Tytuł pracy

Okresy rozwoju ontogenetycznego człowieka (charakterystyka poszczególnych okresów rozwojowych).

Praca samokształceniowa z przedmiotu

Pdw: biologiczne czynniki rozwoju człowieka

Ontogeneza to rozwój osobniczy organizmu, który obejmuje ogół zmian zachodzących od momentu jego powstania, aż do śmierci [1].

Ontogenezę człowieka można podzielić na dwa etapy:

1. Okres prenatalny – Trwa od momentu poczęcia do porodu. W tym czasie zachodzą procesy które prowadzą do kształtowania się organizmu oraz jego intensywny rozwój. Cały ten proces zachodzi w macicy, a rozwijający się zarodek, w późniejszym czasie płód jest uzależniony całkowicie od organizmu matki [1]. Można go podzielić na:

1. Fazę jaja płodowego – Zygota przemieszcza się jajowodem do macicy w trakcie ulegając licznym podziałom mitotycznym. Przechodzi przez fazę moruli. Jako jajo płodowe (blastocysta) zagnieżdża się w macicy. Po implantacji rozpoczyna się gastrulacja. Tworzą się listki zarodkowe: ektoderma, mezoderma i endoderma oraz błony płodowe: owodnia, kosmówka, omocznia i pęcherzyk żółtkowy. Powstają zawiązki układu nerwowego – cewka nerwowa z pierwotnym pęcherzykiem mózgowym, struna grzbietowa. Rurkowate serce pompuje krew i powstają pierwsze naczynia krwionośne. Powstają pęcherzyki oczne i uszne. Oprócz tego zawiązki tarczycy i układu oddechowego. Wszystko to dzieje się w pierwszych dniach od zapłodnienia [1, 2, 3].

2. Faza zarodka – trwa od 4 tygodnia do końca 8 tygodnia życia płodowego. Około 4 tygodnia tworzy się łożysko. W tym czasie ustala się symetria ciała. Oprócz tego tworzą się narządy pierwotne, które następnie zanikają lub przechodzą w narządy ostateczne. Tworzą się kolejne układy. Zarodek w 8 tygodniu ciąży ma długość 22 – 24 mm. Można już rozróżnić gruczoły płciowe jako jądra i jajniki. Rozpoczyna się kostnienie szkieletu oraz praca mięśni szkieletowych [1, 2, 3].

3. Faza płodu – Trwa od 9 tygodnia do porodu. W tym czasie płód szybko przybiera na wadze. Narządy dojrzewają do podjęcia swoich funkcji. W 3 miesiącu można rozróżnić płeć na podstawie obserwacji gdyż w tym czasie różnicują się narządy płciowe zewnętrzne. Około 19 tygodnia ciąży bicie serca jest już słyszalne. Matka może wyczuć ruchy płodu. Oprócz tego u 5-cio miesięcznego płodu ustalają się pory snu i czuwania. Pojawiają się włosy na głowie oraz nad oczodołami. W 6 miesiącu wytwarzają się więzadła stawowe, szkielet intensywnie kostnieje. W 7 miesiącu dziecko otwiera i zamyka oczy. Płacze, ssie kciuk dzięki czemu nabywa odruchu ssania. Zaczyna reagować na światło i dźwięk. Jest bardzo ruchliwe. Powstają liczne połączenia nerwowe w mózgu oraz ośrodki sterujące różnymi czynnościami np. słuchem, ruchem. U 8 miesięcznego płodu dalej następuje gwałtowny rozwój mózgu. Kości czaszki są elastyczne aby ułatwić poród. Płuca są dalej niedojrzałe. Skóra jest już gładka i różowa. W 9 miesiącu płuca są dojrzałe i mogą podjąć już samodzielne oddychanie. Twardówka oka jest biała, a tęczówka ma kolor niebieski. Na skutek odkładania się tłuszczu w tkance podskórnej dziecko ma zaokrąglone kształty. Dziecko jest już ułożone główką w stronę kanału rodnego [1, 2, 3].

1. Okres noworodkowy – to pierwszy miesiąc życia dziecka. Obwód głowy jest większy od obwodu klatki piersiowej co jest typowe u noworodków. Brzuch jest duży. Kończyny są krótkie i podkurczone. W tym okresie praca układów i narządów wewnętrznych stabilizuje się. Dziecko przyzwyczaja się do środowiska o zmiennej temperaturze. Wymaga ono bliskiego kontaktu z matką. Występują odruchy atawistyczne. Pojawia się potrzeba zaspokajania głodu [1, 3].

2. Okres niemowlęcy – Trwa począwszy od 2 miesiąca do ukończenia pierwszego roku życia. Przyspiesza tempo wzrostu. Waga urodzeniowa pod koniec tego okresu ulega potrojeniu, a długość ciała jest większa o ok. 50%. Kończyny wydłużają się, a obwód klatki piersiowej jest większy od obwodu głowy. Ciemiączka w tym czasie kostnieją. Dziecko zaczyna nawiązywać pierwsze kontakty społeczne z osobami z najbliższego otoczenia. Początkowo podnosi główkę, później przewraca się na boki, by przejść do siadania , a następnie do raczkowania. Pod koniec tego okresu życia zaczyna podejmować pierwsze próby chodzenia i mówienia [1, 3].

3. Okres poniemowlęcy – trwa od 1 roku życia do 3 roku życia. Zachodzą dalsze zmiany w sylwetce dziecka. Szybko rośnie ( ok. 10 cm na rok) i przybiera na wadze ok. 2,5 kg na rok. Doskonali chodzenie, później bieganie. Następuje rozwój uzębienia, a dieta ulega zmianie z płynnej na pokarmy stałe. Uczy się kontrolować oddawanie moczu i stolca. W tym czasie zwiększa się ilość tkanki mięśniowej. Dziecko doskonali mowę i inne sposoby porozumiewania się z otoczeniem [3].

4. Okres przedszkolny – 3 – 7 rok życia. Dziecko rośnie od 8 do 10 cm na rok. Kończyny wyraźnie wydłużają się. Sprawność fizyczna zwiększa się, a rozwój układu mięśniowego przyspiesza. W tym czasie zaczyna się zmienianie zębów mlecznych na stałe. Dziecko ćwiczy swoją pamięć, wyobraźnię. Zwiększa się zasób słownictwa, dodatkowo doskonali ono sposób wypowiadania się. Zaczyna się logiczne myślenie które jest doskonalone. Dziecko chętnie nawiązuje kontakty z rówieśnikami [3].

5. Okres szkolny. Można go podzielić na:

1. Okres szkolny młodszy – 7 – 10 rok życia. Tempo rozwoju fizycznego zwalnia. W dalszym ciągu pogłębiają się różnice między dziewczynkami, a chłopcami. Intensywnie rozwijają się koordynacja, precyzja ruchów, zręczność. Dziecko w tym wieku przejawia dużą potrzebę ruchu.

2. Okres szkolny starszy – 10 – 15 rok życia. Rozpoczyna się okres dojrzewania płciowego. Dziecko szybko rośnie tzw. „skok rozwojowy”. Sprawność fizyczna zmniejsza się co u dziecka jest widoczne w niechęci do wykonywania wysiłku i mniejszej wytrzymałości. Rozwój cech męskiej lub kobiecej budowy ciała. U dziewcząt pojawia się miesiączka. [3]

1. Okres młodzieńczy – 15 – 20 rok życia. Rozpoczyna się zmianami hormonalnymi oraz wahaniami emocjonalnymi. Skok pokwitaniowy prowadzący do osiągnięcia ostatecznego wzrostu. Mogą jeszcze występować znaczne przyrosty masy ciała. Narządy i układy wewnętrzne przyjmują ostateczną postać. Rysy twarzy są typowe dla płci. Rozwój psychiczny i społeczny jest nadal intensywny [1, 3].

2. Okres dorosły – 20 – 40 rok życia. Jest to okres stabilizacji. Organizm osiąga maksimum możliwości fizycznych. Jest to czas na założenie rodziny. Poziom rozwoju psychicznego i społecznego jest wysoki [1, 3].

3. Okres dojrzały – 50 – 60 rok życia. Początki procesu starzenia się. Słabnie wzrok oraz wszystkie inne zmysły. U kobiet zaczyna się przekwitanie [1, 3].

4. Okres starości – od 60 roku życia do śmierci. Wysokość ciała zmniejsza się. Kruchość kości zwiększa się. Pojawia się więcej tkanki tłuszczowej. Obniża się sprawność fizyczna – zmniejszenie siły i wytrzymałości mięśni. Procesy myślowe spowalniają. Zmniejsza się odporność [1, 3].

Literatura:

1. Furest J. Biologia vademecum Wyd. GREG Kraków s. 195 - 196;

2. Holak E. Hoppe L. Lewiński W. Lipka I. Ruda – Groborz B. Vademecum Matura 2009 Biologia Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON Sp. z o. o. Gdynia 2006 s. 183;

3. Trząski L. Tablice biologiczne Wydawnictwo Park Sp. z o. o. Bielsko –Biała 2004, s. 131 -141;