CZYNNIKI ROZWOJU

Rozwój osobniczy człowieka jest uwarunkowany

zarówno genetyką jak i ekologią. Tempo rozwoju jest

zjawiskiem indywidualnym dla każdego człowieka.

Rozwój człowieka następuje za pośrednictwem

następujących grup czynników:

a) czynniki endogenne genetyczne (determinanty

rozwoju),

b) czynniki endogenne paragenetyczne i nie

genetyczne matki (stymulatory, regulatory),

c) czynniki egzogenne (modyfikatory), w których

skład wchodzą:

- biograficzne (modyfikatory naturalne takie jak flora i

fauna, minerały, klimat, teren)

- społeczno – kulturowe (pochodzenie społeczne,

wielkość środowiska, tradycje, zarobki)

d) tryb życia

Czynniki endogenne genetyczne – determinanty

Czynniki te już w momencie zapłodnienia określają

normy reakcji organizmu jak i przebieg rozwoju w

danych warunkach. Za cały rozwój od momentu

poczęcia do urodzenia odpowiedzialne są geny

rodziców. Cechy rozwojowe określamy za pomocą

liczb, które są wynikami pomiarów

antropometrycznych. Zaliczamy do nich wysokość

ciała, masa ciała, długości kończyn; są to cechy

ulegające zmienności adaptabilnej. Adaptabilność to

wszelkie zmiany rozwojowe zachodzące w ciągu

życia, są to zmiany nieodwracalne. Wymiary

człowieka zależą od genotypu jak i od środowiska.

Genotyp określa zakres indywidualnej normy reakcji,

czyli zakres zmienności jakie mogą pokazać się w

formie różnych fenotypów w trakcie rozwoju poprzez

łączenie się genotypów z czynnikami

środowiskowymi. Zatem człowieka o danym

genotypie może mieć różny obraz fenotypowy, czyli

osiągnie różny poziom rozwoju biologicznego w

zależności od środowiska w jakim się rozwija.

Teza to znajduje potwierdzenie w badaniach

bliźniąt jednojajowych, które wychowują się w

rożnych środowiskach.

Przebieg rozwoju dziecka, aż do ostatecznego

wzrostu jest silnie uzależniony od wzrostu

rodziców. Głównie wpływ na wzrost w procesie

dziedziczenia ma matka. Dzieci rodziców wysokich

rosną znacznie szybciej oraz mają wyższy

ostateczny wzrost, a niżeli dzieci rodziców

niższych. Dziwne jest jednak, lecz potwierdzone

to, iż dzieci niskich rodziców bardziej ich

przerastają, a dzieci rodziców wysokich są niższe

od swoich rodziców.

Także na rozwój ma wpływ płeć. W zależności od

płci jest różne temp wzrostu, jak i zachodzą

różnice w zakresie wymiarów i proporcji ciała.

Zauważa się, iż u chłopców jest mniejsze

zaangażowanie procesów rozwojowych,

stwierdzamy to na podstawie większej

umieralności okołoporodowej.

Chłopcy mają zatem mniejszą odporność

biologiczną co

jest uwarunkowane heterochromosomami

płciowymi

XY. Dziewczęta posiadają chromosom XX

zatem mają

na nie mniejszy wpływ czynniki

środowiskowe.

Opóźnienie rozwoju chłopców jest

zauważalne w

procesach kostnienia, opóźnia ich wzrost

(badania

ukazały, że dziewczęta szybciej rosną), lecz

ostateczne wymiary ciała są większe u nich.

Różnice rozwojowe w zależności od płci kształtują

się następująco:

- od urodzenia do okresu dojrzewania różnice

antropometryczne są niewielkie,

- dojrzewanie u dziewcząt następuje wcześniej o

ponad 16 miesięcy, wtedy są one wyższe od

chłopców, wcześniej wyrzynają się zęby,

- w okresie dojrzewania zauważalne są różnice

dymorficzne; szersze biodra u dziewcząt, dłuższy

tułów, głębsza klatka piersiowa,

- w czasie okresu wzrastania dziewczyny mają

mniejszą pojemność płuc, mniejszą siłę mięśniową,

mniejsze serce,

- dziewczyny wykazują większą odporność

biologiczną na działania środowiska, na czynniki

chorobowe i na gorsze warunki bytowe.

Możemy zaobserwować również różnice rozwojowe ze

względu na rasę, choć cechy rasowe w stosunku do

rozwoju są jeszcze mało poznane.

Różnice są już możliwe do zaobserwowania w okresie

płodowym. Znacznie wcześniej pojawiają się centra

kostnienia u płodów czarnych; szkielet u rasy czarnej

jest o wiele szybciej rozwinięty we wszystkich fazach

rozwoju, dzięki czemu znacznie wcześniej dochodzi do

dojrzewania płciowego tych osobników oraz posiadają

większą sprawność ruchową, szybsze wyrzynanie się

zębów niż u osobników rasy białej.

U dzieci rodzin mieszanych zauważalny jest większy

wpływ genów matki. Na rozwój mają również wpływ

elementy antropologiczne; dzieci rasy białej

mieszkające w obszarze śródziemnomorskim rozwijają

się znacznie szybciej.

Budowa ciała ma także znaczenie co do rozwoju, a

mianowicie dziewczyny później dojrzewające mają

budowę i sylwetkę podobną do chłopców, a chłopcy

wcześniej dojrzewający mają budowę „dziewczęcą”.

Dla rozwoju ważny jest również dobór małżonków

pod względem różnic i podobieństw genetycznych.

Jeśli występują niezgodności genotypu rodziców

zapłodnienie może nie nastąpić, jeśli są bardzo duże

różnice to najczęściej dochodzi do poronień.

Najgorszym przypadkiem jest połączenie się

genów rodziców spokrewnionych ze sobą w

pierwszej linii, gdyż wtedy następują

zaburzenia rozwojowe, zauważalne są wówczas

wady wrodzone u dzieci.

Czynniki endogenne genetyczne

(determinaty);

Matka – matki. Ojciec – matki. Matka – ojca.

Ojciec – ojca.

23 + 23

23 + 23

23 +

23 23 + 23

Matka

Ojciec

23 + 23

23 + 23

Dziecko

23 + 23

Czynniki paragenetyczne i niegenetyczne

matki – stymulatory, regulatory

Geny przechodzące na potomstwo przekazywane

są po połowie od matki i po połowie od ojca, lecz w

fazie końcowej zauważamy silniejszy związek cech

dziecka z cechami matki, co widoczne jest już po

urodzeniu. Odpowiedzi na pytanie dla czego tak się

dzieje możemy szukać we wpływach endogennych

paragenetycznych i niegenetycznych; biotyp matki

oraz cechy jej konstytucji warunkują specyfikę

środowiska, w którym odbywa się rozwój zarodka,

nie przekazane geny przez matkę oddziaływają na

potomka za pośrednictwem właściwości

metabolicznych matki. Na rozwój ma także wpływ

dziedziczenie niegenetyczne tzn. ilość cytoplazmy

pochodzącej z komórki jajowej matki jest większa

niż ilość pochodząca z plemnika ojca. Po urodzeniu

nadal ma wpływ metabolizm matki poprzez

karmienie piersią, dzięki znajdującym się w

pokarmie hormonom i przeciwciałom.

Na rozwój ma wpływ również tryb życia

matki podczas ciąży (nawyki, praca,

żywienie, stres itp.). Na rozwój dziecka

może mieć wpływ również wiek rodziców.

Wg niektórych badaczy dzieci młodych matek

są słabsze, również dzieci rodziców

przekraczających czwartą dekadę życia dzieci

rodzą się bardzo często z wadami, jak i

dochodzi do poronień i martwych porodów.

Również na rozwój ma wpływ ilość

przebytych dotychczas ciąż u matki. Dzieci

pierworodne w dniu porodu są zazwyczaj

lżejsze i mniejsze od kolejnych. Szybsze

zajście w kolejną ciąże niż po 2 latach ma

negatywny wpływ na rozwój płodu i

noworodka. Kolejne ciąże niosą za sobą

poważne ryzyko wystąpienia ciąży mnogiej.

•Wiek matki

•Wiek ojca;

•Kolejność ciąży;

•Płeć dziecka;

•Miejsce pracy;

•Uzależnienia;

•Stan zdrowia;

•Choroby;

•Promień krzyżowania

•Inne

Czynniki egzogenne – modyfikatory

środowiskowe

Wpływ czynników środowiskowych na dziecko (płód)

jest zależy od rodzaju czynnika, jego intensywności,

czasu trwania itp. I właśnie od tego zależy czy wpłyną

one na rozwój czy też nie.

Czynniki biogeograficzne – modyfikatory

naturalne

Rozwój morfologiczny głównie kształtuje klimat

(temperatura, wilgotność, ruchy powietrza i inne).

Najlepszy dla rozwoju jest klimat umiarkowany ciepły

(18 – 25

0

C) – w takim klimacie następuje najszybsze

dojrzewanie biologiczne jak i jest dłuższy okres

płodowy kobiet. W klimacie tropikalnym występuje

opóźnione dojrzewanie. Dzieci na terenach zimnych

mają większą masę ciała, krótsze szyje, stopy i dłonie.

Dzieci urodzone wiosną są dłuższe, a dzieci urodzone

jesienią mają większą masę ciała.

Wpływ na rozwój ma wysokość nad poziomem morza.

Mieszkańcy gór mają więcej czerwonych krwinek,

wolniejsza pracę serca, lepiej rozwija się klatka

piersiowa. Wpływają również choroby genetyczne

(wrodzone), które u potomków prowadzą do wielu

poważnych wad.

Modyfikatory biogeograficzne:

•Zasoby fauny i flory;

•Ukształtowanie terenu;

•Klimat;

•Zapylenie;

•Promieniowanie;

•Pole elektromagnetyczne;

•Wibracje, hałas;

•Inne.

Czynniki społeczno – ekonomiczne (modyfikatory

cywilizacyjno – kulturowe)

W gronie tych czynników wpływających na rozwój

osobniczy wykazujemy: pochodzenie społeczne,

warunki środowiska, poziom kultury, wykształcenie

rodziców itp.

Dzieci z rodzin inteligenckich są wyższe, zdrowsze,

przechodzą szybszy rozwój biologiczny niż dzieci

chłopskie, mające krępą budowę ciała. Również dzieci

rodzin z wykształceniem wyższym szybciej dojrzewają,

niż ze średnim czy nawet podstawowym. Ma to

związek z większą wiedzą na temat żywienia, snu,

trybu życia itp.

Dzieci z wielkich miast szybciej dojrzewają dzięki

lepszym warunkom i lepszej opiece. Dzieci wiejskie

wolniej dojrzewają, ze względu na brak higieny i

opieki lekarskiej oraz z powodu gorszego odżywiania

się.

Ogromny wpływ na rozwój mają również ćwiczenia
fizyczne – mają one bardzo dobry wpływ na rozwój,

aczkolwiek nadmierne ćwiczenia fizyczne,

wykraczające poza możliwości mają wpływ ujemny;

doprowadzają do zahamowania wzrostu, obniżenia

wysokości oraz zaburzają proporcje budowy ciała

prowadzące w końcu do koślawości. Aby ćwiczenia

przynosiły pozytywne skutki należy je

dostosować do wieku, możliwości itp.

Ważnym elementem w rozwoju jest także żywienie,

które daje człowiekowi energię potrzebną do

prawidłowego funkcjonowania organizmu. Element

ten jest głównie odpowiedzialny za rozwój

organizmu. Braki żywieniowe doprowadzają do

opóźnienia rozwoju i dojrzewania.

Przeżycia psychiczne powodują również

zwolnienie tępa rozwojowego tzn. jeśli dzieci

przeżywają stres, znajdują się pod opieką

innych, którzy nie poświęcają im tyle czasu co

matka np. w żłobku to gorzej się rozwijają. Z

kolei przedszkole pozytywnie wpływa na

rozwój dziecka dzięki partnerstwu, rozwija

intelekt, wyrabia sprawność itp. Dalej okres

szkolny znowu ma negatywny wpływ, gdyż

wprowadza dzieci w stan nerwowości,

prowadzi do wad postawy – wtedy właśnie

dzieci potrzebują wielu zajęć ruchowych,

sprawnościowych.

Dzieci pochodzące z rodzin zastępczych czy

też rodzin rozbitych mają znacznie

ograniczony rozwój fizyczny i umysłowy.

Modyfikatory kulturowe:

•Poziom wykształcenia rodziców;

•Poziom wykształcenia nauczycieli;

•Kultura rodziców i wychowawców;

•Higiena osobista, miejsca pracy,

•Organizacja czasu wolnego;

•Miejsce pracy i wypoczynku;

•Dochód rodziny na jedną osobę;

•Tradycje i zwyczaje;

Tryb życia.