Rozwój fizyczny dzieci i
młodzieży oraz zasady
neurologicznego badania
dzieci

Dr n. med. Irena Grudziecka

Auksologia

•

Nauka zajmująca się zjawiskami

wzrastania w pierwszych dwóch

dekadach życia

Czynniki matczyne

wpływające na rozwój

płodu

1.

Czynniki matczyne wrodzone

•

Genetycznie uwarunkowane:



etniczne



wiek

•

Wady rozwojowe np. macica
dwurożna

1.

Czynniki matczyne nabyte

:

•

zapalne np. zakaźne, autoimmumologiczne

•

toksyczne: alkohol, papierosy, leki,
narkotyki, promieniowanie jonizujące

•

guzy (np. mięśniaki macicy)

•

dotyczące zdrowia ogólnego: stan
odżywienia, choroby układu krążenia,
choroby układu oddechowego, choroby
układu moczowego, nadciśnienie tętnicze,
cukrzyca

•

Czynniki środowiskowe, społeczne i
ekonomiczne

Czynniki płodowe

wrodzone

•

Genetycznie uwarunkowane: płeć,

ciąża mnoga, wady

chromosonowe, błędy

metaboliczne, zespoły wad

genetycznych

•

Wady rozwojowe łożyska

Czynniki płodowe nabyte

•

Zakaźne:



wirusowe, wirus różyczki,
cytomegalii, parvowirus B19



Bakteryjne



Pasożytnicze - toxoplazma gondi

•

Urazowe

Przyczyny opóźnienia

wzrastania w dzieciństwie

•

Genetyczne



rodzinne



aberracje chrosomowe trisomia 13, 18,
21 pary
delecje na chromosomie 22, dysgenezja
gonad 45X, dysplazja kostna

•

Wewnątrzmaciczne opóźnienie
wzrastania

Hipotrofia wewnątrzmaciczna

Opóźnienie wzrastania

związane z chorobą

dziecka

•

Choroby układowe

•

Choroby przewodu pokarmowego-
zaburzenia łaknienia, odpływ
żołądkowo-jelitowy, wady anatomiczne
przewodu pokarmowego, biegunka,
zaburzenia wchłaniania (choroba
trzewna, mukowiscydoza), nieswoiste
zapalenie jelit choroby wątroby,
glikogenozy

•

Choroby zakaźne np. gruźlica, wirus

ludzkiego niedoboru odporności

•

Choroby kardiologiczne gł. wady

serca

•

Choroby układu oddechowego:

przewlekłe stany zapalne,

mukowiscydoza

•

Choroby układu moczowego-

przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie

nerek, przewlekła niewydolność nerek

•

Gruczoły wydzielania wewnętrznego –

niedoczynność tarczycy

Opóźniony wzrost u

starszych dzieci

•

Niedoczynność tarczycy

•

Niedobór hormonu wzrostu

•

Cukrzyca typu 1

•

Hyperkortyzolemia

•

Choroby ośrodkowego układu

nerwowego – niewydolność przysadki,

guzy

•

Inne przewlekłe choroby i ich leczenie

np. choroby nowotworowe

Ocena rozwoju

•

W badaniach przesiewowych kontrola

rozwoju somatycznego ogranicza się do

oceny wysokości i masy ciała

•

W bilansach zdrowia pozycje tych cech
określa się na siatkach centylowych

•

Prawdłowe są wartości tych pomiarów
pomiędzy 10 i 90 centylem usytuowane
w tym samym lub sąsiednim kanale
centylowym

Diagnozowanie

auksologiczne

•

Badania przesiewowe

(profilaktyczna diagnoza

populacyjna)

•

Indywidualne badanie lekarskie
(lekarz rodzinny, pediatra)

•

Pogłębiona kliniczna diagnoza
rozwoju (endokrynolog, genetyk,
inni specjaliści)

Kwalifikacja do obserwacji

rozwoju somatycznego

•

Wysokość i masa ciała są poniżej 10

centyla

•

Wysokość ciała w stosunku do masy ciała
rózni się o ponad dwa pasma centylowe

•

W ocenie rozwoju somatycznego należy
uwzględnić takie czynniki jak wiek
płodowy i wrodzeniowa masa ciała
dynamika rozwoju tych dzieci jest inna
niż noworodków eutroficznych

Okres noworodkowy

•

Okres noworodkowy jest okresem

adaptacji narządowej do przejęcia

czynności i samodzielnego życia.

Zmiany adaptacyjne zachodzą w

układzie oddechowym, układzie

krążenia, przewodzie pokarmowym,

układzie moczowym. Czas trwania

tego okresu to pierwsze 28 dni

Rozwój ruchowy w 3. mcu

życia

•

W pozycji na brzuchu unosi głowę i

ramiona na wysokość 10 cm

•

Przy podciąganiu za przedramiona
utrzymuje głowę z pozycji leżącej
do siedzącej

Rozwoju ruchowy w 4.-5.

mcu życia

•

W pozycji siedzącej utrzymuje głowę

przez min, w pozycji na brzuchu

opiera się na przedramionach, unosi

głowę na wys. 15 cm

•

Siedzi z lekkim podtrzymywaniem w
pasie, w pozycji na brzuchu opiera
się na wyprostowanych rękach,
obraca się z brzuszka na plecy

Rozwój ruchowy w 6. mcu

życia

•

Siedzi dłużej trzymając się podpory

•

Trzymane pod pachy utrzymuje
częściowo masę ciała na
wyprostowanych nogach

Rozwój ruchowy w 7. mcu

życia

•

Obraca się z pleców na brzuch, w

pozycji na brzuchu odrywa tułów od

podłoża, siada samo przy lekkim

podciąganiu, pełza na brzuchu za

pomocą rąk, nogi nie biorą czynnego

udziału w tym pełzaniu

•

Podtrzymywane pod pachy
podskakuje zginając i wyprostowując
kolana

Rozwój w 8.-9. mc życia

•

Siada samodzielnie bez pomocy

•

Staje podciągane za obie ręce

•

Zaczyna raczkowaać

•

Trzymane pod pachy wykonuje
ruchy chodzenia

•

Stąpa bokiem trzymając się
nieruchomego oparcia

Rozwój w 10.-12. mcu

życia

•

Stoi samodzielnie

•

Stojąc z oparciem schyla się i
podnosi zabawkę

•

Chodzi trzymane za rękę

•

Stawia pierwsze samodzielne kroki

Rozwój w 12. mcu życia

•

Chodzi samodzielnie na sztywnych

i szeroko rozstawionych nogach

kołysząc się. Stąpa często na

palcach

Etapy rozwoju na podstawie Zdańskiej-

Brincken i Wolańskiego

Okres poniemowlęcy

•

Od 2 roku życia następuje zwolnienie tempa
wzrastania

•

Zmianom ulegają proporcje ciała – wydłużenie
kończyn

•

Podkreślone zostają fizjologiczne krzywizny
kręgosłupa, wypięty brzuch i płaskie stopy są
w tym okresie u 90% dzieci zjawiskiem
prawidłowym związanym z wiotkością mięśni

•

Dzięki postępującej integracji
neuromotorycznej i koordynacji kory ruchowej
opanowane zostają czynności lokomocyjne

•

Szczególnie intensywnie rozwija się mowa

Okres przedszkolny 3-7

rok zycia

•

Granice wieku określono na podstawie

kryterium społeczno-wychowawczego nie

ma wyraźnych granic biologicznych między

poprzednim i następnym okresem rozwoju

•

Utrzymuje się wolne tempa rozwoju

•

Masa ciała zwiększa się o 10 kg a wysokość

o 26 cm.

•

Zmiana proporcji ciała zmieniają się w

kierunku wydłużenia kończyn

•

Od 5 rż następuje wzmocnienie aparatu

więzadłowego, na przełomie 6 i 7 rż

powinny być wydrążone stopy

Okres szkolny-faza

przedpokwitaniowa

•

Biologicznie jest to okres względnie stabilny
wyróżniający się harmonią rozwoju

•

Ruchy dziecka stają się harmonijne rytmiczne,
elastyczne

•

Dzieci uzdolnione ruchowo podejmują trening w
wielu dyscyplinach sportowych

•

Stopniowo zmienia się sylwetka dziecka- klatka
piersiowa ulega spłaszczeniu może pogłębiać się
kifoza piersiowa, szybko powiększa się stopa,
następuje rozwój kończyn dolnych-wydłużają sie

Okres szkolny – faza

pokwitania

•

Normy czasowe tego okresu zależą od czynników
genetycznych, klimatycznych i rasy

•

Przedział wiekowy dla dziewcząt to 8-16 lat dla
chłopców 10-18 lat. Lata krańcowe to pogranicze
normy „strefa alarmowa”.

•

Następuje gwałtowna aktywność gonad,
objawom z tym związanym towarzyszy
pokwitaniowy skok wysokości u dziewcząt gł ok.
12 rz a u chłopców 13-14 rż. Roczny skok
wysokości to 10-12 cm.

•

Obserwuje się spadek koordynacji ruchów
.skłonność do niepokoju ruchowego, pojawiać się
mogą ruchy mimowolne

Trend sekularny, czyli

tendencja przemian,

akceleracja

•

Przyspieszenie rozwoju fizycznego i
dojrzewania, wyrażające się wcześniejszym
osiągnięciem kolejnych etapów

•

Zmiany ciała w postaci wydłużenia kończyn

•

Późniejsze występowanie procesów
inwolucyjnych, czyli przedłużenie
biologicznej potencji gatunku ludzkiego

•

Proces ten nasilił się w końcu XIX wieku

Ocena neurologiczna

niemowląt

•

Niemowlęta wymagają badania

neurologicznego według odrębnych

zasad, a kryteria oceny muszą

uwzględniać zmiany związane ze

stopniowym dojrzewaniem układu

nerwowego

Czynniki mające wpływ na

ocenę neurologiczną

•

Gorączka, ostre choroby zakaźne

•

Stany niedoborowe np. hipowitaminoza
D

•

Odwodnienie np. w przebiegu biegunki

•

Konieczna jest ogólna ocena
pediatryczna, stwierdzenie ew.
nieprawidłowości w obrębie twarzy,
kończyn

Badanie neurologiczne

nerwów czaszkowych

•

Badanie N I u niemowlęcia jest niemożliwe

do oceny

•

N II –przed 6 tygodniem życia niekiedy
trudno jest uzyskać reakcję na bodźce
wzrokowe, pole widzenia ocenia się
orientacyjnie

•

N III, IV, VI ocenie podlega szerokość szpar
powiekowych, ustawienie gałek ocznych,
szerokość źrenic symetrię, odruch na
światło

Badanie neurologiczne

nerwów czaszkowych cd

•

N V obserwacja reakcji obronnych i ruchów
mimicznych twarzy

•

N VII obserwacja ruchów mimicznych twarzy

•

N VIII ocena słuchu (odruch Moro, odruch
uszno powiekowy)

•

N IX, X badanie podniebienia odruchu ssania,
krzyku

•

N XI badanie ma ograniczone znaczenie w
wieku niemowlęcym

•

N XII obserwacja ruchów języka podczas ssania

Badanie neurologiczne

niemowląt

•

Ocena ułożenia dziecka i jego

ruchów spontanicznych

•

Ocena napięcia mięśniowego

•

Badanie odruchów