Katedra Medycyny Sądowej AM we Wrocławiu

Katedra Medycyny Sądowej AM we Wrocławiu

Zakład Prawa Medycznego

Zakład Prawa Medycznego

Prof. dr hab. Barbara Świątek

Prof. dr hab. Barbara Świątek

Wola śmierci a obowiązek

Wola śmierci a obowiązek

ratowania życia

ratowania życia

Art. 30 ustawy o

Art. 30 ustawy o

zawodzie lekarza:

zawodzie lekarza:

Lekarz

ma

Lekarz

ma

obowiązek udzielać

obowiązek udzielać

pomocy lekarskiej

pomocy lekarskiej

w

każdym

w

każdym

przypadku,

gdy

przypadku,

gdy

zwłoka

w

jej

zwłoka

w

jej

udzieleniu mogłaby

udzieleniu mogłaby

spowodować

spowodować

niebezpieczeństwo

niebezpieczeństwo

utraty

życia,

utraty

życia,

ciężkiego

ciężkiego

uszkodzenia ciała

uszkodzenia ciała

lub

ciężkiego

lub

ciężkiego

rozstroju zdrowia,

rozstroju zdrowia,

oraz

oraz

w

innych

w

innych

przypadkach

nie

przypadkach

nie

cierpiących zwłoki.

cierpiących zwłoki.

Formuła tego zapisu nie wprowadza

Formuła tego zapisu nie wprowadza

żadnej względności, ani też nie

żadnej względności, ani też nie

przewiduje wyjątkowych okoliczności,

przewiduje wyjątkowych okoliczności,

w których lekarz byłby zwolniony od

w których lekarz byłby zwolniony od

tego prawnego obowiązku. Jest to

tego prawnego obowiązku. Jest to

zatem wymóg bezwzględny. W tej

zatem wymóg bezwzględny. W tej

interpretacji utwierdza zapis w art.

interpretacji utwierdza zapis w art.

38 ustawy. Artykuł ten dotyczy tzw.

38 ustawy. Artykuł ten dotyczy tzw.

klauzuli sumienia tj. warunków w

klauzuli sumienia tj. warunków w

jakich lekarz m.in. ze względu na swój

jakich lekarz m.in. ze względu na swój

światopogląd

może

odmówić

światopogląd

może

odmówić

udzielenia

pomocy

pacjentowi.

udzielenia

pomocy

pacjentowi.

Klauzula

sumienia

jest

Klauzula

sumienia

jest

usankcjonowana prawem „o ile nie

usankcjonowana prawem „o ile nie

zachodzi przypadek, o którym mowa

zachodzi przypadek, o którym mowa

w art. 30”.

w art. 30”.

Art.162 k.k.

Par. 1. Kto człowiekowi
znajdującemu się w położeniu
grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty
życia albo ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu nie udziela
pomocy, mogąc jej udzielić
bez narażenia siebie lub
innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty
życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu,
podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3.

Konstytucja RP.

Konstytucja RP.

Art. 38.: Rzeczpospolita

Art. 38.: Rzeczpospolita

Polska zapewnia każdemu

Polska zapewnia każdemu

człowiekowi

człowiekowi

prawną

prawną

ochronę życia.

ochronę życia.

Art.

41.

:

Art.

41.

:

Każdemu

Każdemu

zapewnia

się

zapewnia

się

nietykalność osobistą i

nietykalność osobistą i

wolność

osobistą.

wolność

osobistą.

Pozbawienie

lub

Pozbawienie

lub

ograniczenie wolności

ograniczenie wolności

może nastąpić tylko na

może nastąpić tylko na

zasadach i w trybie

zasadach i w trybie

określonym w ustawie.

określonym w ustawie.

Lekarski obowiązek

Lekarski obowiązek

ratowania

życia

jest

ratowania

życia

jest

wpisany w ustawę, a

wpisany w ustawę, a

zatem,

logicznie

zatem,

logicznie

rozumując,

można

go

rozumując,

można

go

wypełniać nawet wówczas

wypełniać nawet wówczas

gdy ogranicza to wolną

gdy ogranicza to wolną

wolę człowieka. Ta wolna

wolę człowieka. Ta wolna

wola człowieka nazywana

wola człowieka nazywana

jest w prawie prawem do

jest w prawie prawem do

samostanowienia

samostanowienia

względnie

autonomia

względnie

autonomia

człowieka i uważana jest

człowieka i uważana jest

obok prawa do życia za

obok prawa do życia za

najwyższą, konstytucyjną

najwyższą, konstytucyjną

wartość

wartość

Art. 192 k.k.:

Art. 192 k.k.:

Kto wykonuje zabieg leczniczy

Kto wykonuje zabieg leczniczy

bez zgody pacjenta

bez zgody pacjenta

, podlega grzywnie, karze

, podlega grzywnie, karze

ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności

ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności

do lat 2.

do lat 2.

Ratowanie życia wymaga niewątpliwie

Ratowanie życia wymaga niewątpliwie

wszczęcia działań ratunkowych w tym

wszczęcia działań ratunkowych w tym

licznych zabiegów leczniczych ( są nim

licznych zabiegów leczniczych ( są nim

nawet iniekcje) a art. 192 k.k. zabrania ich

nawet iniekcje) a art. 192 k.k. zabrania ich

dokonania bez zgody pacjenta. Słowo

dokonania bez zgody pacjenta. Słowo

zgoda oznacza przyzwolenie wymagane

zgoda oznacza przyzwolenie wymagane

przez prawo a zatem wyrażone świadomie

przez prawo a zatem wyrażone świadomie

, przy pełnym rozumieniu sytuacji i

, przy pełnym rozumieniu sytuacji i

grożącego

niebezpieczeństwa.

Lekarz

grożącego

niebezpieczeństwa.

Lekarz

zatem jest obowiązany do poinformowania

zatem jest obowiązany do poinformowania

pacjenta o jego stanie zdrowia a

pacjenta o jego stanie zdrowia a

informacja ta musi być dla pacjenta w

informacja ta musi być dla pacjenta w

pełni zrozumiała, gdyż tylko wówczas jego

pełni zrozumiała, gdyż tylko wówczas jego

decyzja spełnia wymogi „wolnej woli”.

decyzja spełnia wymogi „wolnej woli”.

Treść tego artykułu jest jednoznaczna,

Treść tego artykułu jest jednoznaczna,

wprowadzająca bezwzględny wymóg uzyskiwania

wprowadzająca bezwzględny wymóg uzyskiwania

zgody pacjenta. Nie przewiduje żadnych wyjątków, a

zgody pacjenta. Nie przewiduje żadnych wyjątków, a

zatem nie uwzględnia nawet sytuacji w której

zatem nie uwzględnia nawet sytuacji w której

pacjent nie jest w stanie wypowiedzieć się na temat

pacjent nie jest w stanie wypowiedzieć się na temat

zgody, gdyż jest nieprzytomny. Czyżby lekarz nie

zgody, gdyż jest nieprzytomny. Czyżby lekarz nie

miał wówczas prawa podjąć czynności leczniczych

miał wówczas prawa podjąć czynności leczniczych

np. w celu ratowania życia, do czego obliguje go

np. w celu ratowania życia, do czego obliguje go

równie bezwzględny wymóg wpisany w art. 30

równie bezwzględny wymóg wpisany w art. 30

ustawy o zawodzie lekarza

ustawy o zawodzie lekarza

Treść innych artykułów tej ustawy

Treść innych artykułów tej ustawy

dopuszcza jednakże wykonywanie

dopuszcza jednakże wykonywanie

czynności lekarskich bez zgody

czynności lekarskich bez zgody

pacjenta

właśnie

w

takich

pacjenta

właśnie

w

takich

przypadkach. Należy zatem przyjąć

przypadkach. Należy zatem przyjąć

za K. Daszkiewicz, że treść art. 192

za K. Daszkiewicz, że treść art. 192

została sformułowana błędnie i winna

została sformułowana błędnie i winna

zawierać stwierdzenie „ o ile inne

zawierać stwierdzenie „ o ile inne

ustawy nie stanowią inaczej” (chodzi

ustawy nie stanowią inaczej” (chodzi

tu

także

o

przymus

leczenia

tu

także

o

przymus

leczenia

usankcjonowany ustawowo). M. Filar

usankcjonowany ustawowo). M. Filar

uważa natomiast , że w tym

uważa natomiast , że w tym

przypadku mamy do czynienie z

przypadku mamy do czynienie z

przykrą luką prawną

przykrą luką prawną

Nie

budzącą

Nie

budzącą

jakichkolwiek

jakichkolwiek

zastrzeżeń prawnych

zastrzeżeń prawnych

jest zatem sytuacja, w

jest zatem sytuacja, w

której lekarz ratuje

której lekarz ratuje

życie

pacjentowi

życie

pacjentowi

nieprzytomnemu, nie

nieprzytomnemu, nie

nawiązującemu

nawiązującemu

kontaktu a zatem nie

kontaktu a zatem nie

mogącemu

wyrazi

mogącemu

wyrazi

ć

ć

swej

woli.

Musi

swej

woli.

Musi

wówczas

podjąć

wówczas

podjąć

wszelkie

dostępne,

wszelkie

dostępne,

zgodne z zasadami

zgodne z zasadami

aktualnej

wiedzy

aktualnej

wiedzy

lekarskiej

działania

lekarskiej

działania

ratunkowe

w

tym

ratunkowe

w

tym

wszelkie

konieczne

wszelkie

konieczne

zabiegi lecznicze .

zabiegi lecznicze .

Problemy prawne powstają natomiast

Problemy prawne powstają natomiast

w sytuacjach gdy :

w sytuacjach gdy :

dorosły

pacjent

przed

utratą

dorosły

pacjent

przed

utratą

przytomności wyrażał, jak się wydaje,

przytomności wyrażał, jak się wydaje,

świadomie

sprzeciw

co

do

świadomie

sprzeciw

co

do

podejmowania czynności ratujących

podejmowania czynności ratujących

życie,

życie,

istnieją wątpliwości co do wartości

istnieją wątpliwości co do wartości

prawnej wyrażanej przez dorosłego

prawnej wyrażanej przez dorosłego

pacjenta woli;

pacjenta woli;

może być to związane ze

może być to związane ze

schorzeniami

psychicznymi

a

nawet

schorzeniami

psychicznymi

a

nawet

somatycznymi, zażywanymi lekami, a

somatycznymi, zażywanymi lekami, a

także stanem upojenia alkoholowego.

także stanem upojenia alkoholowego.

Wariantem

pierwszej

Wariantem

pierwszej

wersji jest posiadanie

wersji jest posiadanie

przez

pacjenta

lub

przez

pacjenta

lub

dostarczenie przez jego

dostarczenie przez jego

rodzinę

pisemnego

rodzinę

pisemnego

oświadczenia woli np. co

oświadczenia woli np. co

do

braku

zgody

na

do

braku

zgody

na

przetoczenie krwi nawet

przetoczenie krwi nawet

wówczas gdy tylko taki

wówczas gdy tylko taki

zabieg

daje

szansę

zabieg

daje

szansę

uratowania życia. Jak

uratowania życia. Jak

podano

powyżej,

w

podano

powyżej,

w

polskim

prawie

polskim

prawie

medycznym nie wpisano

medycznym nie wpisano

takiej

możliwości

takiej

możliwości

wyrażenia

woli;

wyrażenia

woli;

przeciwnicy

przeciwnicy

przetaczania

krwi

z

przetaczania

krwi

z

powodów

religijnych

powodów

religijnych

( Świadkowie Jehowy)

( Świadkowie Jehowy)

żądają

jednakże

żądają

jednakże

respektowania

takich

respektowania

takich

oświadczeń.

oświadczeń.

W opisanych powyżej sytuacjach

W opisanych powyżej sytuacjach

dochodzi do kolizji między

dochodzi do kolizji między

dwiema,

największymi

dla

dwiema,

największymi

dla

każdego

człowieka

,

każdego

człowieka

,

zagwarantowanymi

zagwarantowanymi

konstytucyjnie

wartościami

:

konstytucyjnie

wartościami

:

prawem do życia i prawem do

prawem do życia i prawem do

samostanowienia. Którą z tych

samostanowienia. Którą z tych

dóbr

należy

uznać

za

dóbr

należy

uznać

za

ważniejszą ? Kto ma o tym

ważniejszą ? Kto ma o tym

zadecydować? Na pewno nie

zadecydować? Na pewno nie

rodzina. Pozostaje lekarz a dla

rodzina. Pozostaje lekarz a dla

lekarza

najwyższym

dobrem

lekarza

najwyższym

dobrem

musi być i jest życie człowieka.

musi być i jest życie człowieka.

Musi

zatem

działać,

gdyż

Musi

zatem

działać,

gdyż

zaniechanie może go narazić na

zaniechanie może go narazić na

odpowiedzialność karną.

odpowiedzialność karną.

Art.2

k.k.

stanowi

bowiem

Art.2

k.k.

stanowi

bowiem

:

:

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo

skutkowe popełnione przez zaniechanie

skutkowe popełnione przez zaniechanie

podlega ten tylko, na kim ciążył prawny,

podlega ten tylko, na kim ciążył prawny,

szczególny

obowiązek

zapobiegnięcia

szczególny

obowiązek

zapobiegnięcia

skutkowi. Na lekarzu ciąży niewątpliwie

skutkowi. Na lekarzu ciąży niewątpliwie

prawny, szczególny obowiązek ratowania

prawny, szczególny obowiązek ratowania

życia.

życia.

Prawo przewidziało takie sytuacje kolizyjne :

Prawo przewidziało takie sytuacje kolizyjne :

rozwiązuje je treść art. 26 k.k., zawartego w

rozwiązuje je treść art. 26 k.k., zawartego w

rozdziale „wyłączenie odpowiedzialności prawnej”.

rozdziale „wyłączenie odpowiedzialności prawnej”.

Art. 26.brzmi: Par. 1 . Nie popełnia przestępstwa,

Art. 26.brzmi: Par. 1 . Nie popełnia przestępstwa,

kto działa w celu uchylenia bezpośredniego

kto działa w celu uchylenia bezpośredniego

niebezpieczeństwa

grożącego

jakiemukolwiek

niebezpieczeństwa

grożącego

jakiemukolwiek

dobru

chronionemu

prawem,

jeżeli

dobru

chronionemu

prawem,

jeżeli

niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a

niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a

dobro poświęcane przedstawia wartość niższą od

dobro poświęcane przedstawia wartość niższą od

dobra ratowanego.

dobra ratowanego.

Par. 2. Nie popełnia przestępstwa także ten ,

Par. 2. Nie popełnia przestępstwa także ten ,

kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach

kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach

określonych w par. 1, poświęca dobro które nie

określonych w par. 1, poświęca dobro które nie

przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra

przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra

ratowanego.

ratowanego.

Par. 4. Przepisu par. 2 nie stosuje się, jeżeli

Par. 4. Przepisu par. 2 nie stosuje się, jeżeli

sprawca poświęca dobro, które ma szczególny

sprawca poświęca dobro, które ma szczególny

obowiązek chronić nawet z narażeniem się na

obowiązek chronić nawet z narażeniem się na

niebezpieczeństwo osobiste

niebezpieczeństwo osobiste

Biorąc pod uwagę wszystkie, przywołane

Biorąc pod uwagę wszystkie, przywołane

powyżej przepisy , sytuacja prawna relacji

powyżej przepisy , sytuacja prawna relacji

lekarz – pacjent nieprzytomny, nie wyrażający

lekarz – pacjent nieprzytomny, nie wyrażający

przed utratą przytomności zgody na ratowanie

przed utratą przytomności zgody na ratowanie

życia, lub nie wyrażający takiej zgody ale w

życia, lub nie wyrażający takiej zgody ale w

sposób budzący jej wartość prawną (czy jest

sposób budzący jej wartość prawną (czy jest

świadoma), przedstawia się następująco:

świadoma), przedstawia się następująco:

człowiek

ma

zapewnioną

konstytucyjnie

człowiek

ma

zapewnioną

konstytucyjnie

„prawną ochronę życia”, przy czym w artykule,

„prawną ochronę życia”, przy czym w artykule,

gwarantującym to prawo nie uwzględniono

gwarantującym to prawo nie uwzględniono

żadnych odstępstw ; stąd przecież zniesienie w

żadnych odstępstw ; stąd przecież zniesienie w

Polsce kary śmierci,

Polsce kary śmierci,

człowiek ma zapewnione konstytucyjnie prawo

człowiek ma zapewnione konstytucyjnie prawo

do samostanowienia, jednakże prawo to

do samostanowienia, jednakże prawo to

ograniczać mogą inne ustawy, „na zasadach” i

ograniczać mogą inne ustawy, „na zasadach” i

w „trybie” w nich ustalonych. Ustawa o

w „trybie” w nich ustalonych. Ustawa o

zawodzie

lekarza

jest

aktem

prawnym

zawodzie

lekarza

jest

aktem

prawnym

spełniającym te warunki.

spełniającym te warunki.

Powyższe układa się

Powyższe układa się

logiczną

całość

i

logiczną

całość

i

wskazuje

na

wskazuje

na

bezwzględność

bezwzględność

lekarskiego obowiązku

lekarskiego obowiązku

ratowania

życia

i

ratowania

życia

i

uzasadnioną prawnie

uzasadnioną prawnie

negację wcześniejszej,

negację wcześniejszej,

bądź

wątpliwej

bądź

wątpliwej

prawnie woli pacjenta

prawnie woli pacjenta

w

sytuacjach

w

sytuacjach

opisanych

powyżej.

opisanych

powyżej.

Lekarz musi zatem

Lekarz musi zatem

w takich sytuacjach

w takich sytuacjach

podjąć

zabiegi

podjąć

zabiegi

ratujące

życie,

ratujące

życie,

poświęcając prawo

poświęcając prawo

pacjenta

do

pacjenta

do

samostanowienia

samostanowienia

.

.

To

wyłącznie

prawna

strona

prawną

To

wyłącznie

prawna

strona

prawną

zagadnienia. Nie mniej ważny jest wpływ na

zagadnienia. Nie mniej ważny jest wpływ na

psychikę

lekarza

opisywanych

sytuacji.

psychikę

lekarza

opisywanych

sytuacji.

Niemożność ratowania jeszcze przytomnego ale

Niemożność ratowania jeszcze przytomnego ale

śmiertelnie zagrożonego pacjenta, gdyż nie

śmiertelnie zagrożonego pacjenta, gdyż nie

życzy sobie tego, jest dla każdego lekarza

życzy sobie tego, jest dla każdego lekarza

niewątpliwie

niezwykle

negatywnym

niewątpliwie

niezwykle

negatywnym

przeżyciem. Dalsza bezczynność, po utracie

przeżyciem. Dalsza bezczynność, po utracie

przez niego przytomności i braku już możliwości

przez niego przytomności i braku już możliwości

zmiany decyzji jest, moim zdaniem, nie tylko

zmiany decyzji jest, moim zdaniem, nie tylko

nie uzasadniona prawnie ale także niezgodna z

nie uzasadniona prawnie ale także niezgodna z

istotą zawodu lekarza i etyką lekarską. Lekarz

istotą zawodu lekarza i etyką lekarską. Lekarz

nie może być asystentem śmierci lecz życia i

nie może być asystentem śmierci lecz życia i

tylko ratowanie życia wszelkimi dostępnymi

tylko ratowanie życia wszelkimi dostępnymi

metodami jest zgodne z zasadą

metodami jest zgodne z zasadą

salus aegroti

salus aegroti

suprema lex esto

suprema lex esto

.

.

Póki świadomość pacjenta jest zachowana, lekarz

Póki świadomość pacjenta jest zachowana, lekarz

nie ma prawa działać wbrew jego woli. Gdy

nie ma prawa działać wbrew jego woli. Gdy

jednak pacjent straci przytomność, a dalsze

jednak pacjent straci przytomność, a dalsze

zaniechanie

działania,

zgodne

z

jego

zaniechanie

działania,

zgodne

z

jego

wcześniejszą wolą, stwarza realne zagrożenie

wcześniejszą wolą, stwarza realne zagrożenie

śmiercią, lekarz jest obowiązany działania podjąć.

śmiercią, lekarz jest obowiązany działania podjąć.

Działa

wówczas

w

stanie

tzw.

wyższej

Działa

wówczas

w

stanie

tzw.

wyższej

konieczności (art. 26 k.k.) – poświęca dobro

konieczności (art. 26 k.k.) – poświęca dobro

mniejsze ( wolna wola pacjenta), ratując dobro

mniejsze ( wolna wola pacjenta), ratując dobro

większe (życie).

większe (życie).

Niniejszą,

logiczną

interpretację

zapisów

Niniejszą,

logiczną

interpretację

zapisów

zaburza opisana już powyżej treść artykułu 192

zaburza opisana już powyżej treść artykułu 192

k.k., a także wpisane do Kodeksu Etyki

k.k., a także wpisane do Kodeksu Etyki

Lekarskiej zasady postępowania lekarza w

Lekarskiej zasady postępowania lekarza w

sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia

sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia

pacjenta. Treść stosownego artykułu brzmi:

pacjenta. Treść stosownego artykułu brzmi:

Art. 32. 1. W stanach terminalnych lekarz

Art. 32. 1. W stanach terminalnych lekarz

nie

ma

obowiązku

podejmowania

i

nie

ma

obowiązku

podejmowania

i

prowadzenia reanimacji lub uporczywej

prowadzenia reanimacji lub uporczywej

terapii

i

stosowania

środków

terapii

i

stosowania

środków

nadzwyczajnych.

nadzwyczajnych.

2. Decyzja o zaprzestaniu

2. Decyzja o zaprzestaniu

reanimacji należy do lekarza i jest

reanimacji należy do lekarza i jest

związana

związana

z oceną szans leczniczych.

z oceną szans leczniczych.

Powyżej

przedstawiłam

własną

Powyżej

przedstawiłam

własną

interpretację obowiązujących przepisów i

interpretację obowiązujących przepisów i

własny, oparty o ich treść pogląd na

własny, oparty o ich treść pogląd na

temat lekarskiego obowiązku ratowania

temat lekarskiego obowiązku ratowania

życia. Prawo medyczne jest tworzone dla

życia. Prawo medyczne jest tworzone dla

lekarzy i powyższe wywody dokonane

lekarzy i powyższe wywody dokonane

zostały przez lekarza, którym jestem.

zostały przez lekarza, którym jestem.

Prawo medyczne jest tworzone dla

Prawo medyczne jest tworzone dla

lekarzy i winno być przez lekarzy

lekarzy i winno być przez lekarzy

jednoznacznie rozumiane by mogli bez

jednoznacznie rozumiane by mogli bez

kolizji z prawem wykonywać zawód.

kolizji z prawem wykonywać zawód.

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

M. Boratyńska, P. Konieczniak: Art. 30 ustawy o
zawodzie lekarza „ustanawia powinność
bezwzględną, ponieważ lekarz nie może się od niej
uchylić nie tylko na podstawie art. 38 ustawy, ale
także na podstawie art. 39, który ustanawia tzw.
klauzulę sumienia.
„Pomoc „obowiązkowa” udzielana w warunkach art.
30, jest oceniana wg tych samych reguł prawnych, co
inne działania lekarza. Obowiązek ten może być więc
wykonywany tylko pod warunkiem i tylko w
granicach zgody pacjenta, jak każda inna
czynność zawodowa. Jeżeli lekarz w ogóle zgody
odeń nie uzyskał, to ma się powstrzymać od działania
– i w takim razie nie podlega żadnej
odpowiedzialności za zaniechanie pomocy. Jest
to reguła zupełnie oczywista i bezdyskusyjna”

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

Leszek Kubicki :
„ 0bowiazek udzielenia pomocy lekarskiej
ujęto w art. 30 ustawy o zawodzie lekarza
jako obowiązek bezwzględny. W ustawie
nie przewidziano żadnej okoliczności, która
by wykonanie tego obowiązku wyłączała.”
„ Normę , zawartą w art. 30 ustawy , ze
względu na jej zakres, uznać przeto należy za
zbyt radykalną, nadmiernie rygorystyczną.”

Pojawia się pytanie, czy przepis art. 33 ustawy o zawodzie
lekarza znajduje zastosowanie, gdy pacjent wcześniej, zanim
jego stan zdrowia pogorszył się do tego stopnia, że nie jest on
już w stanie wyrazić swojej woli, zdecydowanie sprzeciwiał się
leczeniu? Podejmowanie przez lekarza – świadomego uprzednio
wyrażonego przez pacjenta stanowiska w sprawie leczenia –
czynności medycznych, może być bowiem traktowane jako
samowolne wykonanie zabiegu leczniczego. Z drugiej jednak
strony w świetle art. 33 ust.1 istotny jest moment, w którym
pacjent wymaga pomocy lekarskiej, a w tym czasie nie
jest on już w stanie wyrazić swojej woli. Innymi słowy,
nie można w sposób nie budzący wątpliwości ustalić, bez
kontaktu z pacjentem, czy w chwili podejmowania
czynności zmierzających do ratowania jego zdrowia,
nadal sprzeciwia się leczeniu. Dlatego wydaje się, że w
razie wątpliwości, jakie jest stanowisko pacjenta
odnośnie leczenia należy przyjąć, że lekarz, którego
powołaniem jest udzielanie pomocy medycznej, ma
prawo i obowiązek takiej pomocy udzielić” Uważam
zatem, że wątpliwości w tym zakresie należy rozstrzygnąć na
korzyść ratowania życia i zdrowia, narażając się nawet
na zarzut nieuwzględniania woli pacjenta”

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

L

. Kubicki :

Argumentacja niektórych lekarzy, że
„ nigdy nie wiadomo, czy w pięć minut po utracie
przytomności pacjent nie zmieniłby zdania „ nawet
nie nadaje się do polemiki”
M. Boratyńska, P. Konieczniak :
„Problemem jest to... czy i w jakim stopniu należy
uwzględniać wcześniejsze zastrzeżenia pacjenta
( wyrażone w czasie , gdy był do tego zdolny ... np.
gdy ofiara wypadku przed utratą przytomności
złożyła zastrzeżenie lub gdy przy nieprzytomnym
znaleziono określoną informację pisemną ...lub
zastrzeżenia odnośnie do przetoczeń krwi,
typowego dla członków związku wyznaniowego
Świadków Jehowy). Mimo braku w tej sprawie
wyraźnego stanowiska ustawy., należy przyjąć, że
na tle przepisów ustawy o zawodzie lekarza
powinien być respektowany co najmniej sprzeciw
złożony w sposób wyraźny w niedługim czasie przed
utratą przez pacjenta przytomności a już zwłaszcza
bezpośrednio przed tym”.

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

Eleonora Zielińska :
„Zdaniem S. Śliwińskiego ratowanie cudzego dobra nie powinno
mieć miejsca, gdy zainteresowany sprzeciwia się temu, bowiem
prawo karne nie przyjmuje zasady uszczęśliwiania ludzi wbrew
ich woli”.Nie zachodzi działanie w stanie wyższej konieczności,
gdy podmiot ratowanego dobra nie życzy sobie utrzymania tego
dobra”...” Nie powinno ... budzić wątpliwości, że w przypadku,
że gdy po zamachu samobójczym dorosła osoba jest przytomna i
wyraża zdecydowanie wolę, aby jej nie ratować, lekarz na
zasadach ogólnych powinien uszanować jej decyzję i wstrzymać
się od jakichkolwiek działań z nią sprzecznych. Podobnie należy
traktować sytuację, gdy niedoszły samobójca jest nieprzytomny,
lecz przed zamachem na swoje życie wyraził, w sposób nie
budzący wątpliwości swą wolę co do niepodejmowania akcji
ratowniczej gdyby przeżył zamach.”
„... w moim przekonaniu w przypadku zamachów samobójczych
osób dorosłych lekarz ma obowiązek ratowania im życia zawsze
w sytuacji, gdy niedoszły samobójca jest nieprzytomny, a
wcześniej nie wyraził jasno swego stanowiska co do tego , czy
chce być ratowany.”
„...czy lekarz podejmujący działania lecznicze wbrew woli
pacjenta może zwolnić się od odpowiedzialności karnej w
powołaniu się na ogólną instytucję stanu wyższej konieczności
lub inna instytucję prawną wyłączającą taką odpowiedzialność?
Obecnie wydaje się dominować przekonanie, że odpowiedź na to
pytanie powinna być negatywna...”

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

Z. Banaszczyk, M. Barzycka-Banaszczyk, M.

Boratyńska, P. Konieczniak, E. Zielińska :
„Nieudzielanie pomocy pacjentowi... gdy obiektywnie
istniał stan zagrożenia życia lub zdrowia, lekarz ten
stan rozpoznał i (świadomie) nie udzielił pomocy ...
Sytuacja ta jest ...złożona. ...lekarz jest tzw.
gwarantem zdrowia i życia pacjenta, zatem zgodnie z
art.. 2 k.k. może odpowiadać za skutkowe
przestępstwa z zaniechania. Skoro zaś mówi się o
wypadkach umyślnego nieudzielania pomocy – może
wchodzić w grę ich kwalifikacja prawna jako
zabójstwa dokonanego lub usiłowanego (art. 148
par. 1 k.k.). Co prawda koniecznym warunkiem
przypisania odpowiedzialności za zabójstwo jest
ustalenie u sprawcy zamiaru. Wbrew pozorom zamiar
zabójstwa byłoby jednak w takich przypadkach dość
łatwo lekarzowi przypisać na podstawie konstrukcji
tzw. zamiaru ewentualnego

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

A. Zoll, K. Buchała :

Jeżeli ustawodawca
uzależnia legalność
zabiegu leczniczego
od zgody pacjenta,
to nie można z
powołaniem się na
stan wyższej
konieczności
podejmować
zabiegów, na które
pacjent nie wyraził
zgody w celu np.
ratowania jego
życia”.

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

K. Daszkiewicz po przywołaniu powyższego

poglądu : „To jest przecież twierdzenie
niezgodne z prawdą. Działanie w stanie wyższej
konieczności ( art. 26 par. 1 k.k.) należy do
tradycyjnych instytucji przewidzianych w części
ogólnej kodeksu karnego. Nie istnieją podstawy
prawne, w oparciu o które mogła by być
eliminowana w odniesieniu do wykonywanych
zabiegów leczniczych. W żadnym razie nie
można zaakceptować błędnej interpretacji,
prowadzącej do eliminacji w rozważanych
sytuacjach działania w stanie wyższej
konieczności”.

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

R. Kędziora :
„... mimo sprzeciwów lekarzy, za generalna regułę przyjęto
konieczność poszanowania woli chorego. Z zasady nie można
odstępować od tego obowiązku nawet dla ratowania zdrowia i
życia. Nie jest to jednak bezwzględna zasada. Prawo przewiduje
sytuacje, w których w imię ratowania zdrowia i życia możliwe
jest pominięcie woli pacjenta. W takich przypadkach mamy do
czynienia z kolizją art. 192 k.k. , zakazującego dokonywania
zabiegów leczniczych bez zgody pacjenta, z art. 162 k.k.
nakazującym udzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w
bezpośrednim niebezpieczeństwie dla zdrowia lub życia. ...Część
doktryny opowiada się za uznaniem, że jeżeli samobójca jest w
stanie wyrazić z rozeznaniem opinię, lekarz nie ma prawa
działania wbrew jego woli i dokonując takich czynności
odpowiadałby z art. 192 k.k. Nie zgadzam się z takim
stanowiskiem. Skoro każdy inny człowiek byłby zobowiązany do
ratowania człowieka w niebezpieczeństwie, to tym bardziej
dotyczy to lekarza. ...Osoba usiłująca popełnić samobójstwo nie
może być bezpośrednio po tym zdarzeniu w stanie psychicznym
umożliwiającym świadome wyrażenie woli ... Lekarz ma, moim
zdaniem , obowiązek działać w celu odwrócenia
niebezpieczeństwa i dopiero dalsze czynności wymagać będą
zgody pacjenta. ... Bezczynność lekarza ze względu na sprzeciw
takiej osoby prowadziłaby do odpowiedzialności lekarza za
nieudzielanie pomocy.”

Stanowiska praw

Stanowiska praw

n

n

ików

ików

- karnistów:

- karnistów:

S. Rutkowski : „Przyjęcie, że lekarz może

powołać się na stan wyższej konieczności w celu
obejścia zgody pacjenta, doprowadzić może do
sytuacji, że to lekarz , a nie pacjent
decydowałby o podjęciu i metodzie leczenia.
Takie stanowisko przekreśla prawo jednostki do
samostanowienia. Nie można wbrew woli
jednostki ratować jego życia i zdrowia.

Stanowiska prawników – cywilistów:

Stanowiska prawników – cywilistów:

M. Nesterowicz :

„ Przepis art. 33 i 34 ustawy o zawodzie lekarza dityczyć
będzie nie tylko małoletnich i ubezwłasnowolnionych lecz
także innych osób mających zdolność do czynności
prawnych, które jednak z powodu utraty przytomności
albo zaburzeń psychicznych są niezdolne do wyrażenia i
udzielania zgody. Jeżeli jednak taki chory przedtem
wyraził taką wolę tj. nie udzielił zgody na zabieg
operacyjny, lekarz powinien tą zgodę uszanować, chyba że
pacjent był w takim stanie psychicznym, że jego
oświadczenie woli można uznać za wadliwe. Gdyby jednak
– mimo nieudzielania zgody – nieprzytomnemu choremu
nieprzeprowadzenie zabiegu groziłoby śmiercią, lekarz ma
– moim zdaniem – prawo do działania. Trzeba bowiem
przyjąć domniemanie, że gdyby pacjent był przytomny to
mógłby zmienić swoją wolę. Lekarz działa wówczas jako
prowadzący cudze sprawy bez zlecenia, zgodnie z art. 754
kc.”

Stanowiska prawników – cywilistów:

Stanowiska prawników – cywilistów:

W. Safian :

„Gdy pacjent uzyskał efektywną pomoc
medyczną i wrócił do zdrowia, może domagać
się pieniężnego zadośćuczynienia za to, że
naruszono jego dobra osobiste. Podstawą
zadośćuczynienia będzie np. przeprowadzenie z
pozytywnym skutkiem niezbędnego dla chorego
zabiegu operacyjnego bez jego zgody –
naruszone zostało bowiem prawo chorego do
wyrażenia lub nie zgody na udzielenie mu
określonych świadczeń”

Czy zatem po utracie przytomności przez pacjenta,
uparcie nie wyważającego zgody na ratujące życie
zabiegi mogą wbrew tej woli przystąpić do działania?
Odpowiadam, że tak! Utwierdziły mnie w tym
niespójne i wręcz sprzeczne ze sobą poglądy
prawników. W przedstawionej sytuacji każde
działanie lekarza może spowodować jego
odpowiedzialność karną:
gdy podejmie działanie może zostać oskarżony o
dokonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta
( art.192 k.k.),
gdy zaniecha działań może zostać oskarżony o
nieudzielenie pomocy człowiekowi w bezpośrednim
zagrożeniu życia ( art. 162 k.k.), a nawet , jak
twierdzą niektórzy prawnicy , o zabójstwo ( art. 148
k.k.).
Nie ulega wątpliwości, że przy powyższym wyborze,
należy wybrać pierwszą wersję, tym bardziej, że
działanie w omawianej sytuacji jest wypełnieniem
powołania lekarskiego.

Jedynym

podsumowaniem
niniejszych rozważań jest
apel do ustawodawców i
prawników. Pierwsi winni
tak formułować prawo
medyczne by było
jednoznaczne i
zrozumiałe dla lekarzy,
drudzy winni uzgodnić
stanowiska odnośnie
zachowań lekarzy w
określonych sytuacjach
styku pacjent-lekarz. Nie
może bowiem prawo
doprowadzić do sytuacji,
gdy każde zachowanie się
lekarza może rodzić
odpowiedzialność karną.