Metody wspomagające rozwój osób upośledzonych umysłowo w stopniu głębszym.
Osoby upośledzone umysłowo w stopniu głębszym ( umiarkowanym, znacznym i głębokim) różnią się między sobą wieloma cechami, np.: osobowymi, rozwojem procesów orientacyjno- poznawczych, emocjonalnych , mechanizmów kontroli, zaspokajania potrzeb.
Jednostki dotknięte upośledzeniem umysłowym w stopniu głębszym cechuje obniżona sprawność spostrzegania, czasem całkowity jej brak ; poważne trudności z koncentracją uwagi( głównie koncentracja na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb)problemy z pamięcią , widoczne w opanowaniu prostych czynności; głębokie opóźnienie rozwoju mowy (dominuje myślenie sensoryczno- motoryczne, pojęcia definiuje „przez użytek”); głęboko opóźniony rozwój ruchowy, (ruchy automatyczne, służące wykonywaniu czynności), zdolne do wyrażania prostych emocji, słaba kontrola emocji i popędów.
Jak widać nieprawidłowości rozwoju psychofizycznego osób upośledzonych są znaczne i liczne, dlatego aby praca nad ich usprawnianiem , korekcja była skuteczna należy stosować różne metody oddziaływań w zależności od potrzeb osoby niepełnosprawnej.
Przykładowe metody, które mogą być wykorzystane w pracy z osobami upośledzonymi umysłowo w stopniu głębszym.
Metoda Knillów
M. Knill, Ch. Kill opracowali Programy Aktywności- Świadomość ciała Kontakt i Komunikacja. Mogą być one stosowane w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego i z różnymi rodzajami niepełnosprawności fizycznej.
Proponowane programy mogą stanowić bazę wyjściową do rozwoju rozumienia i używania języka, kontaktu społecznego, ruchu i zabawy, rozwijania świadomości ciała. Wymaga to bezpiecznego środowiska, które pozwala na koncentracje uwagi dziecka, jej wywoływanie i kierowanie nią przez aktywności.
Każdy ruch jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny będący znakiem konkretnej aktywności. Nauczyciel używa głosu, śpiewa lub mówi, wyraźnie i melodyjnie przy każdej aktywności.
Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie.
Wyróżnia się 4 programy oraz Program Wprowadzający i Specjalny Program zaadoptowany dla potrzeb dzieci bardzo niesprawnych fizycznie(SPH).
Program SPH- powinien trwać około 25 min; obejmuje :
Kołysanie
Wymachiwanie rękoma
Pocieranie dłońmi
Zaciskanie i otwieranie dłoni
Klaskanie
Głaskanie policzków
Głaskanie brzucha
Głaskanie ud
Ruchy stóp/ nóg
Przewracanie się (padanie)
Relaksacja
Program Wprowadzający pomaga określić ramy programowe dla dzieci hiperaktywnych lub do pracy z dziećmi, z którymi jest bardzo trudno nawiązać i utrzymać kontakt- około 8min ; obejmuje:
Kołysanie
Wymachiwanie rękami
Pocieranie dłoni
Klaskanie
Głaskanie głowy
Głaskanie brzucha
Relaksacja
Program 1 koncentruje się na górnej części ciała, a 2 na niższej połowie.
Program 1 około 15 min; obejmuje: Program 2 około 15 min; obejmuje:
Kołysanie Kołysanie
Kołysanie Klaskanie
Wymachiwanie rękoma Głaskanie brzucha
Zginanie i rozprostowywanie rąk Głaskanie ud
Pocieranie dłoni Głaskanie kolan
Zaciskanie i otwieranie dłoni Głaskanie palców u nogi
Ruchy palców Wiosłowanie
Klaskanie Pocieranie stóp
Głaskanie głowy Poruszanie palcami u nóg
Głaskanie policzków Poruszanie nogami
Głaskanie łokci Leżenie na plecach
Głaskanie brzucha Obracanie się z pleców na bok
Przewracanie się ( padanie) Obracanie się z pleców na brzuch
Relaksacja Relaksacja
Program 3- wymaga świadomości społecznej, ruchliwości i koordynacji dużo większej niż programy 1 i 2 - około20 min; obejmuje:
Leżenie na brzuchu
Leżenie na plecach
Obracanie się z pleców na brzuch
Obracanie się z brzucha na plecy
Poruszanie nogami
Czołganie się na brzuchu
Raczkowanie
Klęczenie i spacerowanie na kolanach
Upadanie z pozycji klęczącej
Odpychanie i przyciąganie
Relaksacja
Program 4 wymaga odpowiedniego poziomu świadomości ciała, większej samokontroli, wyższego poziomu rozumienia pojęciowego, koncentracji i społecznej wrażliwości- używany na poziomie najbardziej zaawansowanym- około 20 min; obejmuje:
Leżenie na brzuchu
Leżenie na brzuchu i mruganie oczyma
Leżenie na plecach z rękami wokół karku
Poruszanie nogami- rowerek
Odbijanie się na siedzeniu
Kręcenie się wokół siedzenia
Podnoszenie się i stanie bez ruchu
Podnoszenie ramion - jednego, a potem obu jednocześnie
Podnoszenie jednoczesne jednej ręki i nogi
Stawanie przed kimś
Podbieganie do-odbieganie od
Spacerowanie szybko i delikatnie
Spacerowanie wolno i ciężko
Odpychanie i przyciąganie
Dowolne ruchy( taniec).
Wyposażenie w pierwszych 3 programach obejmuje - własną matę dziecka, kasety, magnetofon stereo.
Przykładowy scenariusz zajęć
Pomoce: kaseta z instruktażem ćwiczeń z podkładem muzycznym „ świadomość ciała, Kontakt, Komunikacja”, dywan
Temat: Poznawanie schematu ciała
1.Przywitanie
2.Uczeń i prowadzący siadają na dywanie
3.Nauczyciel podaje krótki instruktaż nt. sposobu wykonywania ćwiczeń przy muzyce
4.Program Wprowadzający (8 min)
kołyszemy się
wymachujemy rękami
pocieramy dłonie olejkiem zapachowym
klaszczemy
głaskamy głowy sobie nawzajem
głaskamy brzuch
5.Relaksacja poprzez leżenie na dywanie
6.Program I (15 min)
kołyszemy się
wymachujemy rękami
- zginamy i rozprostowujemy ręce
- pocieramy dłonie materiałem o szorstkiej fakturze
- zaciskanie i otwieranie dłoni
- poruszanie palcami
- klaskanie
- głaskanie głowy
- głaskanie policzków
- głaskanie łokci
- głaskanie brzucha
7. Relaksacja
8.Zakończenie- zabawa inscenizowanie ruchem „ To jestem ja” „Co ja mam”?
To jestem ja
Moja buzia okrąglutka,
Grzywka czarna, całkiem krótka!
Czyste rączki zawsze mam,
Chcesz zobaczyć? Popatrz sam!
Co ja mam?
Mam serduszko do kochania , główkę do myślenia
Małe nóżki do biegania, buzię do jedzenia!
Gimnastyka twórcza Rudolfa Labana
W gimnastyce tej operuje się zadaniami ruchowymi otwartymi i zamkniętymi, opowieścią ruchową, ruchem zabawowo-naśladowczym, inscenizacją, improwizacją ruchową, pantomimą, ćwiczeniami muzyczno- tanecznymi, elementami tańców regionalnych.
Każdy ćwiczący wykonuje zadanie ruchowe na swój sposób- dzieciom należy wyjaśnić co mają robić, natomiast sposób wykonania zależy od ich inwencji twórczej, pomysłowości, doświadczeń ruchowych.
Wykorzystując metodę w pracy należy pamiętać o przestrzeganiu zasad:
wszechstronności
stopniowania trudności
naprzemienność wysiłku i rozluźniania
koncentracji i rozpraszania.
Tematyka zadań ruchowych wywodzi się z 5 zasadniczych tematów:
1 świadomość własnego ciała- manipulacja własnym ciałem, kończynami; naprzemienne ruchy dynamiczne i powolne, w napięciu i rozluźnieniu, ruchy całościowe lub dotyczące określonego fragmentu ciała.
Ćwiczenia do wykorzystania:
dotykanie jedną częścią ciała do drugiej
różne rodzaje poruszania się
ruch z towarzyszeniem muzyki
2 wyczucie ciężaru , siły i czasu- dziecko za pomocą wykonywanych ćwiczeń uświadamia sobie, że ruch może być raptowny, powolny, mocny- słaby.
Ćwiczenia do wykorzystania
-naśladowanie ruchów zwierząt
-naśladowanie ruchów środków transportu
-chód i bieg wg podanego przez nauczyciela rytmu
3 wyczuwanie przestrzeni- kształtujemy je głównie ruchami lokomocyjnymi, wykonywanymi w różnych pozycjach:
-w siadzie odsuwanie jak najdalej woreczka, piłki, klocka od siebie, a następnie przysuwanie do siebie
-w dowolnej pozycji sięganie jak najdalej głową, rękami, nogami
4 rozwijanie wyczucia płynności ruchów i ciężaru ciała w przestrzeni i czasie-ćwiczenia lokomocyjne wykonywane w różnych kierunkach, rytmie, z różną szybkością, z instrumentami muzycznymi. Zalicza się tu także zabawy rytmiczne, ze śpiewem oraz taniec
-swobodny taniec , popis baletnic
5 współdziałanie z partnerem lub grupą-pobudzają inwencję twórczą.
Ćwiczenia gdzie wszyscy robią to samo, wzajemne uzupełnianie się, wspólne wykonywanie-taniec.
Przykładowy scenariusz zajęć
Pomoce: kasztany, woreczki, piłki, kaseta Vivaldiego „ Cztery pory roku”, wiersz Kasztany”, kreda, magnetofon, kaseta z odgłosami natury- jesień
Temat : Wyczucie przestrzeni
1.Przywitanie -dzieci wymyślają formę przywitania
2.Słuchanie i inscenizacja ruchem wiersza Kasztany”
Zbieramy kasztany, robimy w nich dziurki
a wtedy je można nawlekać na sznurki
Tak robi się lejce ,naszyjnik z korali
Kasztany, kasztany, będziemy zbierali!
3.Ćwiczenia w „ przestrzeni osobistej”
w dowolnej pozycji sięganie jak najdalej rękami, nogami, głowa
dotykanie najbliższego sąsiada
w siadzie odsuwanie jak najdalej woreczka, piłki, kasztanów od siebie, a następnie przysuwanie ich do siebie
4.Ćwiczenia w „przestrzeni ogólnej”
dowolne przebieganie z wymyślonymi ruchami do słyszanej melodii- „Cztery pory roku” Vivaldiego-wersja instrumentalna
podążanie za ręką zwiniętą w pięść- może ona patrzeć w różne strony. Jeśli wskazuje górę - podskoki i skoki; jeśli dół- zejście do pozycji niskiej
posuwanie się w dowolnym kierunku na różnych poziomach- niskim, średnim, wysokim
wytrzymywanie pozycji równoważnej sięgając jak najdalej aż do utraty tej pozycji- upadek powinien być miękki)
rysowanie na podłodze jakiejś figury, zygzakowatej linii, a następnie chodzenie, przebieganie wzdłuż niej
5.Zakończenie- relaksacja ; słuchanie odgłosów jesieni.
Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne
Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka jak również korekcja występujących już zaburzeń. Ważne miejsce w tej metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychosomatyczna i społeczna , oparta o ruch który jest czynnikiem wspomagającym.
Wyróżnia się w niej kilka kategorii ruchu:
1prowadzący do poznania własnego ciała
wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków
-leżenie na plecach, brzuchu; ślizganie się w kółko na brzuchu, plecach;
-siedząc-przyciąganie kolejno nóg; kręcenie się w kółko na pośladkach; przyciąganie kolan, chowanie głowy;
-czołganie się na brzuchu do przodu, na plecach z wyciąganiem i zginaniem na przemian rąk i nóg
wyczuwanie rąk i nóg
-podciąganie kolan do siadu skulnego; prostego; chodzenie na sztywnych nogach; maszerowanie z podnoszeniem wysoko kolan; dotykanie palcami nóg podłogi; uderzanie o podłogę piętą; całą stopą; dotykanie łokciami kolan;
wyczuwanie twarzy
-zabawne miny; masaże
2świadomości przestrzeni i uczestniczenia w niej
-ćwiczenia dotyczące wyczuwania brzucha, pleców, całego ciała
-ćwiczenia w parach- mostek
-ćwiczenia w grupie-tunel
3ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z innymi
-ćwiczenia „z” w parach( partner aktywny, bierny)
-ćwiczenia „przeciwko” w parach
-ćwiczenia „razem” w parach( partnerzy aktywni)
-ćwiczenia „razem” w grupie
-ćwiczenia twórcze
Przykładowy scenariusz zajęć :
Pomoce: magnetofon, kaseta z muzyką relaksacyjną, piosenka „ Mój przyjaciel”
Temat: Nauka współdziałania i partnerstwa
Zajęcia odbywają się przy muzyce relaksacyjnej
1.Przywitanie
2.Ćwiczenia
zabawa „ wspólny rowerek”- dziecko i jego partner leżą na plecach, tak aby ich stopy opierały się o siebie. Nogi musza być zgięte w stawach kolanowych i biodrowych. Ćwiczący w takiej pozycji wykonują przepychanie się stopami, wspólny rowerek
zabawa „ kto silniejszy”- partnerzy zabawy siedzą tyłem do siebie i usiłują przesuwać się po podłodze( dorosły musi pozwolić się przesunąć, by dziecku dać szansę zwycięstwa)
zabawa „taczka”- dziecko leży na plecach dorosły partner chwyta je za rączki lub za stopy. Idąc tyłem ciągnie je za sobą. Po zapoznaniu dziecka z tą zabawą można modyfikować ją w zależności od aktywności małego partnera, jego potrzeb i możliwości. Z czasem dziecko przejmie rolę organizatora zabawy i ono będzie ciągnęło za ręce lub nogi partnera.
zabawa „maszerujemy jak rak”- partnerzy siedząc tyłem do siebie próbują odpychać się od podłogi. Chodzi o to by dziecko mogło odpychając się wykonywać jednocześnie ruch maszerowania stopami po podłodze. Jeśli dziecko jest silne może ono przejąć inicjatywę dalszej zabawy. Tym razem dorosły partner popychany przez malca wykonuje ruchy marszowe swymi stopami
zabawa „przepychanka”- partnerzy w siadzie skrzyżnym, twarzą do siebie, przepychają się dłońmi, głową i barkami. Elementy zabawy wprowadzamy stopniowo, w zależności od stanu psychofizycznego dziecka.„ maszerujemy jak rak”-
zabawa „silne nogi”- partnerzy pozostają w siadzie, podpierają się rękoma o podłogę. Stopy ich są oparte o siebie. Przepychają się stopami we wszystkich kierunkach. Ważne jest wspólne zginanie, prostowanie, odwodzenie nóg. Wykonują ruchy nogami na przemian, najpierw bardzo wolno, potem coraz prędzej, aż do opanowania koordynacji i płynności ruchów
zabawa „kto pierwszy” -partnerzy w siadzie skrzyżnym, przodem do siebie.
Rękami uderzają o swoje, a potem o kolana partnera. Najpierw każdy ruch wykonany jest wolno, aby dziecko widziało dokładnie na czym polega zabawa. Następnie dynamizujemy ruchy. Szybkim uderzeniom będzie towarzyszył śmiech partnerów.
3.Zakończenie zajęć- piosenka” Mój przyjaciel”
Spodnie, buty i koszulę
Nosi co dzień mój przyjaciel
A kapelusz swój słomkowy
Nosi gdy jest zamyślony
Ma on brodę, wąs sumiasty
Śmiesznie nimi rusza
Czasem beret ma na głowie
Zamiast kapelusza
Relaksacja oparta na treningu autogennym Schultza zmodyfikowana przez A. Polender.
Trening autogenny opracowany przez Schultza to metoda oddziaływania na organizm i życie psychiczne przez wyzwalanie reakcji odprężania i koncentracji, wymaga to dojrzałości systemu nerwowego osób biorących w nim udział.
A. Polender dostrzegła możliwość wykorzystania zasad treningu autogennego w pracy z dziećmi ze względu na dobrze rozwiniętą w tym okresie życia sugestywność oraz mechanizm identyfikacji.
Dzieci słuchają opowiadania nauczyciela np. o zmęczonym kotku, misiu ,zajączku i identyfikują się z bohaterem opowiadania, naśladują go poddając się sugestii zawartej w opowiadaniu.
Relaksacje prowadzimy w pozycji leżącej (pod głową dzieci mają poduszeczki) w ciszy.
Przykład tekstu do wykorzystania
Będziemy się dzisiaj bawili w małą wiewiórkę, która mieszka w dużym lesie. Jej dziupla znajduje się bardzo wysoko, w starym dębie. Przez całą wiosnę, lato i jesień ciężko pracowała - zbierała zapasy na zimę, przygotowywała posłanie dziupli do zimowego snu. Wszystkie dzieci będą teraz myślały o zmęczonej wiewiórce i robiły wszystko to co ona. Wiewiórka układa się do zimowego snu kładąc się prosto na posłaniu. I wy też kładziecie się prościutko na kocykach. Wiewiórka kładzie sobie pod głowę poduszkę z zielonego, puszystego mchu- wy robicie to samo. Wiewiórka leży spokojnie, ma zamknięte oczy, czuje jak odpoczywają jej ręce, głowa, nogi, oczy. Nagłe czuje że jej prawa noga robi się tak ciężka jakby była z kamienia. Nie może jej podnieść, noga stała się bardzo leniwa, jest jej z tym dobrze. Och jak wygodnie i przyjemnie. Druga noga - lewa zazdrości prawej. Żeby nie było jej smutno wiewiórka myśli o niej. Staje się ona ciężka, także nie można jej podnieść, więc nie rusza się, leży jest jej dobrze i ciepło. Teraz obie nogi są spokojne, nie ruszają się - odpoczywają. Odezwały się łapki wiewiórki , które chcą żeby było im tak przyjemnie, więc myśli o nich. Najpierw o ręce prawej - ona chce odpocząć, czuje się taka napracowana. Wiewiórka położyła ją wygodnie na posłanie wzdłuż swojego ciała. Ręka leży spokojnie, nie rusza się, palce leżą swobodnie, nic im się nie chce robić. Gdy wiewiórka myśli o tej ręce druga ręka też robi się ciężka, więc zaczyna myśleć o drugiej ręce żeby i jej zrobiło się przyjemnie.
Najpierw sprawdza czy jest jej wygodnie, nie wykonuje żadnych ruchów. Ręka leży spokojnie i ona też staje się ciężka, jest jej ciepło i przyjemnie. Ręce i nogi leżą spokojnie, nie ruszają się. Wiewiórka prawie ich nie czuje, jest im dobrze, ciepło, wygodnie- odpoczywają.
Teraz odezwała się głowa ona też chce by było jej wygodnie. Wiewiórka opuszcza ją swobodnie, aż zapada się w miękką poduszkę, leci gdzieś w dół, jest jej dobrze. Buzia jest spokojna, oczy zamknięte, jest ciemno. Leżymy spokojnie z wiewiórką i słuchamy jak szumi las, śpiewają ptaki. Budzimy się, przeciągamy się, och jak dobrze czuje się wiewiórka, jest wyspana, uśmiecha się. Zobaczymy teraz czy potrafi unieść w górę jedną nogę, potem drugą. To samo spróbujemy zrobić z rękami. Wiewiórka podnosi się, wstaje - wy robicie to samo.
Na koniec można przeprowadzić rozmowę na temat odczuć dzieci kiedy identyfikowały się z bohaterem opowiadania co było przyjemne, a co nie. Bohaterowie opowiadania powinny być zgodni z tematyką prowadzonych zajęć.
Przykładowy scenariusz zajęć
Pomoce: poduszeczki, kocyki, kaseta z odgłosami lasu, magnetofon, „ Cztery pory roku- jesień” - muzyka relaksacyjna
1.Przywitanie
2. Słuchanie opowiadania nauczyciela przy muzyce
Będziemy się dzisiaj bawili w niedźwiadka, który mieszka w dużym lesie. Jego mieszkanie znajduje się między drzewami głęboko w lesie. Przez całą wiosnę, lato i jesień chodził sobie i zjadał dużo jedzenia - zbierał zapasy na zimę, przygotowywał posłanie do zimowego snu. Wszystkie dzieci będą teraz myślały o zmęczonym niedźwiadku i robiły wszystko to co on. Niedźwiadek układa się do zimowego snu kładąc się prosto na posłaniu. I wy też kładziecie się prościutko na kocykach. Niedźwiadek kładzie sobie pod głowę poduszkę z zielonego, puszystego mchu- wy robicie to samo. Niedźwiadek leży spokojnie, ma zamknięte oczy, czuje jak odpoczywają jego ręce, głowa, nogi, oczy. Nagłe czuje że jego prawa noga robi się tak ciężka jakby była z kamienia. Nie może jej podnieść, noga stała się bardzo leniwa, jest mu z tym dobrze. Och jak wygodnie i przyjemnie. Druga noga - lewa zazdrości prawej. Żeby nie było jej smutno niedźwiadek myśli o niej. Staje się ona ciężka, także nie można jej podnieść, więc nie rusza się, leży jest jej dobrze i ciepło. Teraz obie nogi są spokojne, nie ruszają się - odpoczywają. Odezwały się łapki niedźwiadka , które chcą żeby było im tak przyjemnie, więc myśli o nich. Najpierw o łapce prawej - ona chce odpocząć, czuje się taka napracowana. Niedźwiadek położył ją wygodnie na posłaniu wzdłuż swojego ciała. Ręka leży spokojnie, nie rusza się, palce leżą swobodnie, nic im się nie chce robić. Gdy niedźwiadek myśli o tej ręce druga ręka też robi się ciężka, więc zaczyna myśleć o drugiej ręce żeby i jej zrobiło się przyjemnie. Najpierw sprawdza czy jest jej wygodnie, nie wykonuje żadnych ruchów. Ręka leży spokojnie i ona też staje się ciężka, jest jej ciepło i przyjemnie. Ręce i nogi leżą spokojnie, nie ruszają się. Niedźwiadek prawie ich nie czuje, jest im dobrze, ciepło, wygodnie- odpoczywają. Teraz odezwała się głowa ona też chce by było jej wygodnie. Niedźwiadek opuszcza ją swobodnie, aż zapada się w miękką poduszkę, leci gdzieś w dół, jest jej dobrze. Buzia jest spokojna, oczy zamknięte, jest ciemno. Leżymy spokojnie z niedźwiadkiem i słuchamy jak szumi las, śpiewają ptaki. Budzimy się, przeciągamy się, och jak dobrze czuje się niedźwiadek jest wyspany, uśmiecha się. Zobaczymy teraz czy potrafi unieść w górę jedną nogę, potem drugą. To samo spróbujemy zrobić z rękami. Niedźwiadek podnosi się, wstaje - wy robicie to samo.
Na koniec można przeprowadzić rozmowę na temat odczuć dzieci kiedy identyfikowały się z bohaterem opowiadania co było przyjemne, a co nie. Ponadto można wykorzystać muzykę relaksacyjną „ Cztery pory roku”-jesień”.
Przykładowy scenariusz zajęć
Ćwiczenia oddechowe
- wsłuchiwanie się we własny oddech i sąsiada- w pozycji stojącej z zamkniętymi oczami, wciągamy powietrze nosem, wypełniamy nim brzuch, liczymy do 3 i powoli wypuszczamy powietrze ustami
- leżenie na plecach- nogi lekko rozwarte, ręce ułożone wzdłuż ciała, dłonie zwrócone ku górze, głowa ułożona prosto. Oddychamy spokojnie rytmicznie, aż do ogólnego uspokojenia i wyciszenia
- dmuchanie na piórko - nie może spaść na podłogę
Ćwiczenia odprężające
- zabawa baloniki- uczniowie nadmuchują otrzymane balony ( pary) i odbijają go tal by nie spadł na podłogę i jak najdłużej utrzymywał się w powietrzu
- zabawa „zrób tak jak ja”- jeden uczestnik pokazuje dowolny ruch, zwierzęta lub czynności dnia codziennego, a pozostali go naśladują w sposób bardzo powolny, nie dotykając się wzajemnie
Ćwiczenia uspokajające i koncentrujące
- „prezent”- zaczynamy zabawę stojąc w kole, podajemy jakiś owoc lub rzecz i mówimy np. do czego służy, a osoba obdarowana inscenizuje przydatność ruchem
- „wariacje muzyczne” - pary jedna za drugą siedzą w kole, osoba siedząca z tyłu wystukuje rytm na plecach, osoba z przodu wyklaskuje i wytupuje go
Ćwiczenia wyobraźni
- ulubiona maskotka- usiądź prosto, postaw obie nogi na podłodze. Wyciągnij do przodu obie ręce, wyobraź sobie, że trzymasz ulubioną maskotkę. Poczuj jaka jest w dotyku, jakie ma kolory i części ciała, kolor oczu, włosy, jaką ma fakturę, czy jest szorstka czy miękka? Przysuń ją do nosa powąchaj jak pachnie. Przytul się do niej, poczuj jej miękkość i bijące ciepło. Połóż maskotkę przed sobą i nadaj jej imię, napisz je w wyobraźni. Zabierasz swoją maskotkę na spacer, idziecie, wokół śpiewają ptaki, liczysz ile razy zakukała kukułka, pięknie pachnie konwalia, liście szeleszczą na wietrze, jest bardzo przyjemnie. Przyglądasz się wszystkiemu co widzicie. Nadchodzi czas powrotu. Widzisz już miejscem, z którego wyruszyłaś. Żegnasz się ze swoją maskotką i powoli wracasz do nas. Poruszasz palcami, ramionami i nogami. Otwierasz oczy.
Metoda Malowania Dziesięcioma Palcami.
Pozwala pokonywać lęk, wzmacniać wiarę we własne siły, pobudza ekspresie. Wymaga przygotowania farb i papieru. Zaleca się stosowanie 6 kolorów: niebieski, czarny, czerwony, brązowy, zielony i żółty. Farby powinny się znajdować w miseczkach tak by dziecko mogło swobodnie włożyć w nie rękę. Swobodę ułożenia arkusza pozostawia się dziecku, arkusz przypina się pinezkami do podłoża. Elementem terapii jest akcent końcowy - przypięcie obrazka na gazetce. W stosowaniu tej metody podkreśla się takie walory jak: pomoc w pokonywaniu lęków, uwalnianie się od zahamowań, wzmacnianie wiary we własne siły, pobudzanie ekspresji fantastycznej.
Przykładowy scenariusz zajęć
Pomoce: miseczki, farby plakatowe, papier, pinezki
Przed zajęciami przygotować miseczki z farbą
Rozłóż podpisany na odwrocie papier
Rozmowa z dzieckiem nt. zajęć np. będziemy malowali dzisiaj palcami, nie będziemy używali pędzli. Możesz namalować co chcesz, proszę powiedz kiedy obraz będzie skończony.
Dziecko układa arkusz jak chce, nauczyciel przytwierdza go pinezkami do stołu
5.Dziecko rysuje obrazek i opowiada na pytania dotyczące jego treści np.:
co namalowałeś?, z jakimi wspomnieniami się wiąże?, z jaką porą roku?, jak spędzasz
tam czas?, kiedy tam byłeś?, czy lubisz to miejsce?
Mogą być różne sposoby rozkładania farby: klepanie rozmazanej farby, tworzenie kolein, podkładu z grubej warstwy, wcieranie, tworzenie kropek. Elementy rysunku mogą być malowane np. od końca- drzewo od korzeni, w kierunku korony, kończąc na liściach lub odwrotnie.
6.Namalowany obraz przypinamy do maty na ścianie jako dowód uznania
Muzykoterapia
Muzyka jest najstarszą formą uzewnętrzniania przeżyć, emocji, stwarza możliwości oddziaływania na człowieka- jego sferę ruchową, procesy poznawcze, społeczne. Dzięki niej zwiększa się sprawność aparatu mięśniowo ruchowego, precyzyjność i płynność ruchów.
Obejmuje ona dwie grupy oddziaływań:
-muzykoterapie receptywną- wykorzystanie wpływu muzyki na psychofizyczny rozwój człowieka
-muzykoterapię aktywną- łączenie bodźców dźwiękowych z aktywnością ruchową.
Może być realizowana następujących formach: śpiew, ćwiczenia oddechowe, zabawy ruchowe, gra na instrumentach, twórczość muzyczna, słuchanie muzyki połączone z relaksacją.
Przygotowując zajęcia muzyczne dla dzieci niepełnosprawnych musimy pamiętać o uwzględnieniu w ich treści trzech aspektów: terapeutycznego (dostosowanie do konkretnych zaburzeń); ogólnorozwojowego; umuzykalniającego.
Przykładowy scenariusz zajęć
Temat: Zabawy dźwiękonaśladowcze.
Pomoce kasety z różnymi nagraniami, magnetofon, papier, gwizdek, instrumenty, grzechotki, ilustracje próżnych przedmiotów lub naturalne okazy
Faza wstępna
Ćwiczenie wyciszające- nasłuchiwanie odgłosów z otoczenia. Dziecko ma zamknięte lub zawiązane oczy chustką wsłuchuje się w odgłosy płynące z kasety magnetofonowej- odgłosy otoczenia. Po kilku minutach słuchania opowiada lub pokazuje na obrazkach co słyszało, w przypadku braku takiej możliwości wydaje zasłyszane dźwięki.
Faza zasadnicza
Dziecko rozpoznaje miejsce skąd płyną odgłosy specjalnie wykonywane przez terapeutę: klaskanie, kichanie, kaszlanie, tupanie, gwizdanie, pukanie do drzwi, darcie papieru itp.
Dziecko z zamkniętymi oczami rozpoznaje odgłosy celowo wykonywane: jadące auto, otwieranie drzwi, gra na instrumencie, zabawa grzechotkami, gwizdek itp.- określa je artykulacyjnie lub pokazując na ilustracji
Zabawa do muzyki wolno-szybko. Poruszanie się zgodnie z rytmem i nastrojem muzyki samodzielnie lub z pomocą terapeuty. Dziecko porusza się tak jak zaprasza słuchana muzyka, naśladuje ruch terapeuty, jeżeli potrafi dodaje własne ruchy. Muzyka wolna przeplata się z muzyką szybką.
Rozpoznawanie dźwięków dowolnej pory roku nagranych na kasecie.
Faza końcowa
Zabawa ruchowa. Prowadzący podaje instrukcję lub pokazuje różne typy chodów:
chodzimy jak rak
stąpamy po kamieniach
stąpamy po gorących węglach
idziemy z ciężkim workiem na plecach
skradamy się jak lis
idziemy jak niedźwiedź
fruwamy jak motyl
Hipoterapia
Jest jedną z najbardziej naturalnych metod stosowanych w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu głębszym. To metoda rehabilitacji prowadzona przy udziale konia.
W skład zajęć mogą wchodzić ćwiczenia gimnastyczne na koniu, z wykorzystaniem prostych zabawek i przyborów. Oddziaływania te wpływają stymulująco na motorykę dziecka, zmysłowe doznania, werbalizacje uczuć, kształtowanie poczucia przestrzeni, świadomości własnego ciała jego schematu , nawiązywanie więzi z człowiekiem i zwierzęciem.
Inną grupę ćwiczeń mogą stanowić wycieczki które stwarzają możliwość zdobycia nowych doświadczeń, dokonania obserwacji zmian w środowisku przyrodniczym, pobudzają mowę oraz procesy myślowe.
Przykładowe ćwiczenia do wykorzystania w czasie zajęć
Pomoce: koń, pomoce jeździeckie, kółka, liście
I Wyrabianie zaufania- oswojenie z koniem
- przyglądanie się koniowi na wybiegu
poznawanie stajni
dotykanie sprzętu jeździeckiego
głaskanie po szyi, grzbiecie, brzuchu, nogach
karmienie
czyszczenie
- oprowadzanie konia trzymając wodze
- chwytanie konia za ogon
- klepanie konia jedną ręką po zadzie
- klepanie ręką po szyi konia
- chwytanie konia za ucho
- nazywanie i pokazywanie poszczególnych części ciała konia
- naśladowanie odgłosów chodzenia konia, cmokanie, dmuchanie
II Aktywna jazda i oddziaływanie na konia
wsiadanie na konia
samodzielne trzymanie się na koniu
wyrabianie wyczucia reakcji konia: kolejności stawiania nóg, ustawiania szyi, oznak niezadowolenia
nauka powodowania koniem- ruszanie zatrzymywanie
wyciąganie rąk przed siebie
chwytanie oburącz za grzywę
- klepanie konia po łopatce-lewa ręka po prawej stronie i odwrotnie
- leżenie na brzuchu na zadzie konia i wyciąganie rąk do ogona
zabawy kółkiem stosunków przestrzennych: za, przed, pod, nad
jazda po linii prostej
- siadanie tyłem do kierunku jazdy
- poganianie konia dosiadem i łydkami
- trzymanie się tylko jedna ręką
- krążenie ramion w czasie jazdy
strząsanie liści z grzywy konia, z jego zadu, własnych butów
jazda w terenie
jazda różnymi rodzajami chodów konia
Dogoterapia
To także jedna z naturalnych metod stosowanych w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu głębszym. To metoda prowadzona przy udziale psa.
W skład zajęć mogą wchodzić ćwiczenia z psem, z wykorzystaniem prostych zabawek i przyborów. Oddziaływania te wpływają stymulująco na zmysłowe doznania dziecka, małą i dużą motorykę, werbalizację uczuć, kształtowanie poczucia własnego ciała, jego schematu, pokonywanie lęków, nawiązywanie więzi z człowiekiem i zwierzęciem.
Inną grupę ćwiczeń mogą stanowić wspólne spacery, które stwarzają możliwość zdobycia nowych doświadczeń, dokonania obserwacji zmian w środowisku przyrodniczym, pobudzają mowę oraz procesy myślowe.
Przykładowe ćwiczenia do wykorzystania w czasie zajęć
Pomoce: piłki, koła
I Wyrabianie zaufania - oswajanie z psem
przyglądanie się psu
głaskanie po szyi, grzbiecie, nogach
drapanie za uchem
przytulanie się do psa
słuchanie bicia jego serca
klepanie go po szyi
chwytanie psa za ogon
karmienie
czyszczenie
II Zabawy z psem
oprowadzanie psa na smyczy
nazywanie i pokazywanie części ciała
przeliczanie części ciała
z piłkami- aport
z kółkiem - przychodzenie
z kółkiem - przeskakiwanie
podskakiwanie do nagrody
różne chody ( bieg, chód przy nodze)
wspólne czołganie się
określanie stosunków przestrzennych- nad, pod, za- przy użyciu „zabawek”
Niedyrektywna terapia zabawowa
Polega na dowolnej zabawie dziecka, nauczyciel pełni role obserwatora czynności wykonywanych przez osobę niepełnosprawną. Pozwala ona na rozwijanie aktywności własnej dziecka, mobilizuje do samodzielnego podejmowania decyzji , pokonywania trudności. Zastosowanie omawianej metody wymaga przestrzegania następujących zasad:
nawiązanie kontaktu z dzieckiem
całkowita akceptacja dziecka- podążamy za dzieckiem
wytworzenie atmosfery swobody
szacunek wobec dziecka -swoboda wyboru zabaw, prowadzący nie wykonuje za dziecko żadnych czynności
dziecko kieruje samodzielnie zabawą
nie przyspieszanie terapii
Przykładowy scenariusz zajęć:
Pomoce: piłka, samochody, kosz i wiaderko z drewnianymi i plastikowymi klockami, pluszowy miś, kasety CD, ukladanka- przewlekanka, deseczka z otworami, sznurek, pudełko z wzorami kształtów, układanki, karton po jajkach, układanka- dopasowywanka
Temat: Moje zabawki
1.Wspólne przywitanie się- piosenka „Witaj...”i jednoczesne głaskanie dłoni gałązkami drzew
2.Piłka: toczenie po podłodze, rzucanie i chwytanie, odbijanie od podłogi, podawanie partnerowi- reakcja na polecenie „daj”
3.Samochodzik- wzajemne „puszczanie”, odnoszenie na wskazane miejsce, naśladowanie odgłosu jadącego auta, wożenie „pasażerów”(klocki, miś kasztany)
4.Drewniane klocki- zbieranie klocków wysypanych z koszyka na podłogę, odnoszenie klocków na wskazane miejsce, wkładanie klocków do koszyka lub do szuflady, podnoszenie rzucanych pojedynczych klocków z podłogi, budowanie wieży
5.Klocki plastikowe- nakładanie klocków jeden na drugi, zdejmowanie i wkładanie do wiaderka, podawanie partnerowi, wyróżnianie kolorów klocków- np. podaj klocek żółty
6.Miś- dowolne zabawy misiem, wskazywanie nosa, uszu, brzucha, łapek, oczu, przytulanie , głaskanie ,podnoszenie misia na wskazane miejsce, słuchanie wierszyka:
„Proszę Państwa, oto miś
Miś jest bardzo grzeczny dziś
Chętnie państwu łapę poda
Nie chce podać? A to szkoda”
7.Piramida z płyt CD- nakładanie płyt na patyczek, wkładanie do pudełka, układanie różnych linii
8.Układanka - przewlekanka- przewlekanie koralików przez dziurki z jednej strony na drugą
9. Deseczka do sznurowania: przewlekanie sznurka przez otworki w dowolny sposób
10.Ukryty kasztan: wodzenie wzrokiem za ukrytym pod jednym z dwóch kubeczków kasztanem, próby jego odnalezienia i odkrycia
11.Pudełka z wzorami kształtów:
sześcian: dopasowywanie poszczególnych części do właściwego otworu układanki
słoń: dopasowywanie poszczególnych elementów do właściwego otworu układanki, zbieranie elementów z podłogi, raz prawą , raz lewą ręką, wkładanie do otworu „trąby”
12.Ukladanka „ wiewiórka”: obserwacja rąk partnera, branie od niego elementów(z podłogi) układanki i dopasowywanie ich zgodnie z wycięciami
13Ukladanka figury geometryczne: próby dopasowywania wskazanego elementu do właściwego wycięcia układanki
14.Agrafka:naciskanie guzika w celu wywołania efektu dźwiękowego
15.Jajka- niespodzianki: umieszczanie po jednym jajku w każdym pustym wgłębieniu kartonu po jajkach, zbieranie rozrzuconych na podłodze jaj i wkładanie ich do miski
16. Układanka- dopasowywanka:dopasowywanie elementów geometrycznych do otworów, utrwalenie kolorów
17.Zakończenie zajęć- posprzątanie miejsca pracy , krótki odpoczynek na fotelu
Stymulacja polisensoryczna- poranny krąg
Stymulacja polisensoryczna obejmuje swym zasięgiem dotyk, wzrok, słuch, węch, smak.
Podstawą tworzenia „ porannego kręgu” jest świat przyrody. Ten świat jest źródłem symboli podstawowych: żywiołów, barw, zapachów, smaków, wrażeń dotykowych i termicznych.
Doświadczamy ciepło lub przenikliwe zimno, wiatr zatykający dech, wietrzyk mile głaszczący twarz. Patrzymy na świat pełen kolorów: świeżą zieleń wiosny, spalone upalnym słońcem lato, pastelowe ciepłe barwy opadających liści lub oślepiająca biel śniegu.
Docierają do nas zapachy, padają na nas opady atmosferyczne- śnieg, deszcz, grad.
Metoda ta opiera się na odbiorze wzrokowym, w którym duże znaczenie mają barwy.
Do każdej pory roku przypisany jest inny kolor:
-do lata należy kolor czerwony, który bardzo silnie pobudza
-kolor żółty to kolor jesieni, kojarzony z radością życia rozpoczynającym się dniem.
Barwa żółta wzmacnia wolę, przekazuje ciepło serca, wesołość:
-kolory biały i błękitny przyporządkowane są zimie, prowadzą one do wyciszenia, uspokojenia
-kolor zielony należy do wiosny, łagodzi, przynosi zadowolenie, uspokaja i odpręża.
Manipulacja barwą podczas „ porannego kręgu” odbywa się przez zmianę wystroju całego wnętrza, w którym prowadzimy zajęcia.
Kolejnym ważnym momentem omawianej metody jest ciemność, która silnie działa na nasze emocje. Ważnym elementem jest tu zapalona świeca pojawiająca się w zasięgu wzroku, Niesie ona spokój i poczucie bezpieczeństwa.
Istotnymi elementami są też bodźce dotykowe- rąk( dotyk powinien być przekonujący i precyzyjny. Podstawą propozycją stymulacji dotykowej jest masaż dłoni wykonywany na powitanie. Towarzyszy mu piosenka, należy też użyć odpowiedniego zapachu olejku do pory roku.
Podobnie jak kolory duże znaczenie w oddziaływaniach mają zapachy:
-lato zapach różany- działa kojąco, uśmierza ból, gniew, pomaga rozładować stres
-podczas jesieni używamy lawendy- łagodzi napięcia, uspokaja, wzmacnia
-zimę charakteryzuje mięta- działająca uspokajająco i rozluźniająco, oczyszcza drogi oddechowe
-wiosną używamy olejku cytrynowego - pobudza apetyt i ożywia.
Ponadto każdej porze roku przyporządkowany jest instrument muzyczny, to źródło bodźców dźwiękowo- wibracyjnych:
-latem- grzechotka z piaskiem
-jesienią - dzwony rurowe
-zimą- trójkąt
-wiosną- bębenek.
Na instrumentach najpierw należy grać blisko ciała, potem źródło oddala się.
Kolejna grupą bodźców są wrażenia smakowe.
Ich celem jest zwiększenie wrażliwości warg i języka.
Wiosną podajemy- cytrynę posypaną cukrem by poznały smak gorzkawo-kwaśny, latem słodką konfiturę z wiśni, jesienią miód i krem orzechowy, a zimą miętowe pastylki w czekoladzie.
Każdą porę roku charakteryzuje inny żywioł: lato- ogień; powietrze- jesień; woda- zima; ziemia- wiosna.
Przykładowy scenariusz zajęć :
Pomoce: lampka zapachowa, olejek, glina, bębenek, zabawki, różne przedmioty, cytryna z cukrem, latarka, opowiadanie o wiośnie
Temat: Wiosna - jej cechy charakterystyczne
Zapalenie lampki zapachowej
Obejście z lampką kręgu dzieci, wymienianie imion, zwrócenie uwagi na zapach oraz cechy ziemi(gliny)
Śpiewanie powitalnej piosenki „Witaj jak się masz....” i jednoczesne masowanie dłoni olejkiem o odpowiednim zapachu
Krótkie opowiadanie o wiośnie, połączone z pokazywaniem materiału przyrodniczego- gałązki drzew i krzewów z pąkami
Spotkanie z żywiołem- rozcieranie gliny na dłoniach dzieci lub wilgotnej ziemi do kwiatów, zwracanie uwagi na jej wygląd, kolor, zapach, konsystencje
Demonstracja instrumentu muzycznego- bębenek- gra nauczyciel lub dzieci w miarę możliwości
Ćwiczenia oddechowe- dmuchanie na drobne przedmioty; wiosna- bańki mydlane
Zakładanie na głowę kolorowej chusty. Dziecko zdejmuje chustę samodzielnie lub z pomocą: wiosna- kolor zielony
Wokalizacja głoski- wiosna „o”
Zaciemnienie sali- szukanie z latarką zabawek, przedmiotów o różnej fakturze
Zastosowanie bodźców smakowych- cytryna z cukrem
Gaszenie lampki zapachowej
Metoda Victorii Shelbourne
Metoda Shelbourne została stworzona w Wielkiej Brytanii. To inaczej metoda ćwiczenia kontaktu fizycznego dla dzieci upośledzonych. Kontakt ten oparty na bliskości osób ćwiczących ma uczyć wzajemnego zaufania, poczucia bezpieczeństwa i doświadczane swojego ciała. Dzieci nie są przymuszane do ćwiczeń, wychodzi to spontanicznie podczas wspólnych zabaw. Zajęcia te najlepiej jest prowadzić przy muzyce relaksacyjnej, kojącej.
Osoby dorosłe i dzieci ćwiczą na podłodze w luźnych, wygodnych strojach.
Przykładowy scenariusz zajęć
Temat: Wyrabianie znajomości schematu ciała i współdziałania z partnerem.
1.Dziecko siedzi między nogami opiekuna, wygodnie jak w fotelu- przymykamy oczy, wsłuchujemy się w płynącą muzykę, lekko kołyszemy się na boki, wychylając się coraz mocniej
2.Pozycja j.w., lekkie kołysanie w przód i tył, aż do położenia się opiekuna na podłodze
3.Kładziemy się na podłodze na wznak, dziecko trzymamy za rękę( dziecko w takiej samej pozycji), oddychamy spokojnie wsłuchując się w muzykę
4.Pozycja j.w., dziecko samo wybiera gdzie chce dotykać opiekuna i w jakiej odległości od niego leżeć, oddychamy
5.Dziecko kładzie się na plecach- ciągniemy je za nogi
6.Dziecko kładzie się na brzuchu, gładzimy każdą część ciała, nazywając je półgłosem
7.Siadamy naprzeciwko, trzymamy dziecko między nogami, dziecko stara się spleść dłonie jak najmocniej- gdy ma problemy pomagamy:
-zbliżyć ręce w osi ciała
-zetknąć dłonie
-splatać palce
8.Opiekun stara się rozerwać ręce dziecka
9.Dziecko siedzi naprzeciwko opiekuna z zawiązanymi oczami, dotyka jego twarzy dłońmi
10.Pozycja j.w., dziecko dotyka dłoni opiekuna
11.Dziecko chwyta się opiekuna za rękę, nogę lub biodra; opiekun próbuje się z nim przemieszczać
12.Kładziemy dziecko na brzuchu, przyklejamy je do podłogi: delikatnie naciskamy kolejne części ciała dziecka nazywając je, następnie przewracamy dziecko na plecy- dziecko w miarę możliwości stawia opór
13.Kładziemy dziecko na swoich nogach, turlamy je po swoim ciele, nazywając jego części
Opracowała mgr Barbara Menartowicz
Bibliografia
Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M., „Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka”, WSiP Warszawa 1997
Borkowska M.(red), „Dziecko niepełnosprawne ruchowo” cz.2, WsiP, Warszawa 1997
Kaja B., „Zarys terapii dziecka”, WSP Bydgoszcz 1998
Knill M., Knill CH., „Programy aktywności” Świadomość ciała Kontakt i Komunikacja, CMPP-P MEN, Warszawa 1997
Pilecki J (red) „Usprawnianie wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym”, WSP, Kraków 1998
Pileccy W. i J.(red) „ Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej” WSP, Kraków 1996
Zabłocki K. J. „ Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii” , Wyd. „Żak” Warszawa1998
1