Diagnostyka hormonalna

w położnictwie i

ginekologii

17-β-estradiol

• Wskazania:

– zaburzenia cyklu miesiączkowego: oligo i

amenorrhoea, polymenorrhoea

– ocena wielkości substytucji u kobiet w okresie

pomenopauzalnym

– kontrola owulacji indukowanej lekami
– zaburzenia okresu pokwitania
– diagnostyka guzów: guzy jajnika wytwarzające

estrogeny, np. ziarniszczak

17-β-estradiol

• Materiał do badania: surowica
• Metoda oznaczenia: RIA, ELISA

wartości prawidłowe

faza folikularna

30-200 pg/ml

owulacja

200-400 pg/ml

faza lutealna

100-200 pg/ml

okres pomenopauzalny

<20 pg/ml

okres przedpokwitaniowy <20 pg/ml
mężczyźni

<40 pg/ml

– faza okołoowulacyjna
– owulacja wielu pęcherzyków wywołana

lekami

– substytucja zbyt dużymi dawkami
– guzy wytwarzające estrogeny

(ziarniszczak, guz kom. tekalnych

– pierwotna niewydolność jajników, np.

okres pomenopauzalny

– wtórna niewydolność jajników, np.

niewydolność przysadki, leki hamujące

owulację

17-β-estradiol

Estron

• Wskazania:

wykluczenie niskich wartości

estrogenów w okresie pomenopauzalnym

• Materiał do badania: surowica
• Metoda oznaczenia: RIA, ELISA

– masywna otyłośćw wieku postmenopauzalnym
– doustne preparaty zaw. estron

– zaawansowana postmenopauza

wartości prawidłowe

estron w surowicy

50-80 pg/ml

Estriol

• Wskazania:

– III trymestr: wykluczenie niewydolności łożyska
– I trymestr: prenatalne badanie ryzyka

wystąpienia z.Downa razem z AFP i β-HCG (test
potrójny)

– Materiał do badania: surowica

• Metoda oznaczenia: RIA, ELISA

wartości prawidłowe

do 20 tyg. ciąży

1,3-3,2 ng/ml

24 tydz. ciąży

1,5-5,0 ng/ml

28 tydz. ciąży

2,2-6,5 ng/ml

32 tydz. ciąży

2,9-8,4 ng/ml

36 tydz. ciąży

4,0-16,0 ng/ml

40 tydz. ciąży

6,4-20,3 ng/ml

Estriol

– niewydolność łożyska: miarodajne przy

wielokrotnym oznaczeniu i spadku
wartości estriolu o min. 30%

– choroby płodu lub matki: bezmózgowie,

leczenie matki glikokortykoidami lub
antybiotykami

– diagnostyka prenatalna: razem z HCG i

AFP wskazuje na ryzyko z.Downa

– ciąża bliźniacza

Progesteron

• Wskazania:

– dowód owulacji
– potwierdzenie guza (guz kom. tekalnych,

chorionepithelioma, zaśniad groniasty)

• Materiał do badania: surowica
• Metoda oznaczenia: RIA, ELISA

wartości prawidłowe

faza folikularna

<0,1 ng/ml

wczesna faza lutealna >5 ng/ml
środkowa faza

lutealna

>12 ng/ml

okres

pomenopauzalny

<0,1 ng/ml

– guzy jajnika (guz kom. tekalnych,

chorionepithelioma),

– zaśniad groniasty
– indukowana hiperstymulacja
– wrodzone lub nabyte postacie zespołów

nadnerczowo-płciowych

– zaburzenia owulacji (niewydolność ciałka

żółtego, cykle bezowulacyjne)

– hipogonadyzm pierwotny i wtórny

(przewlekły brak owulacji

Progesteron

Hormon luteinizujący (LH)

•

Wskazania- kobiety:

– niewydolność jajników: hipo/hipergonadotropowa
– określenie stanu menopauzy
– zaburzenia pokwitania: pubertas tarda, pubertas praecox
– oznacznie środka cyklu przy leczeniu stymulującym

•

Wskazania- mężczyźni:

– hipogonadyzm: hipo/hipergonadotropowy
– niepłodność, zaburzenia spermiogenezy
– zaburzenia dojrzewania
– zaburzenia pokwitania: pubertas tarda, pubertas praecox

Hormon luteinizujący (LH)

• Materiał do badania: surowica
• Metoda oznaczenia: RIA, EIA

wartości prawidłowe

kobiety

faza folikularna

2-6 j./l

owulacja

6-20 j./l

faza lutealna

3-8 j./l

okres po menopauzie

>30 j./l

mężczyźni

przed pokwitaniem

0,2-0,8 j./l

po pokwitaniu

0,8-8,3 j./l

• Kobiety:

– pierowotna niewydolność janików

(climacterium precox)

– przedowulacyjny wzrost gonadotropin
– z. wielotorbielowatych jajników

• Mężczyźni

– testosteron : pierowtna niewydolność jąder,

hipogonadyzm hipergonadotropowy

– testosteron : z. nadwrażliwości na androgeny

Hormon luteinizujący (LH)

• Kobiety:

– wtórna niewydolność janików (z.Kallmana,

anoreksja)

– środki hamujące owulację
– substytucja steroidami płciowymi

• Mężczyźni

– testosteron : wtórna niewydolność jąder,

hipogonadyzm hipogonadotropowy

– testosteron : egzogenne podanie testosteronu

Hormon luteinizujący (LH)

Hormon folikulotropowy

(FSH)

• Wskazania- kobiety:

– niewydolność jajników
– określenie stanu menopauzy
– zaburzenia pokwitania: pubertas tarda,

pubertas praecox

• Wskazania- mężczyźni:

– hipogonadyzm hipo/hipergonadotrpowy
– niepłodność, zaburzenia spermiogenezy
– azoospermia: aplazja komórek rozrodczych
– zaburzenia dojrzewania i rozwoju
– zaburzenia pokwitania: pubertas tarda,

pubertas praecox

Hormon folikulotropowy

(FSH)

• Materiał do badania: surowica
• Metoda oznaczenia: RIA, EIA

wartości prawidłowe

kobiety

faza folikularna

2-10 j./l

owulacja

8-20 j./l

faza lutealna

2-8 j./l

okres po menopauzie

>20 j./l

mężczyźni

przed pokwitaniem

<0,5 j./l

po pokwitaniu

1,2-10,1 j./l

• Kobiety:

– pierowotna niewydolność janików

(climacterium precox)

– przedowulacyjny wzrost gonadotropin
– z. wielotorbielowatych jajników

• Mężczyźni

– pierwotny hipogonadyzm

hipergonadotropowy (np. z.Klinefeltera)

– zaburzenia kanalikowe, dysfunkcja

spermatogenezy

Hormon folikulotropowy

(FSH)

• Kobiety:

– wtórna niewydolność janików (dysfunkcja

przysadki, zaburzenia czynności podwzgórza)

– środki hamujące owulację
– substytucja steroidami płciowymi

• Mężczyźni

– wtórny hipogonadyzm hipergonadotropowy
– wtórna niewydolność jąder (zaburzenia

podwzgórzowo-przysadkowe)

Hormon folikulotropowy

(FSH)

β-HCG (gonadotropina

kosmówkowa)

• Wskazania:

– ciąża
– guzy trofoblastu
– guzy kom. rozrodczych (jądra, jajnika)

• Materiał do badania: surowica, mocz-

50ml

• Metoda oznaczenia: RIA, EIA

β-HCG (gonadotropina

kosmówkowa)

wartości prawidłowe w surowicy

poza okresem ciąży <5 mU/ml
4 tydz. ciąży

35-1500 mU/ml

6 tydz. ciąży

4000-56 000 mU/ml

8 tydz. ciąży

40 000-200 000 mU/ml

10 tydz. ciąży

60 000-200 000 mU/ml

12 tydz. ciąży

46 000-150 000 mU/ml

14 tydz. ciąży

32 000-100 000 mU/ml

>16 tydz. ciąży

19 000-80 000 mU/ml

mężczyźni

<5 mU/ml

wartości prawidłowe w moczu

poza okresem ciąży

<20 j./l

Interpretacja wyników

 potwierdzenie ciąży:

– w surowicy po 10 dniach od zapłodnienia
– w moczu od ok.14 dnia po zapłodnieniu

– ciąża bliźniacza
– marker trisomii razem z AFP i wolnym estriolem
– choroby trofoblastu: zaśniad gorniasty, rak kosmówki
– guzy komórek rozrodczych u kobiet i mężczyzn

– zaburzenia wczesnego okresu ciąży
– ciąża pozamaciczna (niewystarczający wzrost w

surowicy)

β-HCG (gonadotropina

kosmówkowa)

Testosteron

• Wskazania:

– hipogonadyzm

– rak i guz kory nadnerczy

– zaburzenia steroidogenezy: wrodzony przerost

kory nadnerczy, ZNP

– zaburzenia okresu pokwitania

– guzy jądra

– zaburzenia erekcji (impotentia coeundi)

– kontrola leczenia preparatami antyandrogennymi

– zaburzenia różnicowania płciowego

– wnętrostwo

– objawy wirylizacji, hirsutyzm

– zespół wielotorbielowatych jajników (PCO)

– guzy jajnika wytwarzające androgeny

– przewlekły brak owulacji

Testosteron

• Materiał do badania: surowica-50μl, ew.

osocze, ślina mocz

• Metoda oznaczenia: RIA

testosteron całkowity- wartości prawidłowe

kobiety dojrzałe płciowo

0,06-0,86 ng/ml

0,2-3,0 nmol/l

kobiety po menopauzie

<0,05 ng/ml

<0,17 nmol/l

mężczyźni (dorośli)

3-10 ng/ml

10,4-34,7 nmol/l

chłopcy 7-12 tydz.

<0,1 ng/ml

<0,35 nmol/l

chłopcy przed

pokwitaniem

0,08-0,14 ng/ml

0,28-0,49 nmol/l

chłopcy w okresie

pokwitania

0,8-1,8 ng/ml

2,8-6,3 nmol/l

przelicznik

ng/ml=nmol/l x
0,288

nmol/l=ng/ml x
3,467

wolny testosteron- wartości prawidłowe

mężczyźni (dorośli)

80-280 pg/ml

277-971 pmol/l

kobiety (dorosłe)

3-13 pg/ml

10,5-45 pmol/l

• Mężczyźni:

– testosteron egzogenny
– guzy jądra czynne hormonalnie
– oporność na androgeny
– rak nadnerczy wytwarzający androgeny

• Kobiety:

– hiperandrogenemia pochodzenia jajnikowego

lub nadnerczowego (np. hiperplazja kory

nadnerczy, ZNP, z.Cushinga, PCO, guzy jajnika)

– rak nadnerczy wytwarzający androgeny
– pubertas praecox
! >1,2 ng/ml wysokie prawdopodobieństwo guza

jajnika lub kory nadnerczy wytwarzającego

testosteron

Testosteron

• Mężczyźni:

– hipogonadyzm pierwotny (hipergonadotropowy),

np. z.Klinefeltera

– hipogonadyzm wtórny (hipogonadotropowy)- niskie

gonadotropiny

– inne: okres przedpokwitaniowy, anaboliki,

androgeny syntetyczne, marskość wątroby,

narkotyki, ciężkie niedożywienie, anoreksja

• Kobiety:

– pierwotna i wtórna niewydolność jajników: w

okresie pomenopauzalnym i przedpokwitaniowym

– antyandrogeny, środki antykoncepcyjne, estrogeny

– choroba Addisona, obustronna adrenalektomia

– marskość wątroby, anaboliki, narkotyki, ciężkie

niedożywienie, anoreksja

Testosteron

SHBG

• Wskazania:

– podejrzenie przesunięcia równowagi

pomiędzy testosteronem wolnym i

związanym

– zaburzenia funkcji męskiej gonady

(niedobór androgenów)

– kontrola substytucji testosteronowej

• Materiał do badania: surowica- 2 ml

• Metoda oznaczenia: RIA

SHBG

– guzy jądra i jajnika
– ciąża
– czynniki hamujące

owulację

– wirylizacja
– marskość wątroby
– nadczynność tarczycy
– środki przeciwpadaczkowe

–

niedoczynność

tarczycy

–

choroba Cushinga

–

hiperandrogenizm

–

hiperprolaktynemia

–

glikokortykosteroidy

–

wyraźna otyłość

–

leki (np. ketokonazol)

wartości prawidłowe

mężczyźni

10-40 nmol/l

kobiety

30-90 nmol/l

Test z HCG

• Wskazania:

– niewydolność kom. Leydiga, oszacowanie rezerwy

wydzielniczej jąder

– różnicowanie: zatrzymanie jąder

anorchia

– ocena leczenia nieprawidłowego zstępowania jąder

– interseksualizm: poszukiwanie ukrytej tk. jądrowej

• Wykonanie:

1.

oznaczenie podstawowego stężenia testosteronu w

surowicy; 2 pobrania w odstępie 30 min.

2.

5000 j.m. HCG i.m. (np. Choragan®, Predalon®,

Pregnesin®, Primogonyl®)

3.

oznaczenie stężenia testosteronu po pobudzeniu

48h i/lub 72h po iniekcji HCG; 2 pobrania w

odstępie 30min.

Test z HCG

Interpretacja wyników:
• Bardzo niskie wartości podstawowe, brak

pobudzenia: anorchia, defekt syntezy testosteronu

• Wzrost mniejszy niż fizjologiczny: ograniczenie

czynnościowej zdolności wytwórczej kom.Leydiga

! U starszych mężczyzn wzrost jest mniejszy niż

fizjologiczny

wartości fizjologiczne

testosteron

wzrost > dwukrotnych wartości
wyjściowych

Spermiogram

• Wskazania:

– diagnostyka różnicowa niepłodności (określenie

przyczyn, kontrola leczenia)

– hipogonadyzm

• Materiał do badania: świeży ejakulat

• Metoda oznaczenia:

– fizykalnie, ocena makroskopowa

– badanie mikroskopowe

– badanie biochemiczne

– test aglutynacyjny

– badanie bakteriologiczne

– test penetracji

Spermiogram

wartości prawidłowe

objętość ejakulatu

≥ 2ml

kolor

mlecznobiały, szarawy, opalizujący

zapach

kwiatów kasztanowca

czas upłynnienia

20-60 min

lepkość

po upłynnieniu=0

odczyn pH

7,2 - 7,8

całkowita liczba

plemników

≥ 40 mln

liczba plemników w 1 ml ≥ 20 x 10

6

/ml

ruchliwość

≥ 50% spermatocytów- ruch do
przodu
≥ 25% z dużą progresywną
ruchliwością

Spermiogram

wartości prawidłowe

morfologia

≥ 50% prawidłowych

żywe plemniki

≥ 50%

leukocyty

< 1 mln/ml

cynk

≥ 2,4 μmol/ejakulat

glukozydaza

≥ 12 mU/ejakulat

cytryniany

1,0-14 g/l lub ≥ 52 μmol/ejakulat

fruktoza

120-450 mg/dl lub ≥

13μmol/ejakulat

aglutynacja

MAR ≤ 10%

test immunologiczny

≤ 10% zlepionych plemników

nomenklatura patologii

normozoospernia

stan prawidłowy

hipospermia

objętość ejakulatu < 2 ml

aspermia

brak ejakulatu

azoospermia

brak plemników w
ejakulacie

oligozoospermia

< 20 mln plemników/ml

asthenozoospermia

plemniki nie spełniają
kryteriów dot. ruchliwości

akinozoospermia

wszystkie plemniki
nieruchome

teratozoospermia

< 50% plemników o

prawidłowej budowie

Spermiogram

Prolaktyna

• Wskazania:

– zaburzenia cyklu miesięcznego
– hirsutyzm
– hipogonadyzm męski
– mlekotok

• Materiał do badania: surowica lub

osocze

(krew pobiera się między 8.00 a 18.00-

wahania dobowe)

• Metoda oznaczneia: RIA, EIA

Prolaktyna

wartości prawidłowe

kobiety- faza folikularna

< 15 ng/ml (480 μU/ml)

kobiety- faza lutealna

< 20 ng/ml (650 μU/ml)

kobiety- okres
pomenopauzalny

< 15 ng/ml (480 μU/ml)

mężczyźni

< 15 ng/ml (480 μU/ml)

przelicznik: μU/ml= ng/ml x 32,5

– całkowita niewydolność przysadki,

przedawkowanie agonistów dopaminy

– leki obniżające stężenie prolaktyny

– Prolactinoma: >40ng/ml
– brak lub niedobór czynników hamujących

wydzielanie prolaktyny: guzy przysadki lub

przecięcie szypuły przysadki

– leki: antagonisty dopaminy, preparaty

estrogenowe, środki p-depresyjne, neuroleptyki,

leki obniżające ciśn.krwi, środki zobojętniające

(antiacida)

– hiperprolaktynemia czynnościowa: (<40 ng/ml)

stres, przeciążenie fizyczne i umysłowe, ciąża,

okres przekwitania

– hiperprolaktynemia wtórna: pierwotna

niedoczyność tarczycy (<40 ng/ml)

– ciężka niewydolność nerek: zmniejszenie wydalania

Prolaktyna

Test z metoklopramidem

• Wskazania:

–

utajona hiperprolaktynemia

–

zwiększone uwalnianie prolaktyny

• Wykonanie

1.

wkłucie do żyły na 15min przed rozpoczęciem

testu

2.

pobranie próbek krwi w (-10) i (0) min

3.

metoklopramid 10mg i.v. (Paspertin®, 1 amp)

4.

po 15 i 30 min pobranie krwi

!

objawy nieporządane: przemijający spadek

ciśn.tętniczego, zawroty głowy, ataksja

X przeciwwskazania: ciężka niewydolność nerek,

methemoglobinemia

Test z metoklopramidem

Interpretacja wyników
• zwiększona stymulacja wydzielania

prolaktyny:

>10-krotne stężenie podstawowe- podejrzenie

przejściowej hiperprolaktynemii

stymulacja fizjoloficzna

kobiety przed okresem

menopauzy

prolaktyna ≤ 10-krotne

stężenie podstawowe

Ilość plemników w 1 ml w zależności od wieku i poziomu

testosteronu

Przysadka

PRL

FSH

LH

Komórka Sertoliego

Estradiol

(+)

(+)

(-)