowolone. Terapia w wodzie jako uzupełnienie rehabilitacji na sali jest przez dzieci o wiele lepiej traktowana. Praca dzieci w grupie, ale jednocześnie z indywidualnym terapeutą daje im duże poczucie bezpieczeństwa i wyzwala same pozytywne emocje. W metodzie Halliwick stosuje się cztery fazy:
1) przystosowanie psychiczne ( odpowiednie, pozytywne nastawienie pacjenta do zajęć w wodzie, pozbycie się lęku i pełna akceptacja)
2) przywracanie równowagi w wodzie ( opanowanie rotacji pionowej, bocznej i łączonej połączone z kontrolą oddechu)
3) kontrolowanie ruchu w wodzie ( odczuwanie wyporu wody, osiąganie równowagi w bezruchu, ślizg- ruch wody wokół ciała)
4) możliwość ruchu w wodzie ( wykonywanie prostych ruchów napędowych, opanowanie podstawowych wzorców ruchowych w leżeniu tyłem)
FILOZOFIA
uczymy początkowo dobrego samopoczucia w wodzie
pływakom asystują przeszkoleni instruktorzy, nie używamy żadnych pomocy wypornościowych
uczymy w wodzie każdego na tym samym poziomie
używamy imion - wszyscy jesteśmy równi w wodzie
uczymy powoli, w tempie stosownym dla pływaka. Zachęcamy do postępów ale nie używamy żadnej presji
uczymy w logicznym porządku, upewniając się, że wszystkie kolejne kroki są udoskonalone
kładziemy nacisk na umiejętności ( możliwości ), nie na niepełnosprawność
kładziemy nacisk na radość i przyjemność, większość aktywności jest w formie zabawy
myślimy pozytywnie - wszyscy jesteśmy pływakami
pracujemy w grupach, pływacy zachęcają się nawzajem, a nowym instruktorom pomagają inni z większym doświadczeniem
organizacja opiera się na wolontariacie: instruktorzy i organizatorzy klubu są wolontariuszami.
Specjaliści skupieni wokół dzieci o zaburzonym rozwoju uznali za wiodące idee integracji i normalizacji. Z takiego podejścia wynika potrzeba, a nawet konieczność poszukiwania i kreowania coraz to nowych, korzystnych dla rozwoju, ale nie z założenia terapeutycznych form spędzania czasu wolnego dzieci niepełnosprawnych. Zajęcia w oparciu o Halliwick są otwarte dla wszystkich, którzy chcą w wodzie spędzić miło czas czy nauczyć się pływać. Pływanie jest jedną z aktywności ruchowych, gdzie młodzi i starsi razem się bawią. Jest szansą na spotkanie się i wspólną zabawę ludzi niepełnosprawnych z pełnosprawnymi. Dzieci z zaburzeniami rozwoju mogą skorzystać z takich zajęć w sposób szczególny. Sesja Halliwick nie przypomina żmudnych ćwiczeń w gabinetach fizjoterapeutów czy logopedów, a ma terapeutyczną wartość. Przebiega wśród rówieśników, a przede wszystkim sprawia wszystkim ogromną radość i zapewnia doskonałą zabawę. Wobec niedostatecznej ilości miejsc dla dzieci w odpowiednich przedszkolach i innych propozycji Halliwick stanowi dla nich cenne uzupełnienie terapii indywidualnej. Rekreacyjne i terapeutyczne efekty pływania często wspomagają proces terapii psychoruchowej i edukacji psychopedagogicznej. Jest to także szansa dla dzieci na sprawdzenie samego siebie, często pokonanie słabości i uwierzenie we własne możliwości, szansa na podniesienie swojej własnej wartości w oczach innych ludzi - "Spójrzcie, ja też chodzę na basen i umiem pływać!"
Terapia jazdą konną.
Terapia jazdą konną może być przyrównana do terapii w wodzie. Obie te metody prowadzone są w naturalnym środowisku i „narzędzie” terapii jest również naturalne (koń, woda). Hipoterapia wykorzystuje ruch konia w stępie do terapii dzieci z różnymi zaburzeniami m.in. neurologicznymi. Chód konia stymuluje przemieszczanie środka ciężkości jeźdźca w płaszczyźnie czołowej, strzałkowej i poprzecznej w sposób zbliżony do ruchu miednicy człowieka podczas chodu. Podczas jazdy dziecko może poczuć ruch, jaki wykonuje ciało w czasie chodu. Lepiej odczuwany jest ruch konia i jego ciepło podczas jazdy na oklep (bezpośrednio na grzbiecie konia). Poprzez zmianę kierunku i tempa jazdy wpływa się na poprawę reakcji równoważnych i orientacji w przestrzeni. Początkowo terapeuta może siedzieć z dzieckiem razem na koniu w celu kontroli postawy i ruchów oraz asekuracji, później asekuruje go z ziemi. Na dziecko oddziałuje nie tylko ruch konia, lecz także samo zwierzę. W efekcie uzyskuje się poprawę w sferze ruchowej, poznawczej, emocjonalnej i werbalnej.
W ramach hipoterapii wyodrębnia się następujące formy:
- terapeutyczną jazdę konną ( pacjent poddawany jest ruchom konia w różnych pozycjach)
- rehabilitację konną ( pacjent poza terapeutyczną jazdą konną wykonuje ćwiczenia w różnych pozycjach pod okiem fizjoterapeuty)
- terapię kontaktu z koniem, której istotą jest emocjonalny kontakt pacjenta z koniem ( pacjent uczestniczy tylko biernie w ćwiczeniach, może nawet w ogóle nie siedzieć samodzielnie na koniu; terapia ta stosowana jest np. w przypadkach ciężkiego upośledzenia psychicznego, głębokiego upośledzenia umysłowego czy też cech autystycznych)
- woltyżerkę pedagogiczno - terapeutyczną, zalecaną w przypadkach zaburzeń integracji sensomotorycznej,
- jazdę konną rekreacyjną i sportową osób niepełnosprawnych, która nie stanowi części hipoterapii, ale jest z nią ściśle związana i ma aspekt leczniczy.
Dzięki hipoterapii następuje: zmniejszenie napięcia mięśniowego, niezbędne do nauki prawidłowego czynnego ruchu, kodowanie w mózgu prawidłowego wzorca chodu ( podczas ruchu konia w stępie na miednicę siedzącego prawidłowo pacjenta przenoszony jest wzorzec ruchowy, odpowiadający kolejnym fazom chodu zdrowego człowieka), poprawa koordynacji wzrokowo-ruchowej, orientacji przestrzennej i w schemacie ciała, zwiększenie koncentracji uwagi i motywacji do ćwiczeń, rozwijanie samodzielności, zwiększenie poczucia własnej wartości, stymulacja i normalizacja czucia powierzchniowego (między innymi dzięki ciepłej, miękkiej i gładkiej skóry konia), poprawa stanu psychicznego pacjenta (poprzez kontakt z żywym zwierzęciem dziecko zyskuje nowego przyjaciela, poznaje jego imię, cieszy się na jego widok, uczy się współżycia z inną żywą istotą). Jeżeli hipoterapia jest prowadzona fachowo, zajęcia odbierane są jako zabawa. Dziecko nie ma świadomości, że są to ćwiczenia. Jazda konna dostarcza dziecku bodźców dotykowych, dziecko siedzące na koniu spogląda na świat z zupełnie innej perspektywy: patrzy z góry, inne są proporcje, inna przestrzeń. Ma ona również swój bogaty wymiar emocjonalny. Dziecko wchodzi w kontakt ze zwierzęciem, a tym samym nawiązuje nowy układ partnerski, musi liczyć się z zachowaniem i reakcjami konia, musi nauczyć się rozumieć zwierzę i starać się być przez nie rozumianym. Dzięki takiej sytuacji dziecko uczy się przezwyciężać lęk, nabiera poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i partnerów, dostrzega coraz większy zakres swoich możliwości fizycznych. Zaletą konia jest to, że pobudza wiele zmysłów (dotyk, węch, słuch, czucie proprioceptywne, układ przedsionkowy), zwiększa możliwości lokomocyjne, koryguje postawę mobilizuje, a przede wszystkim mobilizuje i nie nudzi. Dziecko poddawane żmudnemu i systematycznemu usprawnianiu często ulega zniechęceniu i nie chce współpracować z terapeutą. Problemu tego nie obserwujemy podczas zajęć z hipoterapii. Tutaj zaangażowanie w leczenie jest olbrzymie, a pacjent dzięki pozytywnemu nastawieniu do współpracy z terapeutą może opanować szereg umiejętności i pojęć. Istnieją pewne przeciwwskazania do zajęć hipoterapii. Niektóre z nich to: nasilenie objawów patologicznych w trakcie hipoterapii, zmiany w układzie kostno-stawowym o charakterze zapalnym, stany po operacji kręgosłupa, duże skoliozy powyżej I-go stopnia,
niestabilność w stawie szczytowo-obrotowym kręgosłupa u pacjentów z zespołem Downa (15% pacjentów ma niestabilność), zmiany w stawach biodrowych, wrodzona łamliwość kości, alergie wywołane przez konia i jego otoczenie.