Jest to powszechnie występująca inwazja u wielu gatunków zwierząt
domowych, wywoływana obecnością sporowca Toxoplasma gondii.
Szczególnie duża chorobotwórczość tego pierwotniaka dla ludzi
pozwala uważać, że jest to jedna z najgroźniejszych antropozoonoz.

Morfologia pasożyta:
Trofozoity są kształtu sierpowatego,
długości 4-7µm, szerokości 2-4µm. Jeden z
biegunów jest szerszy, zaokrąglony, drugi
zaś zaostrzony. Jądro leży poniżej środka
komórki, w pobliżu zaokrąglonego bieguna.
Na węższym biegunie znajduje się pierścień
biegunowy, od którego odchodzi 12-16
włókien żebrowych. Wewnątrz pierścienia
znajduje się konoid, od którego odchodzi 6-
15 toksonem, kończących się w pobliżu
jądra. Trofozoity te występują wewnątrz
komórek układu siateczkowo-
śródbłonkowego, prawie wszystkich
narządów miąższowych, ośrodkowego
układu nerwowego i mięśni oraz w
leukocytach.

Biologia pasożyta: Cykl rozwojowy T. gondii jest złożony. Żywicielem
ostatecznym jest kot, u którego w nabłonkowych komórkach jelita
cienkiego odbywa się rozmnażanie bezpłciowe (schizogonia) i
rozmnażanie płciowe (gamogonia).
Żywicielami pośrednimi są
wszystkie ssaki wraz z
człowiekiem praz ptaki.
Zarażenie następuje przez
zjedzenie inwazyjnych oocyst
(zawierających po 2 sporocysty z
4 sporozoitami każda).
Uwolnione sporozoity wnikają do
cytoplazmy komórek, gdzie
rozmnażają się drogą podziału
endodyogenicznego i
schizogonii. Po kilku takich
podziałach zaatakowane
komórki ulegają rozerwaniu.
Pasożyty potomne atakują
sąsiednie komórki i z krwią i
limfą są roznoszone po
organizmie. Po pewnym czasie
część z nich pozostaje w miejscu
podziału, otarbia się i tworzy
cysty (najczęściej w mózgu,
rdzeniu i mięśniach
szkieletowych) zawierające
bardzo liczne osobniki
pierwotniaków, tzw. zoity, które
są inwazyjne dla kotów.

U żywicieli ostatecznych (koty)
proces rozmnażania tych
pasożytów przebiega podobnie
jak u rodzaju Eimeria. Po
rozmnażaniu bezpłciowym
(schizogoni) następuje
rozmnażanie płciowe
(gamogonia), które odbywa się
w komórkach nabłonka jelita
cienkiego. Podczas gamogoni
powstają oocysty, które po
wydaleniu z kałem do
środowiska zewnętrznego i po
sporulacji stają się inwazyjne
dla ssaków i ptaków.
Sporulowane oocysty zawierają
2 sporocysty, w których
wykształcają się po 4
sporozoity.

Źródłem inwazji dla kotów są cysty. T. gondii znajduje się w tkankach
żywiciela pośredniego oraz oocysty występujące w środowisku
zewnętrznym. Po zjedzeniu cyst przez kota oity wnikają do komórek
nabłonka jelita cienkiego, gdzie rozmnażają się schizogonię, a
następnie gamogonię, w wyniku której powstają oocysty. Okres
prepatentny trwa od 2 do 5 dni.

U kotów stwierdza się również rozwój pozajelitowy, typowy dla
żywiciela pośredniego. Po zjedzeniu przez koty inwazyjnych oocyst
T. gondii sporozoity wędrują do serca i mózgu. Po namnożeniu się
podążają do komórek nabłonka jelita cienkiego, gdzie odbywa się
ich cykl rozwojowy (schizogonia i gamogonia).

Koty są źródłem zarażenia toksoplazmozą dla ludzi i zwierząt.
Rozprzestrzenianiu inwazji sprzyja olbrzymia płodność tych
pierwotniaków (zarażony kot wydala dziennie od2 do 20 mln oocyst)
oraz znaczna odporność oocyst na niekorzystne warunki
środowiskowe (mogą zachować inwazyjność przez 12- 18mies.)

Obraz kliniczny: U kotów toksoplazmoza może występować zarówno
w formie jelitowej, jak i pozajelitowej.

W postaci jelitowej: brak zwykle objawów klinicznych, natomiast
forma pozajelitowa (narządowa) przebiega ostro u nowo
narodzonych kociąt, z objawami zapalenia jelit, wątroby, mięśni,
płuc, mózgu i prowadzi do śmierci.
U kotów starszych inwazja ta przebiega bezobjawowo.

Zmiany anatomopatologiczne: Sekcyjnie stwierdza się obrzęki
węzłów chłonnych, ubytki i owrzodzenia błony śluzowej jelita
cienkiego, a w mózgu i rdzeniu zmiany zapalne oraz ogniska
zwyrodnieniowe.

Rozpoznanie: Polega na stwierdzeniu w kale niesporulowanych
oocyst przy użyciu metody flotacji lub określaniu miana przeciwciał
odczynem Sabina-Feldmana.

Zwalczanie: W leczeniu toksoplazmozy kotów można stosować
sulfanamidy i pirymetaminę.

Zapobieganie: Jest trudne i sprowadza się do wykluczenia z diety
kotów surowego mięsa oraz do utrzymania higieny legowisk kotów
w celu ograniczenia możliwości zarażenia oocystami.

Toksoplazmoza psów (toxoplasmosis canum)
Psy nie odgrywają poważniejszej roli w rozprzestrzenianiu
toksoplazmozy, mimo częstego zarażania, nie są bowiem żywicielami
ostatecznymi tego pierwotniaka. Zarażenie jest możliwe podczas
zjadania pokarmu zanieczyszczonego kałem, moczem lub śliną
zwierząt chorych na toksoplazmozę, w których to wydalinach i
wydzielinach znajdują się trofozoity T. gondii. Możliwe jest również
zarażenie drogą kropelkową oraz zarażenie śródmaciczne i poprzez
transplantacje.

Obraz kliniczny: Kliniczna postać toksoplazmozy psów występuje
rzadko, przeważa inwazja utajona. W przypadku rozwinięcia się
choroby dominują zwykle objawy ze strony układu nerwowego.

Zmiany anatomopatologiczne: Pośmiertnie stwierdza się obrzęk
śledziony, wrzodziejące zapalenie jelit, rozsiane ogniska martwicowe
w płucach, sercu i wątrobie.

Rozpoznanie: Przyżyciowa diagnoza opiera się na określeniu miana
przeciwciał odczynem Sabina-Feldmana.

Zwalczanie i zapobieganie: Patrz toksoplazmoza kotów.

Świnie - przebieg toksoplazmozy jest z reguły bezobjawowy.

Szczury - u szczura zarażonego toksoplazmozą można zauważyć
m.in. stępienie lub utratę wrodzonego strachu przed
niebezpiecznymi dla niego drapieżnikami, np. kotem.

Toksoplazmoza u ludzi:

Źródłem zarażenia w naszych
warunkach geograficznych są
odchody kota, w których znajdują się
formy zakaźne pasożyta. Kał
zarażonych kotów wysycha i z
kurzem, wiatrem przenoszony jest w
odległe miejsca i może znaleźć się w
glebie, na owocach, warzywach, w
otwartych studniach. Zatem jeżeli
człowiek zje nie umyte owoce,
warzywa, wypije nie przegotowaną
wodę studzienną może to
spowodować zarażenie. Dzieje się
tak jednak rzadko. W opisany sposób
zarażają się zwierzęta (bydło, owce,
ptaki), w których mięśniach tworzą
się cysty pasożyta będące formami
zakaźnymi dla człowieka. Do
zarażenia ludzi dochodzi najczęściej
właśnie przez spożycie mięsa
surowego, półsurowego, wędlin
zawierających cysty pasożyta. Mięso
zatem przed spożyciem powinno być
dostatecznie ugotowane lub
upieczone.

Zapobieganie zarażeniu toksoplazmozą polega na stosowaniu zasad
higieniczno-dietetycznych takich, jak:

- nie spożywanie mięsa surowego (tatar, carpaccio), półsurowego
(krwiste steki, befsztyki i inne) wędlin jedynie wędzonych.

- przechowywanie mięsa przed spożyciem w zamrażarce (niska
temperatura niszczy cysty pierwotniaka).

- używanie osobnej deski do obróbki mięsa, najlepiej szklanej, którą
można parzyć wrzątkiem, myć w zmywarce.

- mycie rąk przed każdym posiłkiem i podczas jego
przygotowywania, a także po kontakcie z ziemią, kotami, surowym
mięsem (najlepiej wszystkie te czynności wykonywać w
rękawiczkach)

- picie przegotowanej wody i przegotowanego mleka.

- wyparzanie kocich kuwet wrzątkiem.

- ochrona żywności i wody przed karaluchami i muchami
przenoszącymi pasożyty mechanicznie.