Bertram lekarski - Anacyclus officinarum (Hayne);(!)
Bertram szarolistny czyli dalmacki (maruna!) - Pyrethrum cinerariaefolium (Trev.);(!)
Rodzina - Compositae
Opis
Obie rośliny są do siebie bardzo podobne.
Rośliny dwu- lub wieloletnie, wytwarzające w pierwszym roku życia rozetkę liści. W następnych latach wyrastają rozgałęzione pędy dorastające do 50-100 cm wys.; liście podwójnie i potrójnie pierzasto-sieczne; odcinki 2-3 łątkowe, szarawe, od spodu owłosione; kwiaty - koszyczki do 1 cm średnicy, osadzone pojedynczo na szypułkach; płatki kwiatowe (języczki) białe, od spodu z czerwonawym nalotem; środki kwiatowe (rurki) żółte; owoc - niełupka, wąska, żółtobrunatna, oskrzydlona, do 0,6 cm szer.. Kwitną od czerwca do lipca. Rośliny często uprawiane w ogródkach. Niekiedy są nazywane złocieniami !.
Surowiec
Pozyskuje się korzeń i kwiat (koszyczek) maruny - Radix et Flos (Anthodium) Anacycli (Pyrethri). Surowce suszy się w temp. do 40° C.
Skład chemiczny
Maruny zawierają olejek eteryczny - 0,3-0,5%, alkohole (np. phyrethrol), alkaloidy (pyretryny I i II, cyneryny i yasmoliny), cholinę, inulinę - ok. 30%, stachydrynę, żywicę, kwasy (chryzantemowy i pyretrowy), sole. Surowce zawierają około 0,5-1% pyretryn (do 1,5%).
Działanie: przeciwbólowe, przeciwrobacze, owadobójcze.
Wskazania: pasożyty (glisty, owsiki, tasiemce, wszy, pluskwy, pchły, świerzbowce, swędziki, skórożarłoczki), bóle żołądka, bóle nerwowe.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
- odwar (1 łyżka suszu na 200 ml wody - gotować 5 minut) -3 razy dz. po 100 ml i jednocześnie lewatywa (100 ml płynu doodbytniczo o temp. 38 C); po 6 godzinach zastosować lek przeczyszczający w postaci następującej mieszanki ziołowej:
Rp. Mieszanka przeczyszczająca - przeciwrobacza
Ziele glistnika - 1 łyżka
Kora lub owoc trzmieliny - 1 łyżka
Owoc bzu czarnego - 1 łyżka
Zmieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić.
Wypić 200 ml. Jako środka przeczyszczającego można też użyć wyciągu glicerynowego z glistnika, mniszka, perzu, lepiężnika czy nasturcji, a także samej gliceryny (dzieci ważące 20-30 kg - 20-30 g, dorośli - 30-60 g - z sokiem cytrynowym; dla małych dzieci oblicza się - 1 g gliceryny na każdy 1 kg masy ciała, np. gdy dziecko waży 15 kg - 15 g gliceryny, zawsze po wymieszaniu z sokiem). W chorobach żołądka pije się 100 ml odwaru 2-3 razy dz.
- Pulvis Pyrethri - 3 razy dz. po tyle proszku ile mieści się na końcu łyżeczki (max. 1/3 łyżeczki) od herbaty; dobrze popić. Stosować przy nerwobólach i wyczerpaniu nerwowym.
- Tinctura Anacycli (na korzeniu) - 3 razy dz. po 30-40 kropli w 50 ml wody; do wcierań w stanie nierozcieńczonym przy wszawicy i innych pasożytach (np. kleszcze, świerzbowce); do spryskiwania przedmiotów pokrytych owadami lub roztoczami (w przypadku porażonych roślin stosować opryskiwanie odwarem (mocnym) lub opylanie proszkiem marunowym);
- Acetum Anacycli - do wcierań w miejsca zawszone (zwilżone włosy zmoczyć nierozcieńczonym octem marunowym i nakryć folią na 2 godziny po czym spłukać w naparze, odwarze lub w wodzie z dodatkiem octu lub nalewki z tej rośliny; w razie potrzeby zabieg powtórzyć); do opryskiwania miejsc pokrytych owadami. Octem anacyklowym zwalczać też kleszcze i świerzby.
- Roztwory (ocet - 1 łyżka leku na 200 ml wody, nalewka -1 łyżka na 200-250 ml wody) stosować do płukania narządów płciowych zakażonych pasożytami; można do tego celu stosować też mocne napary i odwary.
Gel Anacycli ad usum externum (galaretka marunowa do użytku zewnętrznego) - stosować doodbytniczo (podgrzać do temp. 36°C i wprowadzić przy pomocy gruszki do otworu odbytowego 100-150 ml płynnej galaretki), dopochwowo i na skórę (porażone przez roztocze lub owady miejsca pokrywać galaretką co 2 godziny).