Prowadzący: Kolejne spotkanie Radiowo-Internetowego Studium Biblijnego składać się będzie z trzech zasadniczych

części. Na początku wsłuchamy się w Biblijny opis stworzenia człowieka, po czym wraz z ks. Prof. Michałem Bednarzem

postaramy się zastanowić nad tajemnicą stworzenia człowieka. W drugiej części naszego studium wraz z ks. Piotrem

Łabudą zastanowimy się nad nazwami ksiąg biblijnych. Na końcu, tradycyjnie pytanie konkursowe.

Odczytanie fragmentu Rdz 2,4b-7

Ks. Michał Bednarz

Prowadzący: Jak autor natchniony opisuje stworzenie człowieka?

Wykładowca: Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, trzeba uświadomić sobie, że w Księdze Rodzaju są dwa opisy

stworzenia człowieka (Rdz 1,26-31). Pierwszy pojawia się zaraz na początku tej księgi. Pochodzi on z tzw. tradycji

kapłańskiej, która kryje w sobie niezwykłe bogactwo teologiczne, czyli zawiera niezwykłe bogactwo religijne. Według

twórcy tej tradycji Bóg stworzył człowieka mocą swojego słowa. A oprócz tego zaznacza, że o ile wszystkie stworzenia

były dobre, to człowiek był bardzo dobrym dziełem Boga. „ Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go

stworzył” (Rdz 1,27).

Ale autor Księgi Rodzaju wykorzystał jeszcze inną, starszą tradycję. Opowiada o Stwórcy w sposób antropomorficzny i

obrazowy, czyli przedstawia Boga na sposób ludzki. Całe dzieło stworzenia jest skomponowane wokół człowieka jako

punktu centralnego. W opisie można bardzo łatwo dostrzec plan Boga. Autor, posługując się językiem ludzi Wschodu,

nakreślił środowisko geograficzne (Rdz 2,4b-6), w którym miał pojawić się człowiek. Kiedy istniały już odpowiednie

warunki (woda), Stwórca rozpoczął szereg interwencji, które doprowadziły do zaludnienia ziemi (Rdz 2,7), a dopiero

później przeszedł do stworzenia człowieka. Autor przedstawia Stwórcę jako garncarza. Idea Boga–garncarza występuje

wiele razy w Piśmie Świętym (Jr 18,2-6; Ps 103,13-14; Rz 9,20-21). Wyraża bowiem dobrze całkowitą wolność Boga w

swym dziele stwórczym i zupełną zależność człowieka od Stwórcy.

Prowadzący: Czy Bóg stworzył człowieka z prochu ziemi?

Wykładowca: Stary Testament zawsze przedstawia człowieka jako istotę złożoną z dwu elementów: niższego, który

wykazuje związek ze światem materialnym i wyższego. Autor pisze najpierw o tym, że Bóg przygotował materię, która

była jeszcze bez życia. Określa ją przy pomocy hebrajskiego terminu afar (= glina albo lepiej proch). Nie przez

przypadek zaznacza, że proch ziemi stanowi materiał, z którego Bóg ukształtował człowieka. Pragnie tym samym

podkreślić, jak małym i bez znaczenia jest człowiek sam w sobie i że z natury swej jest śmiertelny (przeznaczony do

grobu). Na tym stwierdzeniu opiera się dalsze opowiadanie. Dzięki temu dostrzega się wyraźnie, jak dar łaski jest czymś

zupełnie niezasłużonym i jak zbrodniczym było pragnienie człowieka, aby być równym Bogu.

W materię ukształtowaną w postać człowieka Bóg „ tchnął [...] tchnienie życia”. Stwierdzenie to podkreśla mocno

całkowitą zależność człowieka od Stwórcy. Bóg daje życie, podtrzymuje je i cofa. śycie jest więc wielką tajemnicą, do

której tylko On ma klucz. Zwrot biblijny jest bardzo konkretny. Autor wyszedł od prostej obserwacji. Wiedział z

doświadczenia, że życie człowieka jest uzależnione od tchnienia. Jeżeli człowiek oddycha, to żyje. Ale i w tym wypadku

należy zwrócić uwagę na prawdę religijną. Autor ma na myśli człowieka ujętego w całości, a więc człowieka, który

porusza się, działa, myśli i chce, jednym słowem człowieka, który żyje na skutek wewnętrznej siły. Wykorzystał

obserwacje życia codziennego, aby przekazać ideę, że Bóg jest twórcą życia ludzkiego.

Nie ma żadnego dowodu wskazującego, że hagiograf znał nadnaturalny czy naturalny sposób, którym posłużył się

Stwórca, aby zrealizować dzieło. Wykorzystał typowe dla Izraelitów stwierdzenia i wskazuje, że dwa elementy

konstytutywne człowieka zawdzięczają istnienie jedynie Bogu. W jaki zaś sposób Bóg interweniował? Gdy chodzi o

duszę ludzką, to nie ma żadnej wątpliwości. Jest prawdą wiary, że została stworzona bezpośrednio przez Boga. Gdy

chodzi zaś o pochodzenie ciała pierwszego człowieka, mogą występować tutaj bardzo różne opinie. Bóg mógł

wyprowadzić ciało człowieka z prochu ziemi czy z innej materii nieorganicznej. Mógł też wyprowadzić je z organizmu

zwierzęcego. W ostatnim wypadku (hipoteza) Bóg mógł przekształcić lub adaptować organizm zwierzęcy tak, aby był

zdolny otrzymać duszę ludzką. Mogło się to dokonać albo w jednej chwili, poprzez bezpośrednią interwencję, albo w

następstwie pośredniej i długo trwającej interwencji Boga. Stwórca mógł w tym wypadku posłużyć się naturalnymi siłami

jako narzędziami swej potęgi.

Nie pytajmy więc, czy Bóg stworzył człowieka z prochu ziemi, ale dlaczego autor natchniony posługuje się takim

obrazem. W ten sposób podkreśla całkowitą zależność człowieka od Boga oraz poucza, że z jednej strony jest w nas coś,

co łączy nas ze światem materialnym, a z drugiej mamy w sobie tchnienie życia, które upodabnia nas do Stwórcy.

Prowadzący: Czy Bóg rzeczywiście stworzył Ewę z żebra Adama?

Kiedy czytamy opis stworzenia kobiety, bardzo łatwo dostrzegamy niezwykłe zdolności dydaktyczne autora

natchnionego. Zaskakuje jego opis stworzenia kobiety. Bóg uśpił Adama, wyjął mu żebro i uczynił kobietę (Rdz 2,21-24).

1

Wspominając o śnie Adama, pragnie podkreślić, że miłość małżeńska jest jedną z wielkich tajemnic życia. Dlatego nie

jest możliwe, aby człowiek był świadkiem boskiego aktu stwórczego, który leży u podstaw tajemnicy życia.

Stwórca wziął żebro i przekształcił je. Jest to oczywiście język obrazowy. Można jednak próbować wyjaśnić, dlaczego

autor wybrał taki opis. Pragnął uwypuklić jedność rodzaju ludzkiego mimo różnicy płci.

Autor Księgi Rodzaju zdaje sobie sprawę z tego, że ludzkość złożona jest z dwóch grup: kobiet i mężczyzn. Dlatego,

kiedy pisze o stworzeniu kobiety, pragnie wyeksponować myśl, że zarówno mężczyzna, jak i kobieta pochodzą od Boga.

Równocześnie podkreśla równość mężczyzny oraz kobiety pod względem natury i dlatego pisze o stworzeniu niewiasty z

żebra mężczyzny. I to jest najważniejsze.

Ks. Piotr Łabuda

Nazwy Pisma Świętego

Prowadzący: A zatem Pan Bóg stworzył człowieka, a stwarzając go, można powiedzieć, że dał mu w darze Siebie – dał

człowiekowi swoją obecność, dał człowiekowi swoje słowo.

Wykładowca: Z pewnym uproszczeniem można tak powiedzieć. Bóg rzeczywiście dał człowiekowi swoje słowo. Księga,

która je zawiera ma wiele nazw. W dokumencie powstałym w czasie prac Soboru Watykańskiego II ( Dei Verbum),

ojcowie soborowi stwierdzają, że Pismo Święte, to słowo Boga utrwalone na piśmie pod natchnieniem Ducha Bożego

(DV II.9). Ów zbiór ksiąg, które Kościół uważa za natchnione – święte słowo Boga, nosi różne nazwy.

Prowadzący: Rzeczywiście, często mówimy o Piśmie Świętym: Biblia, Stary czy Nowy Testament, słowo Boże, a nie

wiemy skąd takie nazwy pochodzą, czy co oznaczają. A zatem?

Wykładowca: Warto pamiętać, że u początków chrześcijaństwa określenie „Księga Święta” odnosiło się tylko do Starego

Testamentu. Nowy Testament dopiero powstawał, był dopiero spisywany. Wszystko zaś rozpoczęło się od hebrajskiego

terminu sefer oznaczającego ‘zwój’, ‘księgę’. W Piśmie Świętym to określenie (w liczbie mnogiej) spotykamy w księdze

pochodzącej z około II w. przed Chr. – Księdze Daniela. Czytamy tam: „Ja, Daniel, dociekałem w Pismach (~yrI+p'S.B;)

liczby lat, które objawił Pan prorokowi Jeremiaszowi, że ma się dopełnić siedemdziesiąt lat spustoszenia Jerozolimy” (Dn

9,2).

W greckim tłumaczeniu (Septuaginta) słowo Pisma zostaje oddane przez grecki termin h` bi,bloj ( he biblos) (zob.

Mk 12,26; Łk 3,4; Dz 7,42), co przetłumaczyć można jako papirus. Starożytni Egipcjanie od około III tysiąclecia

wyrabiali materiał służący do pisania. Był on wyrabiany z włókien trzciny rosnącej nad Nilem, dochodzącej do 3-3,5 m

wysokości. Włókna te nazywano gulba. Jednym z głównych portów przeładunkowych, do którego docierały papirusy

było fenickie miasto-port – Byblos (dzisiejsze Gebeil). Stąd też nazwa miasta została przez Greków rozszerzona na

papirus. W Pierwszej Księdze Machabejskiej Pismo Święte zostaje nazwane ta. bibli,a ta. a[gia (księgi święte). Grecki

wyraz ta. bibli,a jest formą liczby mnogiej wyrażenia to. bibli,on (zob. Łk 4,17; Ga 3,10), które jest zdrobnieniem słowa

h` bi,bloj.

Prowadzący: A zatem nasza nazwa „Biblia”, pochodzi od greckiego terminu oznaczającego papirus i miasto-port Byblos

nad Morzem Śródziemnym.

Wykładowca: Dokładnie tak. Potem, w czasach poapostolskich, św. Klemens jako pierwszy nazywa zbiór ksiąg świętych

terminem ta. bibli,a (ta biblia), z czasem greckie określenie „Biblia” przechodzi do języka łacińskiego, stąd zaś przeszło

do prawie wszystkich języków europejskich. Warto zaznaczyć, że we wspomnianych czasach machabejskich, chcąc

podkreślić, że księgi te pochodzą od Boga, zaczęto do ich nazwy dodawać przymiotnik „święte”. Stąd właśnie wzięła się

nazwa „Biblia święta”.

Prowadzący: Wspomniana przez księdza druga nazwa naszej Świętej Księgi – „Stary i Nowy Testament”, wydaje się być

już bardziej nam bliska. Czy jednak również ta nazwa, „Stary i Nowy Testament”, ma swoje korzenie w starożytnej

kulturze?

Wykładowca: Określenie testament, znane jest od czasów Tertuliana. Przełożył on w ten sposób greckie określenie

diatheke, które z kolei jest odpowiednikiem hebrajskiego berith, czyli ‘przymierze’. A zatem termin testament, łączy się

ze starotestamentalnym określeniem przymierze. Jednak słowo testament intuicyjnie każdy z nas łączy nie tyle z

przymierzem, co bardziej z ostatnią wolą kogoś bliskiego. Z czymś, co winniśmy wypełnić po jego odejściu.

Prowadzący: Powstaje zatem pytanie, czy winno się mówić „Stare i Nowe Przymierze”, czy też „Stary i Nowy

Testament”?

2

Wykładowca: Wydaje mi się, że oba złożenia są dobre, z tym, że słowo przymierze wyraźniej akcentuje inicjatywę

zbawczą Boga, który zawierał z ludźmi przymierza, potem zaś, we Krwi Chrystusowej ustanowił nowe, najdoskonalsze

przymierze (zob. Hbr 8,7-13). Natomiast kiedy mówimy testament, to określamy ten zbiór ksiąg jako rzeczywistość

zadaną nam przez Boga do poznawania, do studiowania.

Prowadzący: Kto po raz pierwszy użył nazw „Stary i Nowy Testament”?

Wykładowca: Św. Paweł w 2 Kor 3,14 – he palaia diatheke, jako pierwszy nazwał księgi Starego Przymierza „księgami

Starego Testamentu”. Natomiast wyrażenie „Nowe Przymierze” pochodzi od proroka Jeremiasza (Jr 31,31). W języku

łacińskim używano określenia „Vetus et Novum Testamentum” i stąd pochodzi polska nazwa „Stary i Nowy Testament”.

Prowadzący: Może przybliży nam ksiądz jeszcze kilka innych określeń Biblii, ich pochodzenie, znaczenie?

Wykładowca: Nazw tych jest bardzo dużo. Często, mówiąc o Biblii, szczególnie o Biblii hebrajskiej, używa się nazwy

„Pismo”, która to nazwa powstała gdzieś po niewoli babilońskiej. W 2 Krn 30,18 mówiąc o przepisach prawa nazywa je

hakkatub, co tłumacze przełożyli na język grecki (LXX) jako kata ten grafem, a polski tłumacz, ks. Jakub Wujek, oddał tę

nazwę przez zwrot ‘napisane jest’. Hagiografowie Nowego Testamentu nazywają księgi Starego Testamentu he grafe lub

w formie liczby mnogiej hai grafai, co znaczy ‘pismo, pisma’. Św. Paweł pierwszy używa nazwy „pisma święte” ( grafai

hagiai) w Rz 1,2 na oznaczenie ksiąg biblijnych, a św. Piotr jako pierwszy stosuje określenie „pisma” w odniesieniu do

ksiąg Starego i Nowego Testamentu (zob. 2 P 3,16). Od III w. nazwa Sacra Scriptura weszła do powszechnego użytku w

Kościele łacińskim. W języku polskim spopularyzował ją ks. Jakub Wujek, który swoje tłumaczenie Biblii zatytułował:

„Pisma święte Starego i Nowego Testamentu”. Z innych określeń ksiąg biblijnych warto wspomnieć żydowskie

określenie Tora, które było używane szczególnie w odniesieniu do Pięcioksięgu Mojżesza, ale czasem także do całego

Starego Testamentu (por. J 10,34; 15,25). Bibliotheca – nazwa ta pojawia się u Ojców Kościoła, a zapoczątkował ją

Ezdrasz. Instrumentum – określenie użyte przez Tertuliana, wzięte z prawa rzymskiego, gdzie termin ten oznaczał

urzędowy akt, dokument. Święte litery – ta hiera grammata – określenie wzięte z 2 Tm 3,15 i powtarzane przez

Klemensa Aleksandryjskiego oraz Orygenesa.

Całość Biblii składa się z ksiąg Starego Testamentu, który według Wulgaty (wydanie Biblii sykstyńsko-

klementyńskiej z 1592 r.) zawiera 46 ksiąg, zaś Nowy Testament zawiera 27 ksiąg. W sumie więc Pismo Święte liczy 73

księgi natchnione i kanoniczne. Ich podział i skróty znajdziemy poniżej.

STARY TESTAMENT

Podział judaistyczny

śydzi dzielą księgi Pisma Świętego na Prawo (5 ksiąg), Proroków (21 ksiąg) i Pisma (13 ksiąg) (Tora, Nebim,

Ketubim). Biblia hebrajska nazywana niekiedy Tanach (od pierwszych liter Tora, Nebim, Ketubim) zawiera 39 ksiąg

kanonicznych – 7 ksiąg kanonu katolickiego śydzi uznają za niekanoniczne. Babilońska szkoła żydowska liczyła 24

księgi, ponieważ łączyła w jedną księgę dwie Księgi Samuela, dwie Królewskie, dwie Kronik, Ezdrasza i Nehemiasza

oraz 12 Ksiąg Proroków mniejszych. śydzi palestyńscy zmniejszali jeszcze tę liczbę do 22, włączając Księgę Rut do

Sędziów, a Lamentacje do Księgi Jeremiasza, aby uzyskać liczbę liter alfabetu hebrajskiego.

Wspomniane trzy części Biblii hebrajskiej dzielą się na:

a ) T o r a h – Prawo – zawiera księgi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańską, Liczb i Powtórzonego Prawa.

b ) N e b i ’ m – Prorocy – dzielą się na:

- wcześniejszych ( nebi’im riszonim): Jozue, Sędziów, 1-2 Samuela i 1-2 Królów,

- późniejszych ( nebi’im aharonim): Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel, Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz,

Nahum, Habakuk, Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz.

c ) K e t u b i m – Pisma – Dzielą się na:

- pisma wielkie ( ketubim gedolim): Psalmy, Hiob, Przysłów,

- pięć zwojów ( hamesz megillot): Rut, Pieśń nad Pieśniami, Kohelet, Lamentacje, Estery,

Księgi te czytano w synagodze w doroczne uroczystości: Paschy (Pieśń nad pieśniami), Tygodni (Rut), rocznicę

zniszczenia Jerozolimy w 586 r. (Lamentacje), Namiotów (Kohelet), Purim (Ester).

- pozostałe księgi: Daniel, Ezdrasz-Nehemiasz, 1-2 Kronik.

3

Podział chrześcijański

Chrześcijanie poza 39 księgami kanonu hebrajskiego zaliczyli do pism natchnionych Starego Przymierza jeszcze 7

innych ksiąg: Tobiasza, Judyty, Barucha z Listem Jeremiasza (Bar 6), 1-2 Machabejskie, Mądrości Syracha i Mądrości.

Zostały one podzielone również na trzy grupy:

a ) K s i ę g i h i s t o r y c z n e obejmujące 21 pism, a mianowicie obok Pięcioksięgu Mojżesza (Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt)

zawiera Księgę Jozuego, Sędziów, Rut, 1-2 Samuela, 1-2 Królów, 1-2 Kronik, Ezdrasza, Nehemiasza, Tobiasza, Judyty,

Estery i 1-2 Machabejską.

b ) K s i ę g i d y d a k t y c z n e (poetyckie) obejmują 7 dzieł, a mianowicie: Księgę Hioba (Joba), Psalmów, Przysłów

(Przypowieści), Koheleta (Eklezjastesa, Kaznodziei), Pieśń nad Pieśniami, Księgę Mądrości Syracha (Eklezjastyka) i

Mądrości.

c) K s i ę g i p r o r o c k i e zawierają pisma 16 proroków, którzy dzielą się na:

- 4 proroków większych – Izajasz, Jeremiasz wraz z Lamentacjami i Księgą Barucha, Ezechiel i Daniel,

- 12 proroków mniejszych – Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz, Nahum, Habakuk, Sofoniasz,

Aggeusz, Zachariasz i Malachiasz.

NOWY TESTAMENT

W starożytności księgi Nowego Testamentu dzielono na dwie grupy: ewangelie i pisma apostolskie. Potem

przeniesiono na Nowy Testament podział zastosowany w odniesieniu do Starego Testamentu i wyodrębniono na trzy

grupy ksiąg:

a) Księgi historyczne: Ewangelie Mateusza, Marka, Łukasza, Jana i Dzieje Apostolskie.

b) Księgi dydaktyczne:

- listy św. Pawła (do Rzymian, 1-2 Koryntian, Galatów, do Efezjan, Filipian, Kolosa i Filomena, 1-2 Tymoteusza,

do Tytusa, 1-2 Tesaloniczan, oraz przypisywany Pawłowi list do Hebrajczyków),

-

listy

katolickie

–

nazwane

tak

dlatego,

iż

skierowane

były

do

ogółu

chrześcijan

(gr. katholikos): Jakuba, 1-2 Piotra, 1-3 Jana, Judy.

c) Księga prorocka: Apokalipsa, czyli Objawienie św. Jana.

Prowadzący: W zeszłym tygodniu rozpoczęliśmy nasz konkurs.

Wykładowca: Skoro o konkursie i nagrodach, to w zeszłym tygodniu pośród wielu właściwych odpowiedzi – tu

przypomnę, że chodziło o górę Dżebel el Mussa, o wysokości 2285 m.n.p.m.

Prowadzący: dziś kolejne pytanie, które brzmi: Czy Bóg rzeczywiście stworzył świat i człowieka w taki sposób, jak

przedstawia to autor Księgi Rodzaju?

4