Zagadnienia z konwersatorium (także na egzamin)
Dyscyplina, problem z dyscypliną
Problem z dyscypliną to zachowanie które: zakłóca akt nauczania, zakłóca prawa innych do nauki, jest psychicznie lub fizycznie niebezpieczne, polega na niszczeniu czyjejś własności.
Definicja obejmuje takie powszechnie spotykane zachowania jak, krzyczenie czy rozmowy podczas lekcji, przeszkadzanie innym uczniom, dokuczanie lub niszczenie przedmiotów i wiele innych.
4 przyczyny (motywy) niewłaściwego zachowania (uwaga, władza, zemsta, bezradność) - zachowania ucznia, myśli i uczucia nauczyciela
Poszukiwanie uwagi- kiedy uczeń nie jest w stanie zdobyć akceptacji zachowaniami aprobowanymi to zachowuje się w nieodpowiednio, zwracając na siebie uwagę ważnych dla siebie osób. Na motyw niewłaściwego zachowania (jako chęci zwrócenia uwagi) wskazują dwie przesłanki:
- uczucie, jakie budzi w nauczycielu zachowanie ucznia- jeżeli reakcją na niewłaściwe zachowanie dziecka jest uczucie złości, irytacja, gniew to można przypuszczać, że dziecku chodzi o zwrócenie na siebie uwagi;
- reakcja ucznia na reprymendę- reakcją ucznia będzie tutaj uspokojenie się na jakiś czas. Odczucia nauczyciela to rozdrażnienie i irytacja.
Walka o władzę- uczniowie tacy są przekonani, że o ich wartości świadczy dominacja nad dorosłymi i manipulowanie nimi. Przeciwstawienie się nauczycielowi przynosi im społeczną akceptację rówieśników. Poszukujący władzy rozpoczynają konfrontację z nauczycielem kłócąc się, kłamiąc, ignorując jego prośby i nakazy. Podjecie przez nauczyciela walki jest prowadzi do utwierdzenia ucznia, ze władza jest wartością, o którą trzeba walczyć. Odczucia nauczyciela to poczucie porażki.
Zemsta- u ucznia, który podejmowałam liczne próby uzyskania uwagi iż dobycia władzy, rozwija się poczucie niższości, postrzega, że został niesprawiedliwie potraktowany. Dorośli zaczynają przypisywać mu złe motywy postępiania, wymierzają kary. Może to prowadzić do podjęcia prób zwrócenia na siebie uwagi poprzez zachowania polegające na krzywdzeniu innych. Uruchamia to błędne kolo polegające na karaniu dziecka, które rozwija poczucie skrzywdzenia i chęć odwetu. Dzieci poszukujące zemsty niszczą przedmioty, grożą innym dzieciom, używają przekleństw, zachowują się agresywnie. Odczucia nauczyciela to poczucie skrzywdzenia/zranienia.
Bezradność- uczniowie, którzy z góry zakładają porażkę (wcześniej byli często obwiniani za wydarzenia, które były ich udziałem lub nie), mają tendencję do unikania odpowiedzialności, zachowując się w sposób bezradny. Nie można ich zmotywować do pracy w grupie, odmawiają uczestnictwa na zajęciach, nie podejmują interakcji z nauczycielami lub z rówieśnikami, są bierni ospali, odrzucają kontakt społeczny. Odczucia nauczyciela to poczucie frustracji i beznadziejności.
W jaki sposób nauczyciel może zaspokoić potrzeby uczniów?
- potrzebę bezpieczeństwa tworząc dobrze zorganizowaną klasę i jej własną strukturę,
- potrzebę bycia docenianym i zauważanym poprzez zachęcanie ucznia do komunikowania się z innymi, docenianie jego wkładu w klasę, budować poczucie wysokiej samoświadomości i wiary we własne siły,
- sprawować nad uczniem kontrolę, dać mu okazję do sprawdzenia jak daleko może się posunąć, ze ma kontrolę nad własnym życiem,
- stwarzać okazję do uczenia się czegoś nowego, reagować na i dostarczać uczniom informacje zwrotną dotyczącą ich sukcesów i popełnianych błędów,
- pozwolić uczniom zrozumieć związek pomiędzy przyczyną a skutkiem;
- akceptować, szanować, doceniać uczniów,
stworzyć uczniom zróżnicowane i interesujące doświadczenia związane z programem nauczania i wychowania.
Przygotowanie klasy do nauki i dyscypliny
- hałas, oświetlenie temperatura- wpływają na samopoczucie uczniów, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zachowań; ważne jest kontrolowanie i regulowanie tych czynników;
- wystrój klasy, pomoce naukowe- planując wystrój klasy należy pamiętać o tym, że jej wygląd ma służyć koncentracji i wspierać proces nauczania; odpowiednie dobranie koloru ścian, wybór miejsca na eksponowanie pomocy dydaktycznych i przedmiotów, które mają „upiększyć” klasę;
- rozmieszenie przestrzenne (ławki, ciągi komunikacyjne nauczyciela)- należy wziąć pod uwagę kilka elementów planując rozmieszczenie ławek w klasie np. biurko powinno być w takim miejscu, które umożliwi nauczycielowi widzenie całej klasy i poruszanie się po niej; należy również tak ustawić ławki, aby mieć swobodny dostęp do każdego ucznia wtedy, gdy będzie tego potrzebował;
- rozmieszczenie uczniów w klasie- podstawą „trójkąta wpływów” jest przód klasy, natomiast wierzchołek znajduje się z tyłu; uczniowie, którzy mają problemy z zachowaniem się zwykle zajmują miejsca oddalone od biurka nauczyciela, tam gdzie czują się bezpieczni, nie kontrolowani; są to miejsca, na które nauczyciel zwraca najmniej uwagi, co skutkuje tym, że nieodpowiednie zachowanie uczniów bywa niezauważalne; można przyjąć zasadę, że należy skazać miejsca uczniom mającym trudności z zachowaniem wewnątrz trójkąta wpływów- tam, gdzie mogą być najlepiej obserwowani lub sadzając tych uczniów z kolegami, którzy nie ulegają ich wpływom.
Przygotowanie do zajęć - lista Spirck'a, pięciostopniowa procedura uczenia zachowania się uczniów, zasady klasowe - projektowanie i uczenie.
Przygotowanie do zajęć - lista Spirck'a
Krok 1. Sporządź listę wszelkiego typu aktywności podczas lekcji:
- słuchanie wykładu,
- uczestnictwo w dyskusji,
- praca z komputerem,
- uczestnictwo w ćwiczeniach laboratoryjnych,
- praca samodzielna,
- rozwiązywanie testów,
- praca grupowa.
Krok 2. Wyobraź sobie, jak chciałbyś, aby uczniowie zachowywali się podczas zajęć każdego typu:
- czy uczniowie rozmawiają?
- czy uczniowie podnoszą ręce aby zadać pytanie?
- czy uczniowie pracują nad innymi zadaniami, podczas gdy ty przeprowadzasz wykład?
- czy uczniowie robią notatki?
Krok 3. Projektowanie zasad klasowych.
Napisz cztery lub pięć pozytywnie sformułowanych zasad odzwierciedlających twoje oczekiwania. Np.:
- wkładaj jak najwięcej starań w wykonywane zadania;
- współpracuj z innymi osobami w klasie;
- podczas pracy samodzielnej pracuj cicho przy swojej ławce aż praca zostanie ukończona;
- podnieś rękę, jeśli masz coś do powiedzenia lub chcesz poprosić o pomoc.
Krok 4. Projektowanie konsekwencji w przypadku poważnych wykroczeń.
Pięciostopniowa procedura uczenia zachowania się uczniów
Krok 1. Skoncentruj na sobie uwagę wszystkich uczniów, zanim zaczniesz jakiekolwiek zajęcia.
Krok 2. Przedstaw każdą czynność i dokładnie opisz swoje oczekiwania dotyczące zachowania uczniów podczas tej czynności- opisz oczekiwany przez ciebie sposób zachowania uczniów podczas wykonywania konkretnej aktywności, podaj tak wiele szczegółów jak to możliwe.
Krok 3. Zareaguj pozytywnie, kiedy uczniowie spełniają twoje oczekiwania- ważne żeby uczniowie wiedzieli, ze swoim zachowaniem spełniają twoje oczekiwania.
Krok 4. Zareaguj natychmiast, kiedy uczniowie nie spełniają twoich oczekiwań- jeżeli uczniowie lamią wcześniej ustalone zasady powinieneś zareagować, udzielając łagodnej reprymendy.
Krok 5. Pod koniec każdych zajęć powiedz uczniom, w jakim stopniu realizowali twoje oczekiwania- w ten sposób dajesz do zrozumienia, że dostrzegasz i doceniasz ich wysiłki, przekazując jednocześnie informację o właściwych sposobach zachowania.
Zasady klasowe - projektowanie i uczenie
Wyróżnia się zasady zachowania, które tworzą granice odpowiedniego zachowania podczas uczenia się i nauczania. Uczenie zasad jest bardziej złożone i zajmuje więcej czasu. Zasady określają jak uczniowie zachowują się względem siebie podczas pracy w grupie np. nie przeszkadzają sobie wzajemnie, współpracują itp. Określenie procedur postępowania jest domeną nauczyciela ponieważ to on określa sposób pracy, lista zasad zachowania się w klasie powinna być opracowana przez nauczyciela lub wspólnie z uczniami. Opracowując klasowe zasady powinniśmy pamiętać o nadrzędnych zasadach: prawo nauczyciela do nauczania, prawo uczniów do uczenia się, do bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, chronienia własności.
Pięć reguł tworzenia zasad: jasny komunikat, pozytywny przekaz, ograniczona liczba zasad, wprowadzenie zasad ogólnych (np. traktujemy się z szacunkiem) i zasad szczegółowych (np. rozpoczynamy lekcje punktualnie), unikamy takich słów jak: zawsze, wszędzie, ciągle.
Techniki dyscyplinowania uczniów
techniki niewerbalne: ignorowanie, kontakt wzrokowy, dystans, znaki, wtrącenie imienia, chwalenie kolegi
werbalna interwencja (techniki omawiające zachowanie uczniów): oświadczenia, aktywne słuchanie, pytania wprost
techniki w sytuacji konfrontacji (ukrytej i jawnej), zwrot typu „przestań”, „Trio” Glassera, Pytania Co-Jak, konsekwencje i warunki ich skuteczności, kontrakty,
techniki odnoszące się do reguł i konsekwencji - stanowcza postawa, metoda interwencji MacKenziego, zdarta płyta, technika ograniczonego wyboru, wykluczanie (odsyłanie)
Literatura: Kołodziejczyk J. Dyscyplina w klasie. Metody u techniki interwencji. Kraków