D. Wybrane koncepcje ontologiczne XX wieku.
1. Filozofia procesu A. N. Whitehead
przedmioty ponadczasowe (eternal objects) – przedmioty, które po prostu są, odpowiednik Platońskich idei; „materia” występuje w postaci pola i ze swoja aktywnością „nawleka” się na kompleksy wiecznych przedmiotów, te wieczne przedmioty wkraczają w tzw. kontinuum czasoprzestrzenne; przedmioty ponadczasowe wchodzą ze sobą w pewne stosunki wewnętrzne – nie są obojętne i pozostają między sobą w tzw. „aktualnym zaistnieniu”. Są one potencjalnością dla aktualnych zaistnień.
Ewentyzm – (event: zdarzenie) to są te aktualne zaistnienia, zdarzenia – czyli byty, które z jednej strony mają indywiduów, ale z drugiej strony nie da się ich ulokować w przestrzeni, ani jakoś konkretnie zlokalizowć
Aktualne zaistnienia – wspólny mianownik dla marzeń (rzeczywistość zmysłowa) i hipotezy (rzeczywistość fizykalna). Wchodzą w rzeczywistość kontinuum czasoprzestrzennego. Na aktualne zaistnienia działają inne aktualne zaistnienia. Z jednej strony te akt. zaistnienia są elementem bazowym, nie istnieją najpierw niż substancja, a z drugiej strony te akt. zaist. Nie istnieją osobno, są w złączeniu ze światem substancji.
Koncepcja Boga – .......i tu nie wiem???????????????...............
2. Filozofia światów możliwych
Teoria Lewisa, że mogą istnieć światy alternatywne do naszego świata. Realne, cielesne światy, podobne do naszego. „Zgadzamy się, że rzeczy mogły by być inaczej niż są”. – to teoria Lewisa. Czyli, że losy ludzkie mogą się toczyć inaczej niż się toczą teraz, w tym świecie, w innym – alternatywnym – świecie. Że mogą istnieć ludzie, podobni do nas, podobnym trybem życia, w jakimś innym świecie, równoległym.
Podejście zdrowo-rozsądkowe mówi, że istnienie świata realnego, to taka wyspa na oceanie możliwości; czyli, że alternatywne przebiegi zdarzeń, istnieją w świecie możliwości.
Świat – fakt w przestrzeni logicznej (Wittgenstein) – alternatywne światy istnieją tak jak nasz świat, ale w innej przestrzeni.
Możliwe światy są realne. Aktualność jest relatywna. Bo nasz świat jest aktualny dla nas, bo my w nim mieszkamy. Ale dla innych są ich światy aktualne, bo w nich żyją.
3. Leon Chwistek – teoria wielości rzeczywistości
Stworzył filozoficzna „teorię wielości rzeczywistości”, łącząc ją z odpowiednimi kierunkami sztuki. Rzeczywistości popularnej, codziennej odpowiada jego zdaniem sztuka prymitywna, fizykalnej kierunek realizmu, wrażeniowej impresjonizm, a wizjonerskiej futuryzm. Formizm łączy rzekomo różne strony rzeczywistości, skoro „jest próbą stworzenia nowego stylu na podstawie pojęć realizmu i piękna”, opartych na doświadczeniach „kubistów, futurystów i ekspresjonistów”. Pisał, że trzeba odrzucić przypadkowość futuryzmu, karykaturalność kubizmu i rozkawałkowanie przedmiotu. Przypominał jeszcze w ramach fowizmu nowy kierunek strefizm, którego zasadą był podział obrazu na jednolite strefy płaskich form geometrycznych i jednorodnych kolorów. Jedna strefa skupiała np. trójkąty czy owale, inna prostokąty, jedna tony błękitne, inna czerwone itd. W propagowanym przez siebie formizmie dostrzegał dążenie do czystego piękna i radości.
Rzeczywistość nie jest czymś bezpośrednio danym, lecz zawsze mamy do czynienia ze stworzonymi przez umysł schematami rzeczywistości. Teza ta prowadzi Chwistka do koncepcji Wielości rzeczywistości, podstawowej kategorii w jego myśli filozoficznej:
Oznacza, że jedna i ta sama osoba działając doświadcza wielu rzeczywistości:
rzeczywistości naszego otoczenia codziennego, zwanej rzeczywistością rzeczy,
rzeczywistości wrażeniowej, czyli rzeczywistości psychologistów lub "tout court", ukształtowanej na podstawie bezpośrednich wrażeń zmysłowych,
rzeczywistości opisywanej przez nauki ścisłe (głównie fizykę),
rzeczywistości wyobrażeniowej, czyli rzeczywistości wrażeń reproduktywnych zwanej rzeczywistością wizjonerów.
4. Leszek Nowak – metafizyka unitarna
Filozofując, zazwyczaj sądzimy, że jest jeden świat fizyczny (monizm), nadbudowany nad rzeczami (substancjalizm), wyposażonymi wyłącznie we właściwości pozytywne (pozytywizm metafizyczny), w regularny sposób powiązane ze sobą (kazualizm). Nic dziwnego: taka wizja rzeczywistości podyktowana jest przez praktykę życiową ludzi. Poddaje się jej na ogół nauka (zwłaszcza tradycyjna), a za nią filozofia (zwłaszcza współczesna). Wyjątek czynimy tylko dla siebie samych. To człowiek, i tylko on, ma być zdolny do "kreowania" niebywałych światów w swoim "umyśle" (mentalizm). A jego doświadczenie ma być – jedyne – zdolne do rozpoznania, co z tego, co "stworzyliśmy", pokrywa się z "rzeczywistością" (empiryzm). Wolno przypuszczać, że wszystkie te poglądy są fałszywe. Ale nawet jeśli tak nie jest, warto wyobrażać sobie alternatywne wizje rzeczywistości – poza tą, którą dyktuje nam nasza praktyka życiowa (i nasza pycha). Teoria ta usiłuje obmyślić jedną z możliwych alternatyw, zwaną metafizyką unitarną. Próbuje również – przepatrując tradycyjne trudności filozoficzne, a także sięgając po inspiracje do innych dziedzin, argumentować, że zadanie takie jest mniej fantastyczne, niż mogłoby się zdawać. Mniej fantastyczne, nic więcej.
Tom pierwszy książki hipotetycznie przedstawiał pewną strukturę właściwą światom w uniwersum unitarnym (model I szkicowanej metafizyki), z pewnej definicji istotności wywodził istnienie absolutu (model II), pokazywał, na czym polega konieczność przyczynowości w tym uniwersum (model III). Niniejszy tom usiłuje wykazać, że w uniwersum unitarnym prawdą jest teza Hegla o logicznej sprzeczności wszelkiej zmiany (model IV), czas jest zlokalizowany w wąskim tylko, niezmiennym obszarze tego uniwersum (model V) i przeistacza się w wieczność, która jest zmienna (model VI).
Leszek Nowak stworzył projekt negatywistycznej metafizyki unitarnej zarysowany w pierwszym tomie książki Byt i myśl: ”Brak bytu to byt sui generis; rzeczywistość obejmuje zarówno pozytywy jak i negatywy [...]. Nicość nie jest pustką istnienia, lecz jego maksymalnym przetłoczeniem, jest więc istnieniem czystym, nie przesłoniętym jawą faktów. Pojęcie istnienia jest więc porównawcze – świat tym bardziej istnieje, im mniej jest pozytywny a bardziej negatywny. Nicość istnieje więc najbardziej. A w szczególności bardziej niż tzw. świat aktualny”
Metafizyka unitarna – nie tylko światy cielesne istnieją realnie, ale też światy idealne mogą być takimi światami realnie istniejącymi.
Negatywizm ontologiczny – oprócz sytuacji pozytywnych istnieją sytuacje negatywne (w sensie negatywna wartość jakiegoś atrybutu)
Atrybutywizm – pierwotna jest kategoria własności czyli atrybuty – mierzalne ilościowo, mają one swoje wystąpienia, które są pozytywne, bądź negatywne, albo neutralne. Te negatywne wystąpienia to są braki – a zatem istnieć, to posiadać braki. Jeden atrybut może wpłynąć na drugi, przez to może go bardziej wykluczać.