TOKSOPLASMOZA

Toksoplazmoza (toxoplasmosis) jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondi, którego wykryto po raz pierwszy w 1908 roku. Jest on pasożytem kosmopolitycznym. Jego małe rozmiary (około 6μ na 2μ) i ostro wydłużona jedna część ciała ułatwiają przedostawanie się do wnętrza komórek.

Pierwotniak pasożytuje we wszystkich komórkach organizmu zawierających jądra (nie spotyka się go wewnątrz erytrocytów). Może się rozmnażać płciowo i bezpłciowo. Obie fazy rozwoju pasożyta zachodzą w jelicie cienkim kota (w enterocytach nabłonka jelitowego), który jest jego żywicielem ostatecznym (człowiek oraz pozostałe ssaki są żywicielami pośrednimi).

Bardzo ważnym rezerwuarem pasożytów są oocysty wydalone z kałem kotów, które są odporne na czynniki środowiska (mrożenie, podgrzewanie i nawet kilka miesięcy suszy) i są w stanie przetrwać w ziemi w niekorzystnych warunkach ponad rok. Mogą one być przenoszone przez wiatr i wodę.

Zakażenie tym pierwotniakiem jest zjawiskiem bardzo częstym i na świecie waha się od 25% do 90%, w Polsce wynosi około 50 -70%.

Na podstawie badań przeprowadzonych w Polsce wykazano u 50% kobiet do 25 roku życia i u 70% do 40 roku życia kontakt z pasożytem wywołującym toksoplazmozę

W Europie na każde 10000 porodów notuje się od 30 do 70 przypadków toksoplazmozy wrodzonej, w tym 1-2to przypadki śmiertelne.

Badania dowiodły, że prawie jedna trzecia dorosłych osób w krajach rozwiniętych ma przeciwciała Toxoplasma gondii, co wskazuje, że doszło u nich do inwazji pasożyta.

Główne drogi zakażenia:

1. Droga pokarmowa:

• w wyniku kontaktu z pożywieniem, glebą oraz wodą zanieczyszczonymi oocystami (oocysty wydalane są z kałem kotów, człowiek zaraża się tylko dojrzałymi oocystami zawierającymi sporozoity; dojrzewanie oocyst trwa parę dni);

• w wyniku spożycia mięsa surowego lub lekko przysmażonego zawierającego cysty (źródłem zakażonego mięsa mogą być świnie, owce, kozy i drób)

2. Poprzez łożysko w wyniku przenikania trofozoitów od matki do płodu.

3. W wyniku przetoczenia krwi zawierającej trofozoity pierwotniaka.

U osób dorosłych z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym zakażenie Toxoplasma gondii przebiega w 90% bezobjawowo i nie wymaga żadnego postępowania leczniczego (czasami tylko jest przyczyną powiększenia węzłów chłonnych, czyli limfadenopatii). Przechorowanie infekcji można potwierdzić badaniami serologicznymi (wykrywanie swoistych przeciwciał przeciwko Toxoplasma gondii).

Po zakażeniu i wniknięciu do organizmu ludzkiego pasożyt Toxoplasma gondii intensywnie się rozmnaża i niszczy komórki żywiciela, niektóre trwale - komórki układu nerwowego i komórki gałki ocznej. W miejscach ognisk zapalno-martwiczych powstają zwapnienia, zaś w naczyniach krwionośnych zakrzepy i wylewy.

W przypadkach, gdy układ immunologiczny jest osłabiony lub w trakcie ciąży, może dojść do uczynnienia "uśpionego" procesu chorobowego. Do grupy osób szczególnie narażonych na "rozbudzenie się" procesu chorobowego należą osoby leczone lekami immunosupresyjnymi i chorzy na AIDS. Nabyty zespół upośledzenia odporności (AIDS) wywoływany przez wirusa HIV zwiększył w ostatnich latach grono osób szczególnie wrażliwych na infekcje toksoplazmozą.

Badania wykazały, że zwykle osoby z AIDS zaraziły się pasożytem już wcześniej, a dopiero infekcja HIV wpłynęła na niekontrolowany wzrost toksoplazmy. U takich pacjentów rozwijają się zaburzenia neurologiczne: drgawki, niedowład, śpiączka, a w końcu zgon. Często ogniskiem choroby stają się oczy, szczególnie tylny odcinek gałki ocznej (siatkówka i błona naczyniowa).

Niebezpieczne jest zakażenie pierwotniakiem u kobiet w ciąży, gdyż może spowodować uwolnienie cyst z przekrwionej macicy i inwazję pasożyta przez łożysko do płodu. Nie ma przy tym większego znaczenia jaki to jest okres ciąży oraz która to ciąża. Toksoplazmoza wrodzona może wystąpić u noworodka zarówno w wyniku świeżej infekcji u matki, jak również infekcji, którą przebyła matka wcześniej Jeśli matka zaraziła się po raz pierwszy właśnie w trakcie ciąży, to zagrożenie dla dziecka jest największe. Objawy toksoplazmozy mogą pojawić się zarówno po porodzie, jak i po kilku latach. Utrata wzroku i słuchu, upośledzenie umysłowe, wodogłowie, a w skrajnych przypadkach zgon z powodu zakażenia, są konsekwencjami wrodzonej toksoplazmozy, nabytej w ciele matki.

Szczególny rodzaj toksoplazmozy wrodzonej - toksoplazmoza oczna może pojawić się nawet 10 do 20 lat po urodzeniu. Objawami takiej postaci choroby jest podwójne widzenie, zwiększona wrażliwość na światło (czasami światłowstręt) oraz zaburzenia ostrości widzenia lub jego całkowita utrata. Jeśli kobieta przechorowała wcześniej toksoplazmozę, to wytworzone w odpowiedzi na infekcje przeciwciała chronią w pewnym stopniu płód przed zarażeniem.

Profilaktyka

• szczególną ochroną należy objąć kobiety ciężarne lub planujące zajść w ciążę.

• powinny one unikać spożywania mięsnych potraw surowych lub półsurowych,

• unikać kontaktów z kotami

• przestrzegać higieny (np. prace w ogrodzie wykonywać w rękawiczkach, sporządzając posiłki mięsne zakładać rękawice, myć warzywa przed spożyciem),

• deski do krojenia, noże, zlew i blat kuchenny powinny być dokładnie umyte po przygotowaniu mięsnych posiłków.

• po zakażeniu pierwotnym obowiązuje przynajmniej 3-miesięczny okres, w którym kobieta nie powinna zachodzić w ciążę.

• kobiety planujące ciążę, powinny wykonać badanie serologiczne w kierunku Toxoplasma gondii.

• koty powinny być karmione odpowiednią karmą a pojemniki z odchodami regularnie czyszczone

• właściciele kotów powinni przestrzegać, aby koty przebywały w mieszkaniach a miejsca zabaw dzieci (np. piaskownice) należy chronić przed kocimi odchodami.

• gotowanie produktów w temperaturze powyżej 60⁰C lub pozostawienie ich na dobę w zamrażarce zabija pasożyta - nie dotyczy to jednak oocyst

Diagnostyka toksoplazmozy

Podstawowe są testy: immunoenzymatyczny (ELISA) wykry­wający swoiste przeciwciała w klasie IgG, IgM, IgA, immufluorescencji pośredniej (IFA), aglutynacji immuno-absorpcyjnej (ISAGA).

Badanie powinno zostać wykonane na nie mniej niż 4-6 tygodni przed zajściem w ciążę. Kobiety, u których w badaniach nie wykryto przebytego zakażenia pierwotniakiem (brak przeciwciał ochronnych), powinny być kontrolowane przez cały czas ciąży.

Serokonwersja odczynu ujemnego w dodatni, wykrycie przeciwciał klasy IgM oraz/lub IgA, narastanie miana przeciwciał lub bardzo wysokie stężenie swoistych przeciwciał klasy IgG świadczą o aktywnym procesie chorobowym.

Diagnostyka toksoplazmozy u płodu obejmuje między innymi badania: ultrasonograficzne, stężenia swoistych przeciwciał pobranych z krwi pępowinowej płodu oraz płynu owodniowego na obecność pierwotniaka.

Obecnie najbardziej czułym badaniem wykrywającym zakażenie płodu jest wykrycie DNA toksplazmozy w wodach płodowych za pomocą łańcuchowej reakcji polimerazowej (PCR).

Leczenie

Lekami stosowanymi w zwalczaniu pierwotniaka są między innymi antybiotyki makrolidowe - spiramycyna, roksotromycyna. Leki te można stosować u kobiet w czasie ciąży w celu zapobiegania zakażeniom płodu.

Lekiem zalecanym w leczeniu toksoplazmozy (nie zalecanym w ciąży - działa teratogennie) jest pirymetamina. Stosować można preparaty złożone, zawierające pirymetaminę i sulfadoksynę. Ze względu na supresyjne działanie leku na szpik kostny wskazane jest podawanie go z jednoczesną suplementacją kwasem folinowym

---