kręgi szyjne:

 mają mały trzon

 rozdwojone wyrostki kolczyste

 wyrostki poprzeczne z 2 listewek (tylna to

właściwy wyrostek poprzeczny, przednia to
szczątkowe żebro szyjne, między nimi otwór
wyrostka poprzecznego, przechodzą tędy naczynia
głowy).

 1. kręg szyjny (szczytowy, atlas) nie ma trzonu, za

to ma łuk przedni

 2. kręg (obrotnik, axis) ma trzon z wyrostkiem –

zębem

 7. kręg (wystający, prominens) ma długi wyrostek

kolczysty (wyczuwalny przez skórę, jedyny spośród
szyjnych), podobny w budowie do piersiowych

kręgi lędźwiowe:

 są największe

 mają nerkowate trzony

 cienkie i długie wyrostki

poprzeczne

to tzw. wyrostki żebrowe

kręgi piersiowe:

 większe od kręgów szyjnych,

 mają długie, pochylone do dołu

wyrostki kolczyste

 mają dołki żebrowe na bocznych

pow. trzonów

Ręka (manus) (8+5+14)

Kości nadgarstka (ossa carpi) - 2 szeregi,
po 4 kości w każdym = 8 kości

•szereg bliższy (od str. kości promieniowej):
kość łódeczkowata (os scaphoideum),
księżycowata (lunatum), trójgraniasta
(triquertum) grochowata (pisiforme)

•szereg dalszy: czworoboczna większa i
mniejsza (os trapezium i trapezoideum),
główkowata (capitatum), haczykowata
(hamatum).
Kości śródręcza (ossa metacarpalia) - 5
kości
Kości palców (ossa digitorum manus) -
paliczki (phalanges) = 14
kciuk (pollex) - z 2 paliczków (bliższy i
dalszy), pozostałe po 3 (bliższy, środkowy i
dalszy), wskazujący (index), środkowy
(medius), obrączkowy (angularis) i mały
(minimus)

„Płynie łódka, księżyc świeci, trójgraniasty
groszek leci.

Na trapezie, trapeziku wisi główka na haczyku…”

Różnice w budowie miednicy kobiety i mężczyzny

•kobiety: miednica jest szersza i bardziej płaska, talerze kości

biodrowych są ustawione bardziej płasko

•kobiety: niższe jest spojenie łonowe, łuk ramion zstępujących

kości łonowych jest rozwarty (u kobiet łuk, u mężczyzn kąt)

•kość krzyżowa jest szersza i bardziej płaska

•wejście do miednicy mniejszej (aditus pelvis) u mężczyzn ma

kształt serca, u kobiet kształt owalny

Cechy czaszki ludzkiej:

kuliste sklepienie stropu czaszki

załamanie podstawy czaszki

chrzęstny i kostny szkielet nosa

(wyrostek sutkowaty na k.

skroniowej)

Liczba mięśni

Mięśnie wyrazowe (mimiczne,
unerwiane przez nerw twarzowy)
przytwierdzają się przynajmniej jednym
końcem do skóry:
mm. sklepienia czaszki
mm. szpary powiekowej
mm. szpary ustnej

Mięśnie żuciowe (żuchwowe, unerwiane przez
gałązki n. trójdzielnego - nerw żuchwowy i
szczękowy):

- żwacz (masseter)

- m. skroniowy (m. temporalis)

- mm. skrzydłowe (m. pterygoideus)

Mięśnie głowy (musculi capitis)

m. mostkowo-obojczykowo-

sutkowy (m.

sternocleidomastoiteus)

m. naramienny

(m.deltoideus)

m. piersiowy

większy

(m. pectoralis

major)

mostek

m. dwugłowy

(m. biceps)

obojczyk

m.

podobojczykowy

(m. subclavius)

m. podłopatkowy

(m.

subscapularis)

m. piersiowy

mniejszy

(m. pectoralis

minor)

m. kruczo-

ramienny (m.

coracobrachialis)

m. zębaty przedni

(m. serratus

anterior)

k. ramienna

Mięśnie klatki piersiowej (musculi

thoracis)

Mięśnie ramienia (zginacze i prostowniki):
zginacze (unerwiane przez n. mięśniowo-

skórny):

 m. dwugłowy ramienia (m. biceps brachii)

 m. ramienny (m. brachialis)

 m. kruczo-ramienny (m. coracobrachialis)
prostowniki (unerwiane przez nerw

promieniowy)

 m. trójgłowy ramienia (m. triceps brachii)

 m. łokciowy (m. anconeus)

Mięśnie obręczy kończyny górnej:

 m. naramienny (m. deltoideus)

 m. nad- i podgrzebieniowy (m.

supraspinatus et infraspinatus)

 m. obły większy i mniejszy (m. teres

maior et minor)

 m. podłopatkowy (m. subscapularis)

Mięśnie przedramienia tworzą

zespoły czynnościowe:

 nawracacze - pronatores

(krzyżują kości przedramienia i
kierują dłoń ku tyłowi lub w
dół)

 odwracacze - supinatores

(ustawiają równolegle kości
przedramienia i kierują dłoń ku
przodowi lub do góry)

 zginacze ręki i palców - flexores

manus et digitorum

 prostowniki ręki i palców -

extensores manus et digitorum

 przywodziciele ręki (adductores

manus)

 odwodziciele ręki – (adductores

manus)

m.najszerszy grzbietu

(m.lattisimus dorsi)

m.czworoboczny

(m.trapesius

)

m.naramienn

y

(m.deltoideu

s)

m.nadgrzebieniowy
(m.supraspinatus)

m.podgrzebieniowy
(m.infraspinatus)

m.równoległo
boczny
mniejszy,
większy
(m.rhomboide
us minor,
major)

m.dźwigacz łopatki
(m.levator scapulae)

Mięśnie grzbietu (musculi dorsi):

 m. czworoboczny (kapturowy)

 m. najszerszy grzbietu

 m. równoległoboczny większy i

mniejszy

 m. dźwigacz łopatki

 m. zębaty tylny (górny i dolny)

powierzchowne (unerwiane przez gał. brzuszne
n. rdz.):

 wielki prostownik grzbietu (erector trunci)

= m. krzyżowo-grzbietowy
(m.sacrospinalis):

- m. najdłuższy głowy, szyi, grzbietu i

lędźwi (przyśrodkowo)

- m. biodrowo-żebrowy lędźwi, grzbietu i

szyi (bocznie)

 płatowaty głowy i szyi
 m. kolcowe, m. poprzeczno-kolcowe, m.

międzykolcowe, m. międzypoprzeczne

głębokie (unerwiane przez gał. grzbietowe n.
rdz.):

m. zębaty tylny

(m. serratus

posterior)

m. najdłuższy
głowy, szyi,
grzbietu i
lędźwi
(m.
longissimus)

m. płatowaty głowy i

szyi

(m. splenius capitis

et cervicis)

m. biodrowo-

żebrowy lędźwi,

grzbietu i szyi

(m. iliocostalis)

m.obły mniejszy,
większy
(m.teres minor, major)

przednia grupa mięśni udowych : mm. czworogłowy uda (m. quadriceps femoris), stawowy, m. krawiecki (m. sartorius) –
zginają staw biodrowy. Mięsień czworogłowy uda składa się z 4 głów, przednia to m. prosty uda, pozostałe to tzw. mm.
obszerne uda
tylna grupa mięśni udowych
zginacze: mm. dwugłowy uda (m. biceps femori), półścięgnisty (semitendinosus) i półbłoniasty (semimembranosus).
Zginają nogę w stawie kolanowym, mm. dwugłowy jako jedyny obraca podudzie w bok.
grupa przyśrodkowych mięśni udowych - mięśnie przywodzące, szczególnie rozwinięte u człowieka: m. grzebieniowy, mm.
przywodziciele: długi, krótki i wielki oraz m. zasłaniacz zewnętrzny

Mięśnie uda (musculi femoris)

prostowniki stopy: (przednie) m.
piszczelowy przedni, m. prostownik
palucha i m. prostownik palców
długi - prostują dogrzbietowo stopę

mięśnie strzałkowe: (boczne) mm.
strzałkowe długi i krótki -
wieloczynnościowe

zginacze stopy: m. trójgłowy łydki
(m. triceps surae), składający się z
m. brzuchatego o 2 głowach (m.
gastrocnemius) i m.
płaszczkowatego łydki (m. soleus),
kończą się na ścięgnie Achillesa
(tendo Achillis). Zaliczamy tu
również m. piszczelowy tylny,
podeszwowy (słaby mięsień) oraz
zginacz palucha długi i zginacz
palców długi

m. biodrowo-
lędźwiowy

m. przywodziciel
długi

m. grzebieniowy

m. krawiecki

m. smukły

m. dwugłowy
uda

m. pośladkowy wielki i
średni

m. czworogłowy uda: m. prosty
i mm. obszerne uda (boczny,
przyśrodkowy, pośrodkowy)

pasmo biodrowo-
piszczelowe

m. napinający powięź
szeroką

Mięśnie goleni (goleń -

crus)

m. prostownik długi

palców

m. strzałkowy

długi

m. strzałkowy

krótki

m. podeszwowy

m. brzuchaty – głowa
boczna

m. płaszczkowaty

ścięgno piętowe

m. brzuchaty –

głowa

przyśrodkowa

m. prostownik długi
palucha

m. piszczelowy przedni

Cechami wybitnie
ludzkimi w budowie
kończyny dolnej jest
rozrost mięśni
pośladkowych,
przywodzicieli uda, m.
czworogłowego uda i
trójgłowego łydki

Mięśnie ręki (ręka - manus)

 mięśnie kłębu kciuka – 4 mięśnie: zginacz krótki

kciuka, odwodziciel krótki kciuka, przeciwstawiacz
kciuka i przywodziciel kciuka

 mięśnie kłębika - 4 mięśnie: zginacz palca małego,

odwodziciel palca małego, przeciwstawiacz palca
małego i mięsień dłoniowy krótki

 mięśnie pośrodkowe ręki - 4 mm. glistowate

(lumbricales), 3 mm. międzykostne dłoniowe
(interossi volares) i 4 mm. międzykostne
grzbietowe (interossi dorsales)

Mięśnie stopy (stopa – pes)

 prostowniki: prostownik palucha krótki, prostownik
palców krótki

 mm. podeszwowe:

m. kłębu palucha: odwodziciel, przywodziciel i zginacz
palucha
m. kłębu 5. palca: odwodziciel i zginacz
mm. pośrodkowe stopy: zginacz palców krótki, m.
czworoboczny podeszwy, mm. glistowate, mm. międzykostne
podeszwowe i grzbietowe

Specjalizacja ręki wyraża się w umięśnieniu,
unerwieniu i unaczynieniu ręki, a nie w
budowie szkieletu (dość prymitywny)

mm. kłębu

mm.
glistowat
e

m.dłoniowy
krótki

rozcięgno
dłoniowe

odwodziciel

palca
małego

prostownik

palucha krótki

prostownik
palców krótki

mm.
międzykostn
e grzbietowe

strona grzbietowa

strona dłoniowa

m.

przywodziciel
kciuka

m. odwodziciel
palca małego

mm.
międzykostne
grzbietowe

Różnice w budowie oskrzeli:

• prawe jest krótsze, o większej średnicy i

bardziej pionowe niż lewe

• oskrzele główne prawe rozgałęzia się na 3

oskrzela płatowe, lewe na 2

• ponad prawym przebiega żyła nieparzysta,

ponad lewym łuk aorty

Różnice w budowie płuc:

•prawe jest krótsze i szersze

•każde płuco podzielone jest na płaty (lobi),

prawe na 3 (górny, środkowy i dolny), lewe
na 2 (górny i dolny)

•w płucu lewym oba płaty są podobnej

wielkości, w płucu prawym największy jest
dolny, a najmniejszy środkowy

•płaty oddzielone są szczelinami, skośna

(fissura obliqua) ma podobny przebieg w
obu płucach, pozioma (fissura horizontalis)
jest tylko w prawym

•w lewym płucu występuje wycisk sercowy

•płuca podzielone są na segmenty

oskrzelowo- płucne (P – 10, L – 8 lub 9)

•różna kolejność składników korzenia w obu

płucach

Krtań (larynx)
zbudowana jest z
chrząstek (9),
więzadeł i mięśni (po
6)

Chrząstki (cartilagines):

•nieparzyste: nagłośniowa,

tarczowata,
pierścieniowata

•parzyste: nalewkowate,

różkowate, klinowate

UKŁAD POKARMOWY (SYSTEMA DIGESTORIUM)
Część nadprzeponowa

• Jama ustna (cavum oris)
szpara ustna (rima oris)
podniebienie twarde (palatum durum) i miękkie (palatum molle)
dno jamy ustnej (fundus cavi oris)
język (lingua)
ślinianki: przyuszna (glandula parotis), podżuchwowa (glandula

submandibularis), podjęzykowa (glandula sublingualis)

zęby (dentes)

• Gardziel (fauces) i gardło (pharynx)

• Przełyk (esophagus)

Część podprzeponowa

• Żołądek (ventriculus, gaster): wpust (cardia), dno żołądka

(fundus ventriculi), trzon żołądka (corpus ventriculi), odźwiernik
(pylorus)

• Jelito cienkie (intestinum tenue): dwunastnica (duodenum),

jelito czcze (jejunum) i jelito kręte (ileum)

• Jelito grube (intestinum crassum): jelito ślepe (cecum) z

wyrostkiem robaczkowym (appendix vermiformis), okrężnica
(colon) i odbytnica (rectum)

• Gruczoły trawienne: wątroba (hepar) i trzustka (pancreas)

Sieczne (incisivi), kieł (caninus) i przedtrzonowe (premolares) dolne - zęby
jednokorzeniowe
Przedtrzonowe przednie górne i trzonowe (molares) dolne - zęby
dwukorzeniowe Trzonowe górne – trójkorzeniowe; trzecie zęby trzonowe to
zęby mądrości

zęby mleczne (dentes decidui)
- 20

zęby stałe (dentes permanentes) - 32

Sploty nerwów rdzeniowych:
splot szyjny (plexus cervicalis) - gałęzie 4 pierwszych
nerwów szyjnych (gałęzie ruchowe do mm. szyi i
czuciowe do skóry). Nerw przeponowy (najdłuższa
gałąź) unerwia przeponę, osierdzie, opłucną i otrzewną

splot ramieniowy (plexus branchialis) - gałęzie
przednie dalszych 4 nerwów szyjnych i pierwszego
piersiowego tworzą poszczególne nerwy dla mięśni i
skóry kończyny górnej

splot lędźwiowy (plexus lumbalis) – gałęzie przednie 3
nerwów lędźwiowych, unerwia mięśnie brzucha i
kończyny dolnej

splot krzyżowy (plexus sacralis) - w małej miednicy,
unerwia mięśnie obręczy miednicznej oraz większość
mięśni kończyny dolnej. Włókna czuciowe zaopatrują
skórę tych okolic

splot ogonowy (plexus coccygeus) - szczątkowy, jego
włókna zaopatrują okolice odbytu

Gałąź
grzbietowa

nerw
rdzeniowy

Gałąź
brzuszn
a

Korzenie brzuszne

Gałęzie łączące

Korzenie
grzbietowe

Ośrodki nerwowe - skupiska neuronów tworzących zespoły

czynnościowe:

• jądra – z wyraźnymi granicami anatomicznymi, położone w OUN
• pola, strefy lub obszary – bez wyraźnych granic, położone w OUN

(znaczenie funkcjonalne, a nie morfologiczne)

• zwoje – skupiska tkanki nerwowej poza mózgowiem lub rdzeniem

kręgowym

Włókna nerwowe ze względu na kierunek

przewodzenia dzieli się na:

• włókna nerwowe czuciowe – dośrodkowe,

doośrodkowe, wstępujące, aferentne

• włókna ruchowe - odśrodkowe, odośrodkowe,

zstępujące, eferentne

Nerwy czaszkowe (12 par) i rdzeniowe (31 par)
Różnią się powstawaniem, przebiegiem i zakresem

czynności:

Nerwy czaszkowe

• mogą być czuciowe (początek w zwojach), ruchowe (w

mózgowiu) lub mieszane (czuciowo-ruchowe)

• pozostają w łączności z mózgiem

• w ich przebiegu nie jest zachowana metameryczność

• unerwiają mm. narządów głowy i szyi, w tym mm.

wyrazowe i żuchwowe, mm. poprzecznie prążkowane
dróg oddechowych i układu pokarmowego

Nerwy rdzeniowe

• są zawsze mieszane, zawierają włókna autonomiczne

• pozostają w łączności z rdzeniem kręgowym

• w ich przebiegu zachowana jest metameryczność

• unerwiają mięśnie szkieletowe tułowia i kończyn

Układ nerwowy obwodowy:
układ somatyczny
nerwy czaszkowe (nervi craniales)
nerwy rdzeniowe (nervi spinales)
zwoje (ganglia)
Czynnościowo wyróżniamy w nim część
czuciową
i ruchową (aferentną i eferentną)
układ autonomiczny współczulny i
przywspółczulny
(sympatyczny i parasympatyczny)
nerwy autonomiczne
zwoje autonomiczne

Budowa nerwu rdzeniowego: korzenie grzbietowe (doośrodkowe) i brzuszne

(odośrodkowe) łączą się tworząc pień. Odchodzą od niego 4 gałęzie:

•brzuszna (najgrubsza, tworzy sploty)

•grzbietowa

•łącząca (biała, wł. przedzwojowe i szara, wł. zazwojowe)

•oponowa (cienka, wraca do kan. kręgowego)

Ogólne różnice w budowie tętnic i żył:
1. średnica wewnętrzna tętnicy mniejsza niż
żyły
2. ściana tętnicy grubsza niż żyły
3. napięcie ściany tętnicy większe niż żyły

Warstwy ściany naczyń (patrząc od środka):

• błona wewnętrzna (tunica intima) –

śródbłonek (endothelium) i tkanka łączna
sprężysta

• błona średnia (tunica media) – włókna

mięśniowe gładkie i włókna sprężyste,
okrężne i spiralne

- silnie rozwinięta w tętnicach, w żyłach

cienka

• błona zewnętrzna tzw. przydanka (tunica

externa) – włókna kleiste i sprężyste,
równoległe do osi naczynia

- silnie rozwinięta w żyłach, w tętnicach

cienka

UKŁAD NACZYNIOWY (systema
vasorum):

•część krwionośna

•część chłonna

•serce

Schemat krążenia:

Schemat krążenia:

•Serce – 2 przedsionki, 2 komory

•Krążenie duże – lewa komora – aorta (t. główna) – tętnice, tętniczki –
naczynia włosowate – żyłki, żyły – ż. górna i dolna – prawy przedsionek

•Krążenie małe – prawa komora – pień płucny, tętnice płucne – naczynia
włosowate – żyły płucne – lewy przedsionek

Uwaga: Krew

wchodząca do

płuc tętnicami jest odtlenowana, a wychodząca żyłami natleniona

Układ bodźcotwórczo-

bodźcoprzewodzący serca:

• węzeł zatokowo-przedsionkowy – w

okolicy ujścia żyły głównej do
prawego przedsionka – wyładowania z
częstotliwością 60-80 c/min

• węzeł przedsionkowo-komorowy – w

przegrodzie przedsionkowo–
komorowej, wyładowania z
częstotliwością 40-60 c/min

• pęczek przedsionkowo-komorowy

(pęczek Hisa) (dwie odnogi i wł.
Purkinjego), wyładowania z
częstotliwością 20-40 c/min

Tętnice wieńcowe - odchodzą od aorty nad

trójdzielną zastawką półksiężycowatą, w opuszce
aorty (bulbus aortae):

• tętnica wieńcowa prawa - w bruździe wieńcowej w

prawo do tyłu serca, w bruździe międzykomorowej do
koniuszka serca

• tętnica wieńcowa lewa - 2 gałęzie: międzykomorowa

przednia (w bruździe międzykomorowej przedniej) i
okalająca (w lewo, w bruździe wieńcowej)

Żyły wieńcowe - uchodzą do zatoki wieńcowej i do

prawego przedsionka, poniżej żyły głównej
dolnej:

• żyła wielka serca (w brudzie międzykomorowej

przedniej)

• żyła średnia serca (w brudzie międzykomorowej

tylnej)

• żyła mała serca (w prawej cz. bruzdy wieńcowej)

GŁÓWNE NACZYNIA TĘTNICZE (KRĄŻENIE WIELKIE):

GŁÓWNE NACZYNIA TĘTNICZE (KRĄŻENIE WIELKIE):

Tętnica główna (aorta):
1. gałęzie łuku aorty i ich rozgałęzienia:

•pień ramienno-głowowy → (t. szyjna wspólna prawa, t.
podobojczykowa prawa)

•tętnica szyjna wspólna lewa → (t. szyjne zewnętrzna i
wewnętrzna, tt. podstawy mózgu)

•tętnica podobojczykowa lewa → tętnica pachowa → tętnice
kończyny górnej
2. gałęzie aorty piersiowej i ich rozgałęzienia (trzewne i
ścienne)
3. gałęzie aorty brzusznej i ich rozgałęzienia:

•ścienne

•trzewne nieparzyste (pień trzewny, tętnice krezkowa górna i
dolna)

•trzewne parzyste (nadnerczowe, nerkowe, jądrowe/jajnikowe)

•gałęzie końcowe: tętnice biodrowe wspólne → tętnice
kończyny dolnej

UNACZYNIENIE SERCA (KRĄŻENIE
WIEŃCOWE):

GŁÓWNE NACZYNIA ŻYLNE (KRĄŻENIE WIELKIE):

GŁÓWNE NACZYNIA ŻYLNE (KRĄŻENIE WIELKIE):

•

żyła główna górna i jej dopływy:

←żyła ramienno-głowowa (P i L) ═ żż podobojczykowa i szyjna

wewnętrzna

•

żyła główna dolna i jej dopływy (ścienne, trzewne)

← żyła biodrowa wspólna (P i L) ═ żyły kończyny dolnej (głębokie i

powierzchowne)

•

układ żyły wrotnej (żż śledzionowa, krezkowa górna i dolna → żyła
wrotna → wątroba → żż wątrobowe → żyła główna dolna)