WALORY TERAPEUTYCZNE WYBRANYCH METOD TERAPII DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO W STOPNIU GŁĘBSZYM


WALORY TERAPEUTYCZNE WYBRANYCH METOD

TERAPII DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

W STOPNIU GŁĘBSZYM

Opracowała Mgr Monika

Praca z dziećmi niepełnosprawnymi w stopniu głębszym zmusza do ciągłych poszukiwań nowych, ciekawych metod pracy, które zachęcą dzieci do poznawania najbliższego otoczenia. Praca ta wymaga od nauczyciela umiejętności przekazywania wiedzy, zachęcenia do podjęcia wyzwań, stwarzania sytuacji problemowych oraz podejmowania prób ich rozwiązywania. Aby za­chęcić dziecko do podjęcia działań, nauczyciel wykorzystuje w swej pracy metody, które poprzez różne formy aktywności dziecka sprowokują je do wspólnych doświadczeń.

Znanych jest wiele metod, sposobów postępowania pedagogicznego, technik pracy stosowanych z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu głębszym. Wybór metod i form pracy oraz dobór środków dydaktycznych należy do nauczyciela. Powinien kierować się on ich przydatnością do osiągnięcia zamierzonych celów terapeutycznych - mają one być skuteczne, atrakcyjne i mają przynosić określone korzyści dziecku. Zgodnie z nowoczesną koncepcją szeroko rozumianej edukacji rola nauczyciela nie ogranicza się jedynie do stosowania istniejących metod i technik pracy, ale pozwala na ich modyfikowanie i weryfikację a także na poszukiwanie dróg własnych rozwiązań i tworzenie nowych sposobów realizacji.

Niezwykle mądrą i trafną zasadę przy właściwym wyborze metod pracy z dzieckiem podaje M. Kwiatkowska: „Sprawdzianem skuteczności metody jest dobre samopoczucie i harmonijny rozwój ucznia. (…) Polecam więc te metody, które są sposobem na wspomaganie rozwoju drugiego człowieka. Te, które nie pogłębiają jego kłopotów, nie powodują lęku, agresji i chęci do ucieczki.”

(M. Kwiatkowska, 1997).

Kierując się tą „receptą” prezentuję poniżej kilka wybranych metod i technik pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębszym. Wybrałam te, które są atrakcyjne dla uczniów, wyzwalają ich potencjał rozwojowy i aktywność twórczą, a także służą terapii zaburzeń emocjonalnych.

METODA SHERBORNE


 Ogromne znaczenia ruchu dla prawidłowego rozwoju osobowości człowieka wykazali i wykorzystali trzej uczeni żyjący w XIX wieku. Byli nimi: Rudolf Steiner, Emil Jaques - Delcrone oraz Rudolf von Laban. Ten ostatni twierdził, że ruch jest wyrazem naturalnej potrzeby ludzkiej aktywności. Uważał, że przez ruch naszego ciała uczymy się nawiązywać kontakty z otaczającym nas światem.
Weronika Sherborne - uczennica i kontynuatorka dzieła Labana - opracowała własną metodę pracy z dziećmi, znaną jako Developmenental Movement - Ruch Rozwijający. Autorka metody szczególną uwagę zwracała na potrzebę rozwijania bliskich związków między ludźmi, dlatego opracowała system ćwiczeń oparty na naturalnych potrzebach dziecka zaspokajanych w kontakcie z dorosłym.

Metoda ta ma nauczyć aktywnego i twórczego życia przez:

W metodzie W. Sherborne wyróżnia się kilka kategorii ruchu:

Ruch Rozwijający ma pozytywny wpływ na wszystkie aspekty rozwoju dziecka:

METODA DOBREGO STARTU

      W metodzie Dobrego Startu istotną rolę pełnią trzy podstawowe elementy: element wzrokowy (znak graficzny), element słuchowy (piosenka) i motoryczny (realizacja znaku graficznego z rytmem piosenki). Ćwiczenia wprowadzane są kolejno, ze stopniowym zwiększeniem trudności. Wyróżnia się w nich części: wprowadzającą, właściwą oraz zakończeniową.

      Zajęcia wprowadzające służą celom korygującym postawę ciała, kształcącym orientację po lewej i prawej stronie. W tej części zajęć dzieci słuchają piosenki powiązanej ze znakiem graficznym.

     Częścią właściwą zajęć w metodzie są ćwiczenia ruchowe, ruchowo - słuchowe oraz ruchowo - słuchowo - wzrokowe. Ostatnim etapem metody są zajęcia końcowe. Przeważnie stanowią je zabawy o charakterze muzyczno-ruchowym, powiązane zazwyczaj z piosenką.

     Metoda Dobrego Startu służy nauce pisania i czytania, stąd w metodzie tej w trakcie ćwiczeń zwraca się uwagę na poprawne ułożenie ręki dziecka, na rytm i tempo śpiewanych piosenek oraz poprawność artykulacji.

     Służy ona również koordynacji wzrokowo-przestrzennej, rozwija pamięć słuchowo - wzrokową. Spełnia funkcje korekcyjne poprzez wyrównywanie deficytów rozwojowych. Ponieważ zajęcia przeprowadza się w formie zabaw i w atmosferze pełnej akceptacji, stwarzana jest okazją do odreagowania napięć.

HIPOTERAPIA

     Hipoterapia stanowi „proces usprawniania psychoruchowego dzieci, młodzieży i dorosłych z różnymi schorzeniami i zaburzeniami rozwojowymi”. Wartość terapeutyczna jazdy konnej znana była już w starożytności, dopiero jednak w latach 50 obecnego stulecia hipoterapię zaczęto wykorzystywać w dziedzinie medycyny (w neurologii, ortopedii i psychiatrii).

      Zajęcia z hipoterapii zawsze przebiegają pod kontrolą lekarza. Prowadzący je terapeuta powinien posiadać praktykę przy obchodzeniu się z koniem. Terapeuta w czasie jazdy konnej spełnia rolę asekurującą, zapewniając bezpieczeństwo. W czasie jazdy idzie on zawsze po słabszej stronie dziecka, podtrzymuje je, kontroluje jego postawę i wykonuje z nim ćwiczenia.

     W hipoterapii bierze się też pod uwagę odpowiednie cechy konia. Ma to być koń łagodny, posłuszny, o odpowiedniej budowie i wieku (7-10 lat).

     Pośród zajęć z hipoterapii wymienia się etap wstępny, którego celem jest oswojenie dziecka z koniem, oraz zajęcia usprawniające na koniu. W programie hipoterapii wykorzystuje się stęp konia, jego spokojny marsz, albo kłus, w przypadku, gdy dziecko pewnie umie się utrzymać na koniu, nie tracąc równowagi w czasie jazdy i zmiany kierunku. W hipoterapii mogą występować również elementy nauki jazdy konnej. Dziecko wykonuje takie czynności jak trzymanie wodzy, kierowanie koniem.

     W trakcie zajęć terapeutycznych korzysta się z różnego rodzaju sprzętu pomocniczego dla utrzymania równowagi na koniu, np. ze specjalnych pasów z uchwytem, siodeł itp. Hipoterapia wskazana jest do usprawniania dzieci i młodzieży z mózgowym porażeniem dziecięcym. Program zajęć z hipoterapii uwzględnia różnorodny rodzaj zaburzeń dziecka m.p.dz. oraz jego osobowość. Hipoterapia służy m.in. skorygowaniu postawy ciała, regulacji napięcia mięśniowego poprzez przyjmowanie pozycji rozluźnienia.

      W. Kuprian zauważa, że wzorzec ruchowy dziecka siedzącego na koniu odpowiada ruchom konia w stępie. Następują tu naprzemienne wychylenia i prostowania miednicy, ruchy ciała w przód i w tył oraz lekki ruch rotacyjny całego kręgosłupa. Elementem terapii są także dodatkowe wymachy nóg w trakcie jazdy konnej. Zajęcia z hipoterapii stabilizują i wzmacniają wzmożone napięcie mięśniowe. Zasadniczą zaletą hipoterapii jest to, że dzieci wykonują w jej trakcie takie ćwiczenia, które w innych warunkach sprawiają im duże trudności.

      Przeciwwskazaniem do stosowania hipoterapii jest m.in. utrwalony przykurcz mięśni przywodzicieli uda, nieopanowany przez dziecko strach przed koniem i jazdą konną, występowanie padaczki w przypadku jej napadów. Hipoterapia stanowi atrakcyjną formę usprawniania dzieci i znacząco wpływa na sferę psychospołeczną dziecka. Zajęcia usprawniające występujące w tak prowadzonej formie motywują dziecko do współpracy w usprawnianiu.
Ponieważ odbywają się w warunkach naturalnych (np: w lesie, na łące), udostępniają dziecku również kontakt z przyrodą.

METODA CHRISTOPHERA KNILLA
M.i Ch. Knill opracowali Programy Aktywności ,w których rozwija się z dzieckiem kontakt społeczny, ruch i zabawę.
Programy te pomagają dziecku poznawać:

     Zaletą programów jest zabawowa forma muzyczno-ruchowa. Muzyka jako element stymulujący i podwyższający uwagę w tych programach odgrywa dużą rolę. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu sygnatury muzycznej na początku i na końcu zajęć dziecko uczy się rozpoznawać sytuację a także przygotowuje je do określonej aktywności. Program powinien być przeprowadzany regularnie i o tej samej porze.

ARTETERAPIA


     Arteterapia stanowi rodzaj usprawniania przez sztukę. W arteterapii korzysta się z różnych jej form: z muzyki, tańca, rysunku, poezji. Sztuka spełnia tu rolę czynnika pomocniczego w samorealizacji, samoakceptacji, przełamując fałszywy obraz "bycia gorszym", który często pojawia się u osób niepełnosprawnych.
     Arteterapia poprzez różne formy ekspresji, wyrażające wiedzę, myśli, refleksję, spełnia tym samym funkcję komunikatywną między ludźmi. Dzięki niej uspokojone zostają wewnętrzne pragnienia do twórczego wyrażania się.
Cele wychowawczo - dydaktyczne:

  1. Kształcenie wrażliwości dziecka ; stworzenie istoty kreatywnej.

  2. Rozwijanie podstawowych zdolności plastycznych, muzycznych.

  3. Zaspokajanie potrzeb ekspresyjnych, odtwórczych i twórczych.

  4. "Zabawa" plastyką, muzyką, teatrem jest pomocna w wyborze tego co się lubi i w czym czuje się dobrym.

  5. Zwrócenie uwagi na indywidualność człowieka, jego niepowtarzalność oraz indywidualność świata i jego nieprzemijające piękno.

  6. Dostrzeganie potrzeb i problemów innych.

  7. Rozbudzanie wrażliwości plastycznych poprzez muzykę /muzykoterapia wraz z zajęciami plastycznymi/.

  8. Wyzwalanie radości tworzenia i optymizmu.

  9. Kształtowanie wyobraźni przestrzennej.

  10. Sztuka jako sposób rozładowania wewnętrznych napięć, złagodzenia lęku.

  11. Uporządkowanie wiedzy o świecie i stworzenie harmonii poprzez różne dyscypliny sztuki.

  12. Ukazanie ważności przedmiotu.

METODA MALOWANIA DZIESIĘCIOMA PALCAMI /Finger Paiting/
Autorką jest R.F.Show.


     Jedną z metod arteterapii - jest metoda"malowania dziesięcioma palcami" instruuje się dziecko dokładnie co ma robić. Otrzymuje ono duży arkusz papieru oraz farby, a jego zadaniem jest namalowanie jakiegoś obrazu. Pozostawia mu się zupełną swobodę i inicjatywę malowania. Malowanie odbywa się dłońmi oraz palcami dziecka. Zajęcia trwają 20-40 minut, a kończą się przyczepieniem wykonanego obrazka do słomianej maty. Podkreśla się w ten sposób wartość pracy dziecka. Metoda ta uwalnia dziecko od zahamowań, pokonuje lęk, wzmacnia wiarę w jego możliwości, pobudza do ekspresji fantastycznej. Metoda ta spełnia również funkcje diagnostyczne.
     Większość dzieci uwielbia malowanie palcami. Po części to uwielbienie wypływa z tego, że podczas malowania palcami wolno im się brudzić i bałaganić. Malowanie palcami jest jedną z najbardziej emocjonujących i satysfakcjonujących form twórczej ekspresji dzieci. Korzyści malowania to nie tylko wzmocnienie rąk i palców, ale także pomoc w poznaniu procesu mieszania kolorów.
     Ta metoda spełnia funkcje diagnostyczne. Bierze się pod uwagę stosunek dziecka do tworzywa, czas wykonywania zadania, element ekspresji ruchowej, zachowanie wobec kolorów. Wykonuje się w tej metodzie naturalną skłonność dzieci do bawienia się substancjami gęstej konsystencji. Pozostawia się dziecku zupełną swobodę. Malowanie odbywa się palcami i dłońmi.
FARBA DO MALOWANIA PALCAMI:

  1. Rozgotowujemy mydło lub płatki mydlane

  2. Po ostudzeniu i otrzymaniu galaretki dosypujemy mąkę (ew. trochę mąki ziemniaczanej)

  3. Tak otrzymaną masę zabarwiamy farbami

  4. Chcąc uzyskać gładka masę dodajemy oleju lub gliceryny

     Dzieci malują bezpośrednio mocząc w farbie palce. Wykonują rysunek na bardzo dużych arkuszach papieru, co zapewnia swobodę ekspresji. Daje to duże możliwości wypowiedzi graficznych przy minimum zdolności plastycznych. Przy wykonywaniu przez dzieci pracy należy obserwować sposób nabierania farby, reakcje na zanurzanie ręki w masie, kolejność użycia kolorów, zapełnienie płaszczyzny, kierunek linii przy malowaniu, zakres linii, reakcje mimiczne i werbalne dziecka, tempo pracy, przerwy i czas pracy. Te wszystkie spostrzeżenia daję wiele informacji o dziecku i pozwalają na ukierunkowanie dalszej pracy terapeutycznej.
     Malowanie dziesięcioma palcami, ma wiele wspólnego z naturalną skłonnością do paćkania się w substancjach o konsystencji błota. Wykorzystanie tej skłonności okazuje się przydatne w terapii.
Walory tej metody to:

     Malowanie palcami jest wykorzystywane do nadania swobody wzorcom ruchowym, do uzyskiwania płynności ruchów. Metoda wymaga tylko przygotowania farb o sześciu kolorach oraz papieru.
     W spontanicznej działalności plastycznej kształtuje się poznawczy i emocjonalny stosunek do świata. Twórczość plastyczna daje olbrzymie możliwości wyrażania ekspresji emocjonalnej. Dziecko przedstawia to, co lubi, czym się interesuje, czego boi się lub nienawidzi.

CHOREOTERAPIA


     Jest kolejną metodą arteterapii - stanowi rodzaj usprawniania przez taniec. Zainspirował ją R.Laban, a początek jej dały 2 nauczycielki tańca: M.Whitehouse i M.Chace.
     Ich zdaniem taniec przezwycięża poczucie zagrożenia i zahamowania przy wyrażaniu uczuć. Najważniejszym celem choreoterapii jest wyzwalanie energii, która w dziecku jest zablokowana oraz umożliwienie poznawania własnej ekspresji ruchowej. Terapeuta ma tu za zadanie wywołać wszystkie te ruchy, których dziecko unika, wykonywać i włączać je do zestawu ćwiczeń. Terapeuta pomaga również dzieciom w przeżywaniu wykonywanych ruchów.
     Dzięki choreoterapii wyrabia się lekkość i płynność ruchów. Choreoterapia sprzyja tez reedukacji ciała, obniżając napięcie mięśniowe. Działa również odprężająco i wpływa na rozładowanie napięć psychicznych. Choreoterapia pomaga żyć bardziej intensywnie, budując poczucie pewności siebie.

MUZYKOTERAPIA


    Następną metodą arteterapii jest - muzyka działa na człowieka jako zjawisko fizyczne, a więc określony zbiór drgań akustycznych, wzbudzających konkretne reakcje fizyczne, w połączeniu z jednoczesnymi reakcjami psychicznymi. Bierny lub czynny kontakt z muzyką wywołuje odpowiednie doznania emocjonalne, którym towarzyszą przemiany biochemiczne i reakcje wegetatywne. Silny rezonans emocjonalny, wegetatywny i neurofizjologiczny na muzykę wyjaśniany jest ścisłym połączeniem organu słuchu, wzgórza i układu limbicznego (odpowiadającego za nasze emocje) w mózgu.
Od co najmniej trzech tysięcy lat, świadomie stosuje się muzykę do oddziaływania na człowieka i do wpływania na jego psychikę i ciało. Współcześnie muzyka jest uznanym środkiem terapeutycznym. Na stałe weszło do słownika pojęcie muzykoterapii.
     Muzyka jest jednym z najstarszych sposobów uzewnętrzniania ludzkich przeżyć i emocji. Stwarza możliwości oddziaływania nie tylko na wybrane sfery funkcjonowania, ale i na człowieka jako na jedność ciała, umysłu i ducha.
Generalnie możemy podzielić muzykoterapię na dwa podstawowe kierunki:

Rodzaje muzyki i efekty jej oddziaływania;

Formy aktywności stosowane podczas zajęć z osobami niepełnosprawnymi umysłowo:

Ruch przy muzyce;