NAZWY

Nazwa

– wyrażenie, które w zdaniu

„A jest B”

może pełnić funkcję

podmiotu

lub

orzecznika

, czyli stać w miejscu symbolu

A

lub

B

.

Pod

pojęciem

określonej nazwy rozumiemy w logice

znaczenie

tej

nazwy

. Ustalić

pojęcie

jakiejś nazwy to tyle, co ustalić jej

znaczenie

.

Np. ustalić pojęcie nazwy „zamek” to tyle, co ustalić znaczenie nazwy
„zamek” w konkretnej wypowiedzi. Inaczej mówiąc, „pojęcie” – to sposób
rozumienia nazwy.

Nazwa prosta

– nazwa składająca się z jednego wyrazu.

Nazwa złożona

– nazwa składająca się więcej niż z jednego wyrazu.

Desygnat nazwy

– przedmiot oznaczony przez daną nazwę (przedmiot,

który wskazuje określona nazwa).

Nazwa konkretna

– nazwa odnosząca się do osoby, rzeczy albo czegoś,

co można sobie wyobrazić jako osobę lub rzecz.

Nazwa abstrakcyjna

– nazwa, która nie jest znakiem osoby, rzeczy

albo czegoś, co można sobie wyobrazić jako osobę lub rzecz.

Nazwa indywidualna

– nazwa arbitralnie nadana określonemu

przedmiotowi poprzez ustanowienie, a nie z uwagi na jego cechy.

Nazwa generalna

– nazwa, która przysługuje przedmiotowi z uwagi na

jego cechy, które ten przedmiot posiada.

WYKŁAD 2

Treść

nazwy

–

zespół

cech

charakterystycznych

przysługujących desygnatom danej nazwy

, na podstawie

którego można uznać dowolny przedmiot za desygnat danej
nazwy, bądź przy braku którejś z nich odmówić mu charakteru
desygnatu tej nazwy.

Zespół

cech

konstytutywnych

–

zespół

cech

wystarczających

do tego, by odróżnić desygnat określonej nazwy

od innych przedmiotów.

Zespół cech konsekutywnych

–

zespól cech, który nie jest

niezbędny

dla stwierdzenia, czy określony przedmiot jest

desygnatem danej nazwy, czy też nie.

Supozycja

– sposób użycia określonej nazwy będący relacją

odnoszącą ją do różnego typu przedmiotów.

•supozycja naturalna

–

nazwa odnoszona jest do wszystkich

swych desygnatów,

•supozycja prosta

–

nazwa odnoszona jest do jednego ze swych

desygnatów

,

•supozycja formalna

–

nazwa odnosi się do całego gatunku,

•supozycja materialna

–

nazwa odnosi się do siebie samej

.

Zakres nazwy

– zbiór wszystkich desygnatów danej

nazwy.

Nazwa ogólna

–

nazwa, która posiada więcej niż jeden desygnat

.

Nazwa jednostkowa

–

nazwa, która ma tylko jeden desygnat.

Nazwa pusta

–

nazwa nie posiadająca desygnatów.

Nazwa zbiorowa

–

nazwa, której desygnat jest zbiorem w sensie

kolektywnym.

Nazwa ostra

–

nazwa posiadająca dokładnie określony zakres

.

p p p p

p p p

n-p

n-p

n-p

n-p

n-p

Nazwa nieostra

–

nazwa, której zakres jest wątpliwy, nie o każdym

przedmiocie potrafimy orzec, czy jest desygnatem danej nazwy

p

p

p

p

?

?

?

?

?

n-p

n-p

n-p

n-p

n-p

n-p

Ogólność nazwy

możemy rozumieć w dwojakim znaczeniu:

ekstensjonalnym

(ekstensja – rozciągłość, tu: zakres) lub

intensjonalnym

(intensja – znaczenie).

Ekstensją

danej nazwy są wszystkie jej desygnaty, czyli wszystkie

przedmioty, które ona oznacza, czyli jej

zakres

.

Intensja

nazwy wskazuje to, co jest

wspólne wszystkim

desygnatom

tej nazwy, czyli to, co należy do ich istoty.

Nazwa wyraźna

– nazwa, której

treść da się określić w sposób

precyzyjny

(potrafimy podać zespół cech wystarczających dla

odróżnienia desygnatów danej nazwy od innych przedmiotów.

Nazwa niewyraźna

– nazwa, której

treści nie da się określić w

sposób precyzyjny.

Nazwa jednoznaczna

– nazwa

oznaczająca różne przedmioty

jednostkowe w tym samym znaczeniu.

Nazwa wieloznaczna

– nazwa

oznaczająca różne przedmioty

jednostkowe w różnym znaczeniu.

STOSUNKI MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW

Klasa uniwersalna, uniwersum

– klasa obejmująca wszystkie

istniejące przedmioty (w najszerszym tego słowa znaczeniu), nie
istnieją przedmioty nieobjęte uniwersum.

U

człowie
k

nie-człowiek

Klasa negatywna

– dopełnienie wydzielonego podzbioru

(„człowiek”) do klasy uniwersalnej.
„człowiek” + „nie–człowiek” = uniwersum

Stosunek zamienności (równoważności)

– dwie nazwy są

równoważne wtedy i tylko wtedy, gdy ich

zakresy całkowicie

się
pokrywają, czyli są równe.

Mówimy wtedy, że nazwy są

zamienne. Desygnaty jednej nazwy są zarazem desygnatami
drugiej. Nazwa S jest równoważna nazwie P, wtedy i tylko wtedy,
gdy każdy desygnat nazwy S jest jednocześnie desygnatem
nazwy P.

S

P

Stosunek podrzędności

– nazwa S jest podrzędna względem

nazwy P wtedy i tylko wtedy, gdy

każdy desygnat nazwy S

jest zarazem desygnatem nazwy P, ale nie każdy desygnat
nazwy P jest desygnatem nazwy S.

S

P

Stosunek nadrzędności

– nazwa S jest nadrzędna względem

nazwy P wtedy i tylko wtedy, gdy

nie każdy desygnat nazwy S

jest desygnatem nazwy P, ale każdy desygnat nazwy P jest
desygnatem nazwy S.

P

S

Stosunek krzyżowania się

–

zakres nazwy S krzyżuje się z

zakresem nazwy P wtedy i tylko wtedy, gdy

istnieją desygnaty nazwy

S, które nie są desygnatami nazwy P, jednocześnie istnieją
desygnaty nazwy S, które są zarazem desygnatami nazwy P, a do
tego istnieją jeszcze desygnaty nazwy P, które nie są
desygnatami nazwy S.

Mówiąc językiem potocznym: część desygnatów

nazw S i P pokrywa się ze sobą.

S

P

Stosunek wykluczania się

– nazwy wykluczają się wtedy i tylko

wtedy, gdy

nie posiadają wspólnych desygnatów

. Zakres

nazwy S wyklucza się z zakresem nazwy P wtedy i tylko wtedy, gdy
istnieją desygnaty nazwy S, które nie są desygnatami nazwy P,
istnieją desygnaty nazwy P, które nie są desygnatami nazwy S, i
nie istnieją desygnaty nazwy S, które są desygnatami nazwy P.

S

P

Stosunek przeciwieństwa

– nazwy są przeciwne wtedy i tylko

wtedy, gdy

wykluczają się, lecz suma ich zakresów nie

stanowi pełnego uniwersum.

S

P

U

Stosunek sprzeczności

– nazwy są sprzeczne wtedy i tylko

wtedy, gdy

wykluczają się oraz suma ich zakresów stanowi

pełne uniwersum.

S

P

U

Ważniejsze błędy w słownym przekazywaniu

myśli

Błąd wieloznaczności wyrażeń

Błąd ten polega na

używaniu wieloznacznych wyrażeń bez

doprecyzowania ich znaczeń,

gdy kontekst nie wskazuje, w

jakim znaczeniu zostały one użyte w konkretnym tekście czy
wypowiedzi słownej. W efekcie prowadzi to do niewłaściwego
zrozumienia wspomnianego tekstu czy słownej wypowiedzi.
Warunkiem właściwego zrozumienia myśli autora jest właściwe
(zgodne z intencją autora) rozumienie wyrażeń i zbudowanych z
nich zdań.

Ekwiwokacja

Wieloznaczność wyrażeń prowadzi czasem do innego błędu, a
mianowicie do błędu ekwiwokacji, czyli

nierównego użycia tego

samego wyrażenia w jednej wypowiedzi.

Bywa mianowicie, że

w dłuższej wypowiedzi używamy dwukrotnie tego samego
brzmieniowo wyrażenia, ale za każdym razem w innym znaczeniu.
Taki błąd nazywa się błędem

ekwiwokacji

.

„Wiele lat spędziłem w

Polsce. Polubiłem polskie potrawy. Zwłaszcza polska szynka jest
dobra. Polska jest naprawdę wspaniała”.

Co autor miał na myśli w

ostatnim zdaniu swojej wypowiedzi – Polskę czy polską szynkę.
Domyślamy się, że prawdopodobnie jednak polską szynkę, ale nie
jesteśmy pewni. Wystarczyło powiedzieć „Polska szynka” zamiast
„Polska” i zdanie byłoby zrozumiałe zgodnie z intencją autora.

Amfibolia

Nie zawsze użycie wyrażeń na pozór jednoznacznych zapewnia
właściwe zrozumienie wypowiedzi. Bywa, że

zdanie zbudowane

jest z wyrażeń o ściśle określonym znaczeniu, jednak z racji
swojej budowy, a przede wszystkim z powodu niejasnych
relacji między wyrazami, nie jest ono jednoznaczne co do
swej treści, choć gramatycznie jest poprawne

. Np. zdanie

„Wszyscy ludzie nie są szczęśliwi”

może być dwojako rozumiane:

1) albo: „nikt z ludzi nie jest szczęśliwy”, 2) albo: „nie wszyscy
ludzie są szczęśliwi, bo są także ludzie nieszczęśliwi”.

Posługiwanie się nazwami o niewyraźnym znaczeniu

Nasze wypowiedzi bywają niezrozumiałe z powodu używania nazw,
których znaczenie nie jest wyraźne. Typowym przykładem takiej
nazwy jest

„młodzieniec”, „młody”, „starzec”, „stary”

itp. Trudno

określić dokładnie, kiedy kończy się wiek młody, a zaczyna stary. Z
tego tytułu mogą wystąpić nieporozumienia, zwłaszcza jeśli tego
typu wyrażenia pojawią się w tekstach oficjalnych. Dlatego
wyrażenia niewyraźne powinno się zastępować, zwłaszcza w
tekstach i wypowiedziach oficjalnych (chyba że mają one w
zamierzeniu autora być niezrozumiałe) nazwami wyraźnymi, jeśli
jest to możliwe. Tam, gdzie nie jest to możliwe, należy ustalić lub
uregulować

znaczenie

terminów

za

pomocą

definicji

projektujących.

Błąd niedopowiedzenia

Powodem niezrozumienia wypowiedzi, bądź błędnego jej
zrozumienia, może być niedopowiedzenie. Występuje ono wtedy,
gdy autor nie dokończy swojej myśli, pozostawiając słuchacza czy
czytelnika z domysłami, które mogą być różne. Czasem autor liczy
po prostu na inteligencję czytelnika. W tekstach literackich
niedopowiedzenia są uzasadnione. Jednak w tekstach i
wypowiedziach oficjalnych, np. prawniczych, niedopowiedzenia
nie powinny mieć miejsca.

Błąd hipostazy

Popełniamy go wtedy, gdy

rzeczy abstrakcyjnej przypisujemy cechy

rzeczy konkretnej

. Oznacza to przypisywanie realnego istnienia takim

abstraktom, jak: stany, cechy, stosunki, zdarzenia. Inaczej mówiąc – jest to
uprzedmiotowienie pojęć. (np.

wola państwa).

Błąd myślenia figuralnego

Występuje, gdy ktoś pewne

zwroty obrazowe bierze w znaczeniu

dosłownym

i wysuwa fałszywe wnioski (np.

szczęka opadła mu na

podłogę).

 

Błąd materialny

Popełniamy, gdy

bierzemy we wnioskowaniu przesłanki fałszywe,

mylnie uważając je za prawdziwe

, np. jeśli ktoś przyjmuje, że

każde

zwierzę żyjące w morzu jest rybą

. 

Błąd formalny

Popełniamy, gdy

uważamy swe wnioskowanie za dedukcyjne, a w

rzeczywistości dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek

– wzór

wedle którego przebiega wnioskowanie nie jest prawem logicznym.  

Pleonazmy

Redundancja,

rozumiana jako

semantyczny nadmiar zawarty w

komunikacie

, występuje w każdym języku naturalnym, jest więc zjawiskiem

typowym w komunikacji międzyludzkiej. Redundantne połączenia językowe
określa się mianem pleonazmów lub tautologii (rzadziej tautologizmów). Oba
pojęcia są różnie rozumiane.

Pleonazm to wyrażenie składające się z

wyrazów o takim samym lub bardzo podobnym znaczeniu

, którego

użycie najczęściej oceniane jest jako błąd, np.

wracać z powrotem, cofnąć się

do tyłu

; tautologia zaś „to wyrażenie składające się z wyrazów o takim

samym lub bardzo podobnym znaczeniu, np.

krótko i węzłowato.