Skóra i włosy

Skóra i włosy

Opracowanie: prof. dr hab. Jan Kuryszko

dr Jan P. Madej

Skóra – cutis s. derma

Funkcje:

 oddziela organizm od środowiska zewnętrznego

 zabezpiecza organizm przed szkodliwym wpływem środowiska

 bierze udział w regulacji gospodarki wodnej organizmu

 odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego.
Pochodnymi skóry są: gruczoły oraz wytwory procesów
rogowacenia (rogi, paznokcie, kopyta, racice).

Naskórek (epidermis)

nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący pochodzenia
ektodermalnego. Komórki dodatkowe nienabłonkowe: melanocyty
(komórki barwnikowe pochodzenia ektodermalnego z grzebienia
cewy nerwowej) oraz komórki dendrytyczne (Langerhansa)
pochodzenia mezenchymalnego.

Proces rogowacenia:

Cykl dojrzewania komórek naskórka – począwszy od powstania,
przez podział komórki podstawowej, a kończąc na momencie
złuszczania się z powierzchni – trwa ok. 3 miesięcy.

Podczas procesu rogowacenia, w komórkach nabłonka odkłada się
keratyna, która jest białkiem włókienkowym, charakteryzującym
się dużą odpornością na działanie czynników uszkadzających.

Budowa:

 warstwa podstawna i warstwa kolczysta - strefa rozrodcza

 warstwa ziarnista i warstwa jasna - strefa rogowacenia

 warstwa zrogowaciała i złuszczająca się - strefa zrogowaciała.
Naskórek
nie zawiera naczyń krwionośnych.

a) Warstwa podstawna (stratum basale) = komórek
cylindrycznych (stratum cylindrium).

Pojedyncza warstwa komórek

cylindrycznych. Komórki te przylegają do błony podstawnej
naskórka,

zakotwiczają

się

w

niej

wypustkami

cytoplazmatycznymi, które penetrują błonę podstawną. Widoczne
liczne podziały mitotyczne. W cytoplazmie – tonofibryle
zbudowane z keratyny. Tworzą one cytoszkielet, a równocześnie są
pierwszą oznaką rozpoczynającego się procesu rogowacenia.
Komórki barwnikowe zawierające ziarna melaniny.

b) Warstwa kolczysta (stratum spinosum)

Kilka warstw wielobocznych komórek, pomiędzy komórkami
istnieją dość szerokie przestrzenie międzykomórkowe, przez które
przebiegają mostki cytoplazmatyczne łączące sąsiednie komórki
za pomocą desmosomów (wygląd kolczysty). Tonofibryle tych
komórek przebiegają w poprzek poszczególnych komórek we
wszystkich kierunkach, łącząc ze sobą desmosomy znajdujące się
w końcach mostków cytoplazmatycznych.
Dużo wolnych rybosomów oraz owalnego kształtu ziarnistości
obłonione (

keratynosomy

). W miarę postępu procesu rogowacenia

zawartość keratynosomów wypełnia całą cytoplazmę komórek.
Wówczas komórki te ulegają przesunięciu do warstwy wyższej
naskórka, tzw. do warstwy ziarnistej.

c) Warstwa ziarnista (stratum granulosum)

2- 6 warstw spłaszczonych komórek przylegających ściśle do
siebie; wąskie przestrzenie międzykomórkowe; komórki zawierają
w cytoplazmie ziarnistości złożone z keratohialiny. Różnią się one
od keratynosomów nieregularnym kształtem oraz brakiem
okrywającej je błony.
W cytoplazmie - duża liczba tonofibryli, które są w ścisłym
kontakcie z ziarnistościami keratohialiny.

d) Warstwa jasna (stratum lucidum)

1–2 warstwy bardzo płaskich komórek. Cytoplazma prawie
zupełnie wypełniona tonofibrylami, które biegną w płaszczyznach
równoległych do powierzchni naskórka. Pomiędzy tonofibrylami
równomiernie rozproszona jest keratohialina.

Kompleks tonofibryle

– keratohialina nosi nazwę eleidyny.

Eleidyna ma ciastowatą

konsystencję i stanowi ochronę głębokich warstw naskórka przed
uciskiem. Komórki warstwy jasnej wykazują wyraźne pogrubienia
błony komórkowej (ok. 15 nm).

e) warstwa zrogowaciała (stratum corneum)

Liczne warstwy martwych komórek zrogowaciałych, zmienionych
w płaskie łuski. Wnętrze komórek wypełnione jest włókienkami
keratyny, które są przetworzonymi tonofibrylami. W naskórku
występuje keratyna miękka, zawierająca mało atomów siarki.
Keratyna twarda (bogata w siarkę) występuje we włosach i
paznokciach.

Pomiędzy

włókienkami

keratyny

występuje

keratohialina. Błony komórkowe tych komórek są bardzo grube.
Warstwa zrogowaciała jest hydrofobowa i zapobiega zarówno
wnikaniu wody ze środowiska zewnętrznego do organizmu, jak i
utracie wody z organizmu.

f) warstwa komórek złuszczających się (stratum disjunctum)

Łuski rogowe tej warstwy tracą kontakt z komórkami sąsiednimi i
złuszczają się.

2. Skóra właściwa (corium, dermis, cutis, propria)

Zbudowana z tk. łącznej zbitej włóknistej, zawierającej dużą ilość
włókien kolagenowych i sprężystych, tworzących gęstą sieć w
substancji podstawowej zbudowanej z glikozaminoglikanów i
proteoglikanów. Skóra właściwa tworzy liczne wpuklenia do
naskórka w postaci brodawkowatych wyniosłości lub długich i
wąskich listew (przekrój falisty) stanowiąc warstwę brodawkową
(stratum papillare). Pod nią znajduje się warstwa siateczkowata
(stratum reticulare), ponieważ jej głównym składnikiem
strukturalnym jest gęsta sieć przeplatających się wzajemnie
włókien kolagenowych i sprężystych. Tę właśnie warstwę skóry
wykorzystuje się dla celów przemysłowych.

a) Warstwa brodawkowata (stratum papillare)

Zbudowana jest z tk. łącznej włóknistej która oprócz włókien
kolagenowych i sprężystych znaczną ilość włókien siateczkowych.
Brodawkowate wyniosłości tej warstwy są w ścisłym kontakcie z
naskórkiem. Dominują fibroblasty; niewielkie ilości limfocytów,
komórek plazmatycznych, komórek tucznych i pojedyncze komórki
tłuszczowe. Naczynia włosowate tworzą liczne drobne pętle
wywodzące się z powierzchownej sieci naczyń tętniczych, które
znajduje się tuż pod warstwą brodawkowatą (rola w termoregulacji
ustroju).

b) Warstwa siateczkowa (stratum reticulare)

Zbudowana jest z bardzo gęstej sieci włókien kolagenowych, w
którą wpleciona jest sieć włókien sprężystych. Włókna kolagenowe
biegną we wszystkich kierunkach, ale większość z nich leży w
płaszczyźnie równoległej do powierzchni skóry.
Komórki bardzo nieliczne – głównie fibrocyty.

3. Warstwa podskórna (stratum subcutis)

Zbudowana jest z tk. łącznej wiotkiej, w której występuje zmienna
ilość tkanki tłuszczowej. Najgłębiej leżąca warstwa tk. tłuszczowej
tworzy

podściółkę tłuszczową (panniculus adiposus)

. W tkance

podskórnej znajduje się dolna część

mieszków włosowych,

a także

odcinki wydzielnicze gruczołów potowych. Wiotka struktura tk.
podskórnej pozwala na przesuwanie się skóry względem podłoża.
Podściółka tłuszczowa stanowi warstwę izolacyjną, chroniącą
przed nadmierną utratą ciepła, zabezpiecza swą elastycznością
przed urazami mechanicznymi, a także służy jako rezerwa
energetyczna.

Liebich H.G.: Funktionelle Histologie. Schattauer Stuttgart – New York 1993

Liebich H.G.: Funktionelle Histologie. Schattauer Stuttgart – New York 1993

Liebich H.G.: Funktionelle Histologie. Schattauer Stuttgart – New York 1993

Włosy (pili)

Powstają ze sznurów komórek naskórka, wrastających wgłąb
skóry aż do warstwy podskórnej. Włos zbudowany jest z komórek
zrogowaciałych, które zawierają keratynę włóknistą twardą.
Proces rogowacenia komórek włosa przebiega inaczej niż
rogowacenia komórek naskórka – brak keratohialiny. Włókienka
keratyny twardej są cieńsze, ułożone gęsto jedno przy drugim w
podłożu międzywłókienkowym, które wypełnia komórki włosa.
Komórki włosa nie ulegają złuszczeniu.
Włos składa się z części wolnej – łodygi włosa (scapus pili) i
korzenia (radix pili) tkwiącego w skórze właściwej i warstwie
podskórnej. Część powierzchowna korzenia jest zupełnie
zrogowaciała. W najniższej części korzenia komórki macierzy
cebulki włosa namnażają się i ulegają rogowaceniu.

Wytwory rogowe skóry

Budowa włosa:
1. Powłoczka włosa (cuticula pili)

Jedna warstwa zrogowaciałych komórek, ściśle do siebie
przylegających, ułożonych na kształt łusek lub dachówek,
wolnymi brzegami skierowanych ku powierzchni naskórka.
Komórki te są wypełnione włókienkami twardej keratyny.

2. Kora włosa (cortex pili)

Składa się z licznych warstw koncentrycznie ułożonych komórek
wrzecionowatych, zrogowaciałych, leżących swoją długą osią
równolegle do długiej osi włosa. Komórki te są wypełnione
keratyną twardą.

3. Rdzeń włosa (medulla pili)

Składa się z 3-4 warstw komórek sześciennych, wypełnionych
keratyną miękką. Występuje we włosach grubych, oraz w części
przypodstawnej włosów cienkich krótkich. W cytoplazmie
komórek rdzenia włosa występują kwasochłonne ziarna
trichohialiny.
U Eq i Ru włosy są różnej wysokości i wyrastają ze skóry
pojedynczo.
U Su włosy wyrastają kępkami (po 3 z jednej cebulki).
U Ca występują trzy rodzaje włosów: główne, poboczne i drobne.

Mieszek włosa (folliculus pili)

Pochodzi z naskórka i otacza korzeń włosa. Tworzy

cebulkę włosa

,

która zawiera komórki namnażające się (macierz cebulki włosa).
Cebulka jest wpuklona od spodu przez

łącznotkankową, silnie

unaczynioną strukturę –

brodawkę włosa

. Komórki macierzy

włosa, które są w bezpośrednim kontakcie ze szczytem brodawki
włosa, wytwarzają

rdzeń i korę włosa

. Komórki leżące zewnetrznie

tworzą

powłoczkę włosa

. Te komórki które są w kontakcie z

częścią boczną brodawki, przekształcają się w warstwy pochewki
wewnętrznej.

a) Pochewka wewnętrzna włosa (vagina radicularis interna)

Otacza korzeń włosa od brodawki włosa aż do ujścia gruczołów
łojowych do mieszka włosa.

 Powłoczka pochewki włosa (cuticula vaginae pili)

jedna

warstwa zrogowaciałych komórek, które zachodzą na siebie
dachówkowato, a ich wolne brzegi skierowane są w kierunku
cebulki włosa. Zahaczają się one z wolnymi brzegami komórek
powłoczki włosa, które skierowane są ku powierzchni naskórka.
Komórki tej warstwy zawierają keratynę miękką. W cytoplazmie
komórek leżących niedaleko cebulki włosa występują ziarenka
keratohialiny oraz tonofibryle.

 Warstwa nabłonkowa ziarnista (warstwa Huxley’a) –
stratum epitheliae granuliferum.

W części podstawnej korzenia

włosa, bliższej cebulki, komórki te mają kształt wieloboczny.
Przesuwają się one w kierunku powierzchni naskórka
przekształcając się w komórki płaskie wydłużone. W ich
cytoplazmie znajdują się ziarnistości keratohialiny, które są
określane w tym miejscu jako trichohialina, oraz wiązki tonofibryli.
Gdy komórki są zupełnie zrogowaciałe, wypełnia je keratyna
miękka.

 Warstwa nabłonkowa jasna (warstwa Henle’go) – stratum
epitheliae lucidum

Jedna warstwa komórek sześciennych, które

po zrogowaceniu przekształcają się w komórki jasne, spłaszczone
zawierające keratynę miękką. Warstwa ta odpowiada strukturą
warstwie jasnej naskórka.

b) Pochewka zewnętrzna (vagina radicularis externa)

Stanowi przedłużenie naskórka, który w miejscu, gdzie znajduje
się włos wpukla się do skóry właściwej.

• warstwa odpowiadająca warstwie kolczystej naskórka

• warstwa cylindryczna naskórka

Kom. kolczyste przylegają do warstwy nabłonkowej jasnej, zaś
komórki cylindryczne spoczywają na błonie podstawnej
wzmocnionej włóknami siateczkowymi.

c) Torebka włosa (bursa pili)

Zbudowana jest z tk. łącznej skóry właściwej i tk. podskórnej.
Przylega ona do błony podstawnej pochewki zewnętrznej włosa.
Torebka włosa jest szczególnie dobrze rozwinięta we włosach
grubych.

 warstwa wewnętrzna

, w której włókna łącznotkankowe

przebiegają okrężnie

(stratum circulare internum)

 warstwa zewnętrzna

, w której włókna łącznotkankowe

przebiegają podłużnie

(stratum longitudinale externum).

Torebka włosa jest szczególnie dobrze rozwinięta we włosach
czuciowych zwierząt. We włosach tych między warstwą
wewnętrzną a zewnętrzną torebki są zatoki żylne. W związku z
tym włosy te noszą nazwę

włosów zatokowych

. W obrębie torebki

znajdują się liczne zakończenia nerwów w postaci krążków
dotykowych. Po tej stronie znajduje się gruczoł łojowy oraz
wiązka komórek mięśniowych gładkich, tworzący

mięsień

przywłośny czyli m. napinacz włosa – musculus arrector pili

.

Mięsień ten przyczepia się jednym końcem do torebki włosa,
drugim zaś do warstwy brodawkowatej skóry. Przy skurczu
mięśnia włosy wyprostowują się (jeżą się) oraz wyciskana jest
wydzielina z gruczołu łojowego.

L

ie

b

ic

h

H

.G

.:

F

u

n

k

ti

o

n

e

ll

e

H

is

to

lo

g

ie

.

S

ch

a

tt

a

u

e

r

S

tu

tt

g

ar

t

–

N

e

w

Y

o

rk

1

9

9

3

L

ie

b

ic

h

H

.G

.:

F

u

n

k

ti

o

n

e

ll

e

H

is

to

lo

g

ie

.

S

ch

a

tt

a

u

e

r

S

tu

tt

g

ar

t

–

N

e

w

Y

o

rk

1

9

9

3