

Aktywność ludzi jako motor napędowy
społeczeństw.



Najbardziej oczywisty przejaw aktywności
ludzkiej – zachowanie, które możemy
zaobserwować z zewnątrz.



Behawioryści – ludzie uczą się
„instrumentalnie” pewnych zachowań.



Ale czy np. machnięcie ręką zawsze
oznacza to samo?



Albo jak wytłumaczyć to, że różne
zachowania mogą oznaczać to samo?



Stąd mówimy w socjologii o działaniu.



Działanie = zachowanie +
przypisywane mu znaczenie.



Znaczenie jest ukryte w naszych
głowach i możemy je wnioskować z
obserwowalnych wskaźników
(rozumienie – proste i głębokie).



Rozumienie bezpośrednie – na podstawie
oczywistych wskaźników np. osoba biegnąca
za autobusem chce na niego zdążyć.



Rozumienie pośrednie/interpretacyjne –
wnioskowanie na podstawie znaczeń
wspólnie uznanych np. uklęknięcie w
kościele.



Kultura jako dostarczyciel znaczeń wspólnie
uznanych, ale uwaga na wielokulturowość!!



Najbardziej rozbudowanym systemem
znaczeń kulturowych jest język, który
jest „przechowalnią” olbrzymich
zbiorów znaczeń i doświadczeń
przekazywanych z pokolenia na
pokolenie.



Jako system znaków język ma cechę
obiektywności, typizuje nasze
doświadczenia np. kłopoty z teściową.



Ale ludzie nie działają w próżni - stąd



Czynność społeczna – działanie
skierowane ku innym ludziom (F.
Znaniecki). Ci „inni” mogą być dani
bezpośrednio lub pośrednio.



Typologia czynności społecznych:
czynności wychowawcze, edukacyjne,
władcze, zabawowe, informacyjne,
wyrażające się w pytaniach, pouczeniach,
prośbach, rozkazach itp.



M. Weber – działanie społeczne – takie,
w których uwzględniamy aktualne lub
potencjalne reakcje innych i według nich
kształtujemy nasze działania np. jeśli
mnie okradną udaję się po pomoc do
policjanta.



Kluczowe dla udanego działania
społecznego jest trafne „wskazanie sobie
innego”. Pomocne są oznaki zewnętrzne
np. mundur itp.



Trzy typy działania społecznego (M.

Weber):



- działanie racjonalne (aby osiągnąć cel) –

np. transakcja kupna-sprzedaży,



- działanie tradycjonalne (tak postępują

inni) – np. chodzenie do kościoła, ale

uwaga!!, może to też być działanie

racjonalne, współcześnie -

odczarowywanie świata,



- działanie emocjonalne (oparcie na

ekspresji stanów emocjonalnych) – np.

radość po wygranej.



Działanie wspólne – działanie inicjujące +

działanie reagujące.



Może być ono pojedyncze, ale może

przerodzić się w sekwencję działań

(przykład z nieznajomym w innym

mieście.)



Dynamiczna, ciągła sekwencja nawzajem

ku sobie zwróconych działań społecznych

to interakcja.



Przykłady: rozmowa, randka, bójka, mecz

itp.



Interakcja bezpośrednia (cztery typy
dystansów interakcyjnych: intymny np.
między mężem a żoną, osobisty np.
między przyjaciółmi, socjalny np.
między pracownikiem a szefem,
publiczny np. aktor w teatrze).



Interakcja pośrednia – np. za
pośrednictwem środków masowego
przekazu.



Dwa poziomy interakcji (Mead):



- niesymboliczna



- symboliczna (interpretacja + definicja).



Cztery teorie interakcji:



- behawioralna (akcja-reakcja)



- wymiany (racjonalnego wyboru, zasada
wzajemności)



- symbolicznego interakcjonizmu
(nadawanie znaczeń naszym działaniom)



- dramaturgiczna (nieustanne odgrywanie
swojej roli przed innymi, budowanie
swojej samooceny na podstawie sygnałów
wysyłanych od innych – tzw. jaźń
odzwierciedlona, hierarchia innych).



Zwiększając liczbę uczestników interakcji
dochodzimy do powstania wielu sieci
interakcji, które są płynne, chaotyczne i
stale zmieniające się.



Typy interakcji:



Powtarzalne – zachodzi między tymi
samymi osobami, ma za każdym razem
podobną treść i zdarza się nieregularnie,
co jakiś czas np. spotkania z sąsiadem
przy okazji wyprowadzania psa na spacer.



Regularne – zachodzi między tymi samymi
osobami, ma podobną treść i zdarza się
regularnie np. co tydzień kupuję gazetę w
tym samym kiosku.



Regulowana – nie tylko powtarzalne,
regularne, ale regulowane normatywnie,
za jej zaniechanie grozi nam sankcja np.
cotygodniowe wykłady.



Wielość interakcji regulowanych
nazywamy stosunkiem społecznym np.
profesor – student, szef – pracownik,
mąż – żona itp.



Cechy stosunków społecznych:



wielość interakcji



wielotematyczność interakcji
(uczestniczenie całym sobą np. w rodzinie
oraz wycinkowo np. pacjent – lekarz)



trwałość interakcji – krótko i długotrwałe



regulacja normatywna – dowolne lub
uregulowane



Stąd mówimy, że stosunki społeczne
zachodzą nie między konkretnymi
osobami, ale pomiędzy pozycjami
społecznymi.



Pozycja społeczna – normatywnie
określony schemat oczekiwanych
interakcji między partnerami
zajmującymi pewne pozycje społeczne.



Rodzaje stosunków społecznych:



- osiągane (zawody) i przypisane (Polak)



- instrumentalne (ze względu na cel) i

autoteliczne (dla satysfakcji)



- formalne (uregulowane normatywnie) i

nieformalne (spontaniczne)



- rozproszone (rodzina) i zogniskowane

(lekarz-pacjent)



- ciągłe (rodzina) i terminowe (polityk)



- egalitarne (przyjaciele – równa
pozycja) i nieegalitarne (szef-pracownik
– nierówna pozycja)



- homogeniczne (takie same cechy
społeczne – dwóch kolegów z klasy) i
heterogeniczne (różne cechy społeczne
– dziadek i wnuczek)



- zimne/oficjalne i gorące/nieoficjalne



- pierwotne i wtórne

ruch zn.

I

r.I

ws

r

sw

r

pe

i

rei

pn

im

p

Zachowanie

+

Działanie

+

+

Czynność

społeczna

+

+

+

Działanie

społeczne

+

+

+

+

Kontakt

społeczny

+

+

+

+

+

Interakcja

+

+

+

+

+

+

I. powtarzalna

+

+

+

+

+

+

+

I. regularna

+

+

+

+

+

+

+

+

I. regulowana

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Stosunek

społeczny

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+



Więź społeczna i jej rodzaje



Termin ten nie jest w socjologii rozumiany
jednoznacznie np. więź rodowa, lokalna itp.



Więź społeczna powstaje w określonej
zbiorowości – to zbiór ludzi, w których
powtarzają się styczności i zachodzą
stosunki społeczne. Dopiero jednak
stwierdzenie więzi społecznej pozwala nam
określić, czy mamy do czynienia z grupą
społeczną czy społecznością.



Rodzaje więzi społecznych



Ze względu na podstawę wyodrębnienia:



więź naturalna – dana z urodzenia (rodzinna,
rodowa, etniczna itp.) – nigdy nie wygasa!!!



więź stanowiona – wynika z podziałów
istniejących w społeczeństwie, narzuconych
odgórnie prawem lub siłą (dawniej podboje,
obecnie – więź między współwięźniami,
dziećmi z domów dziecka itp.) – wygasa jeśli
ustaną warunki jej ustanowienia!!!!



więź zrzeszeniowa – tworzy się na
podstawie dobrowolnego wyboru grupy
społecznej na podstawie np.
zainteresowań, wykonywanego zawodu
itp. (cechy, związki zawodowe itp.)



Odmiany więzi zrzeszeniowej:
zrzeszenia wyspecjalizowane,
zrzeszenia globalne, zrzeszenia
rozciągające się na kilka grup i
społeczności.



Podział ze względu na zasięg:



więzi małego zasięgu – rodzina



więzi średniego zasięgu – społeczności
lokalne



więzi wielkiego zasięgu – państwo



Wielkość nie jest tu jednak rzeczą
najważniejszą – nie można bowiem
wyznaczyć sztywnych granic między
nimi.



Kolejny typ więzi:



więź ogólna – gdy ludzi łączy
„wspólnota życia”, nie ma żadnego
ograniczenia kompetencji, żadnego
konkretnego zakresu zainteresowań –
odpowiednik wspólnota



więź specyficzna – wspólnota
zainteresowań, interesów –
odpowiednik zrzeszenie.



Przejawy więzi społecznej:



- zachowania ludzkie – ich jednolitość



- podział na „my” i „oni”



- określone uprawnienia i obowiązki,
przysługujące „nam”, a odmawiane
„im”



- działania obronne podejmowane w
obronie swoich członków.