ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ W

KONCEPCJI BIOLOGICZNEJ

I PSYCHOLOGICZNEJ

Średnia dorosłość zwana przez wielu badaczy

wiekiem średnim to najdłuższy okres dorosłego
cyklu życia, który jest stadium wypełnionym
licznymi rozwojowymi problemami i
wyzwaniami.
W tym okresie decydują przede wszystkim
czynniki indywidualne oraz społeczne, w
niewielkim stopniu związane z „biologicznym
zegarem”. Istotą rozwoju w okresie średniej
dorosłości jest jego plastyczny i potencjalny
charakter.
Podstawowe zmiany rozwojowe obejmują okres
od 35.- 40. do 55.- 60. r.ż.

MOŻNA WYRÓŻNIĆ DWIE RÓŻNIĄCE SIĘ

INTERPRETACJE NATURY WIEKU

ŚREDNIEGO:

• Dla niektórych jest to kryzys, okres prowadzący

do negatywnej oceny siebie, okres nieszczęścia,

a nawet depresji.

• Średni wiek jest okresem rozwojowym, w

którym jednostki lepiej poznają siebie, bardziej

siebie akceptują. Średni wiek jest okresem, w

którym ludzie często zwalniają tempo życia i są

bardziej skłonni do refleksji. Jest to także pora

przemyśleń, wartościowania i oceny.

W ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI MOŻEMY

WYRÓŻNIĆ NASTĘPUJĄCE ZMIANY

FIZYCZNE:

• - regresywne zmiany

- układ krążenia, twardnieją tętnice, gorzej

funkcjonuje serce

- układ oddechowy

- wolniejsze przekazywanie impulsów nerwowych

- maleje liczba włókien mięśniowych, obniża się

siła, szybkość ruchów, pogarsza się koordynacja i

gibkość

- ale dzięki właściwej aktywności ruchowej można

zmniejszyć tempo tego regresu

- stopniowe wygasanie funkcji hormonalnej – wiąże

się ze zmęczeniem, uderzeniami gorąca,

bezsennością oraz chwiejnością emocjonalną,

depresją

Charakterystyka rozwoju

fizycznego

• W średniej dorosłości część jednostek jest w

stanie powiększyć lub utrzymać na stałym

poziomie siłę mięśni, ale u większości

obserwuje się wyraźne zmniejszanie się

liczby włókien mięśniowych. Zwykle

towarzyszy temu stopniowa utrata szczupłej

sylwetki ciała, postępująca w miarę

systematycznego wzrostu ilości substancji

tłuszczowej.

• W okresie średniej dorosłości rozpoczyna się

także proces nieznacznego obniżania

wzrostu. Podtrzymywanie formy i regularne

ćwiczenia stanowią warunek spowolnienia

procesów starzenia się.

Można wyróżnić dwie formy starzenia

się:

STARZENIE SIĘ ZEWNĘTRZNE – dotyczy zmian

widocznych na zewnątrz takich jak:

Skóra- w okresie średniej dorosłości skóra nie jest już w

stanie ściśle oblegać mięśni. Za zmiany te odpowiedzialne

są zarówno słoneczne promienie ultrafioletowe, jak i

naturalne procesy starzenia się. Naskórek staje się wraz z

wiekiem cieńszy i zwiotczały, ale mogą też pojawić się

zgrubienia, zwłaszcza w tych miejscach, które są

wystawione na działanie słońca. skóra staje się mniej

jędrna, zaczyna się marszczyć i obwisać. Podskórna

warstwa tłuszczu staje się mniejsza, także wywołując

marszczenie się. Skóra jest bardziej podatna na

uszkodzenia oraz wolniej się goi.

Najwięcej zmian obserwuje się w obrębie

twarzy.

• Pojawiają się zmarszczki w kącikach oczu (zwane

kurzymi łapkami lub zmarszczkami śmiechu), w

okolicach ust, na czole i na szyi. Policzki zaczynają

obwisać, a pod oczami pojawiają się ciemne

obwódki.

cera staje się bardziej blada. Na twarzy i

wierzchniej stronie rąk zaczynają pojawiać się piegi

lub plamy wątrobowe, początkowo wywołane przez

słońce.

Naczynia krwionośne znajdujące się tuż pod

powierzchnią skóry wybrzuszają się i bywają

przyczyną silnych odbarwień na ustach. Opalanie

się stanowi najistotniejszy czynnik wpływający na

zmiany skórne, włącznie z rakiem skóry.

• Włosy. Większość dorosłych po 50. roku życia

ma siwe włosy. Ta zmiana barwy jest

uwarunkowana stopniowym ubytkiem

melaniny w cebulkach włosowych.

W okresie średniej dorosłości włosy tak

mężczyzn, jak i kobiet stają się coraz bardziej

przerzedzone. Utrata włosów u mężczyzn jest

bardziej widoczna. Każdego dnia podczas

czesania obie płci tracą około 50 do 100

włosów. Dziedzicznie uwarunkowana utrata

włosów przez mężczyzn nazywana jest

męskim typem łysienia. Takie ubywanie

włosów rozpoczyna się zwykle od cofania się

czołowej linii włosów. Kobiety doświadczają

utraty włosów w znacznie późniejszych latach,

a utrata ich jest mniej widoczna niż u

mężczyzn.

STARZENIE SIĘ WEWNĘTRZNE – są to
niewidoczne zmiany wewnątrz ciała. Takie
jak:

• Układ krążenia. Z wiekiem obniża się elastyczność

sztywniejącej tkanki mięśnia sercowego, pojemność

minutowa serca, maleje także objętość krwi. Wielu

dorosłych w średnim wieku doświadcza umiarkowanego

podniesienia ciśnienia skurczowego. Także w tym czasie

może rozpocząć się arterioskleroza – twardnienie tętnic.

System nerwowy. Szybkość, z jaką impulsy nerwowe

biegną z mózgu do włókien mięśniowych, obniża się w

ciągu życia o około 10%, z czego 5% przypada na okres

do 50. roku życia. Strukturalne zmiany mózgowe w

średnim wieku są mało znaczące, ale wiadomo o

stopniowej utracie neuronów w korze mózgowej,

zwłaszcza w jej części czołowej. Utrata neuronów

niekoniecznie wpływa na funkcjonowanie mózgu, ale z

czasem przyczynia się do zmniejszenia całkowitej wagi

mózgu. Zaburzenia systemu nerwowego warunkują

przede wszystkim wystąpienie delirium i demencji.

• Układ oddechowy. W średnim wieku

zdolność oddychania obniża się do 75%
(100% w 30.r.ż.). rozpoczyna się także
powolna utrata elastyczności płuc. Klatka
piersiowa zmniejsza się, staje się
sztywniejsza, a mięśnie, które ją poruszają w
trakcie wdechu i wydechu słabną. Podobnie
jak w przypadku układu krążenia, poziom
funkcjonowania układu oddechowego jest
wprost proporcjonalny do aktywności
człowieka, a jego sprawność może być
podniesiona przez regularne ćwiczenia.

ZMIANY W ZDOLNOŚCIACH

SENSORYCZNYCH

• W okresie średniej dorosłości obserwuje się bardziej

znaczące przemiany w obrębie zmysłów. Niezwykle

ważnym aspektem ogólnego procesu starzenia się jest

kontakt sensoryczny z otaczającym światem. Gdy zmysły

przekazują jednostce fałszywe dane o efektach radzenia

sobie z licznymi i różnymi percepcyjnymi informacjami,

łatwo może ulec zaburzeniu koncepcja własnej osoby.

Wzrok, od którego jesteśmy najbardziej uzależnieni,

zmienia się wyraźnie w średnim wieku, szczególnie po

40. roku życia. Wraz z wiekiem zmniejsza się źrenica, co

warunkuje przechodzenie przez nią mniejszej ilości

światła. Z tego powodu dorośli w średnim wieku

potrzebują silniejszego oświetlenia oraz dłuższego czasu

na oswojenie się z ciemnością i oślepiającym światłem.

• Zmiana w zdolności widzenia jest jedną z

wcześniejszych oznak średniego wieku.

Słuch jest kolejnym zmysłem, w którym po 40. roku

życia mogą pojawić się ubytki. W okresie dorosłości

zdolność słyszenia niskich dźwięków wydaje się

pozostawać niezmieniona, ale, zwłaszcza u mężczyzn,

następuje utrata zdolności słyszenia wyższych

dźwięków. Różnica pomiędzy płciami w zakresie

pogarszania się słuchu może być uwarunkowana,

przynajmniej częściowo, większym narażeniem

mężczyzn na hałas towarzyszący wykonywaniu

niektórych tradycyjnie męskich zajęć.

Zmysły smaku, węchu i dotyku wraz z wiekiem stają się

mniej sprawne. W okresie średniej dorosłości zdolność

rozróżniania smaków i zapachów, podobnie jak

odbieranie bodźców skórnych jest stała.

Wrażliwość smakowa zaczyna się obniżać około

50.r.ż. Jest to związane z systematycznym

zmniejszaniem się liczby kubków smakowych w ciągu

życia i spadkiem ich wydolności funkcjonalnej.

• Menopauza- (zaprzestanie

miesiączkowania, zanik funkcji
prokreacyjnej) - ok. 50 r.ż. . to końcowe
stadium klimakterium, które jest
spowodowane dość gwałtownym spadkiem
poziomu estrogenu i progesteronu.
Następuje pewien spadek masy piersi i
spadek elastyczności skory. Może pojawić
się spadek gęstości tkanki kostnej
prowadzący do osteoporozy. Kobiety
utożsamiające menopauzę z zanikiem
kobiecości znoszą ja dużo gorzej niż tek
które traktują ją w sposób naturalny.

• Andropauza- (spadek wydzielania

androgenów, obniżenie funkcji
seksualnych) – proces spadku hormonów
męskich jest łagodniejszy i ma
powolniejszy charakter. Miedzy 40 i 60
r.ż. typowy mężczyzna traci od 6 do 10
kg mięśni, ok. 5 cm wzrostu i 15% masy
kostnej. Podwojeniu ulega podwojenie
tkanki tłuszczowej. Spad zdolność
systemu sercowo-naczyniowego płuc do
odpowiedniego reagowania na wysiłek
fizyczny.

KŁOPOTY ZE ZDROWIEM

• Ogólny stan zdrowia osób w wieku średnim jest na ogół dobry,

ale należy pamiętać o zróżnicowaniu indywidualnym, u

którego podstaw leżą czynniki demograficzne, środowiskowe

czy kulturowe.

Tendencja do otyłości ma często podłoże dziedziczne lub jest

uwarunkowana występowaniem w organizmie licznych

komórek tłuszczowych, które mogą dawać predyspozycje do

otyłości. Brak regularnych ćwiczeń i nawyku ograniczania

ilości pożywienia stwarza warunki do wytworzenia się otyłości.

Istnieje ścisły związek pomiędzy otyłością a takimi

przewlekłymi chorobami, jak choroby serca, pewne typy raka

czy apopleksja. Ponadto u otyłych starszych osób zwiększa się

ryzyko śmierci.

Dodatkowo otyli często cierpią z powodu dyskryminacji

społecznej i nie najlepszego obrazu własnego ciała oraz

obniżonego poczucia własnej wartości.

• Nadciśnienie. Nadciśnienie tętnicze odnosi się

zwykle do wysokiego ciśnienia krwi i jest

powszechną chorobą układu krążenia. Jeśli nie

jest leczone, może doprowadzić do chorób serca,

udaru mózgu czy choroby nerek. Ciśnienie krwi

może zwiększyć się pod wpływem otyłości,

przedłużającego się stresu i nadmiernej ilości

alkoholu.

Miażdżyca tętnic Jest to rodzaj choroby

sercowo-naczyniowej, związanej z odkładaniem

się w wewnętrznych ściankach tętnic cząsteczek

cholesterolu krążącego we krwi. Odłożony

cholesterol przyczynia się do zwężenia i

sztywnienia tętnic, utrudnia też przepływ krwi, a

nawet może go uniemożliwić.

• Rak. Rak stanowi dużą grupę chorób charakteryzowanych

przez niekontrolowany wzrost i rozprzestrzenianie się

nieprawidłowych komórek. Jeśli rozrastanie się raka nie

jest hamowane, może doprowadzić do śmierci.

W grupie kobiet w wieku pomiędzy 30. a 54. rokiem życia

rak jest dominującą przyczyną śmierci. Nowotwór może

wniknąć w głąb ważnych dla życia narządów, blokować

naczynia krwionośne i pozbawiać normalne komórki

niezbędnych środków odżywczych.

Rak ma pewien komponent dziedziczny. Może być także

wywołany przez powtarzający się lub długotrwały kontakt

z jednym lub większą ilością czynników sprzyjających

rakowi i np.: tytoń, nadmierna ekspozycja na słońce i

napromieniowanie.

Pomiędzy 20. a 40. rokiem życia rak jest bardziej

powszechny u kobiet. Ale ogólnie na raka umiera więcej

mężczyzn. U kobiet śmiertelny rak umiejscowiony jest

głównie w piersi, okrężnicy i odbycie jak też w płucach i

macicy. U mężczyzn, główne miejsca to prostata, płuca,

okrężnica i odbyt oraz pęcherz.

• ZDROWIE A PŁEĆ Kobiety łatwiej i szybciej

dostrzegają u siebie symptomy choroby, przez
co częściej korzystają z usług służby zdrowia.
Problem własnego zdrowia jest u nich częściej
niż u mężczyzn przedmiotem uwagi i
rozmyślań. Poza tym istnieje większa aprobata
społeczna dla wyrażania przez nie rozmaitych
obaw i lęków dotyczących własnego zdrowia.
Kobiety częściej są hospitalizowane chociażby z
racji rodzenia dzieci. Status zawodowy kobiety
ma wpływ na jej postawę wobec zdrowia –
kobiety pracujące są mniej zaabsorbowane
problemami własnego zdrowia.

• ŚMIERTELNOŚĆ Wiek średni

charakteryzuje się względnym wzrostem
śmiertelności. Decydują o tym w
większym stopniu przyczyny naturalne
niż wypadki. Do najważniejszych
przyczyn śmiertelności należą choroby
układu krążenia. Narażeni są na nie w
większym stopniu mężczyźni niż kobiety.

Funkcje poznawcze w średniej

dorosłości

• ZMYSŁY

- pogarsza się refleks – wydłuża czas reakcji
- gorzej widzimy szczególnie przy złym świetle
– gorsza zdolność akomodacji soczewki
- gorzej słyszymy – szczególnie wysokie
dźwięki
- maleje liczba kubków smakowych
- zachowujemy dobrą orientację w terenie

Uwaga- najwyraźniejsze ubytki związane

z wiekiem pojawiają się w warunkach
utrudnienia przetwarzania informacji,
czynnik doświadczenia i praktyki niweluje
te różnice.

Pamięć- gorsze zapamiętywanie oraz

mniejsza skuteczność w analizie treści
pamięci bezpośredniej. Procesy
umożliwiające dostęp do pamięci
długotrwałej tez przebiegają znacznie
wolniej.

• POZIOM INTELEKTUALNY

- inteligencja skrystalizowana

(wiedza+umiejętności) wyniki utrzymują się

na poziomie

- pogorszenie wyników w testach

inteligencji płynnej (zależnej od pracy

naszego mózgu – od szybkości)

- z wiekiem coraz więcej czasu potrzeba na

rozwiązanie zadania, a ponadto ludzie stają

się z wiekiem bardziej refleksyjni

- długo mamy możliwości rozwijania

intelektualnego nawet do późnej dorosłości

ale jest to bardziej pragmatyczne

Istota i zmiany inteligencji-

w ciągu życia ( wg Baltesa):

•

Przeciętny poziom ukrytych możliwości rozwojowych

cechuje stabilizacja aż do późnych lat życia.

•

Pewne wymiary IQ wskazują istotne obniżanie się

poziomu wydolności w wieku dojrzałym.

•

W wielu przypadkach obserwuje się rozwój zdolności

intelektualnych aż do późnego wieku dojrzałego

•

Wraz z wiekiem zmienia się struktura i treść celów oraz

zadań życiowych.

•

Istotą rozwoju inteligencji w tym okresie jest jej

indywidualizacja.

•

Pozornie związany z wiekiem proces obniżanie się

możliwości intelektualnych ma w dużej mierze

generacyjne i środowiskowo społeczne uwarunkowania

•

Proces starzenia się funkcji biologicznych cechuje się

wzrastającą podatnością na zmiany o charterze

patologicznym, obniżona zdolnością adaptacji do zmian

środowiska, obniżanie się maksymalnych poziomów

wydolności tych funkcji.

•

Istnieje możliwość kompensowania regresywnych zmian

biologicznych.

MYŚLENIE

- mądrość – wiedza odnosząca się do ważnych

dla każdego człowieka kwestii, problemów i
zadań życiowych składających się na tzw.
Pragmatykę życia; wiedza ta tworzy się i
ugruntowuje w oparciu o wzrastające wraz z
wiekiem doświadczenie w ich rozwiązywaniu
o wyraża się w tych dziedzinach aktywności
umysłowej, które są wyrazem indywidualizacji
rozwoju
o wymaga długotrwałego, obejmującego wiele
lat treningu

• - dużo życiowych doświadczeń pozwala na

dobre rozwiązywanie życiowych problemów
- człowiek wykorzystuje przy tym:
o wiedze faktualno – proceduralną
o wiedzę ewaluatywną ( wiedze o znaczeniu,
człowiek wie co tak naprawdę ma wartość)
- człowiek dorosły – większa tolerancja
niepewności – człowiek jest coraz bardziej
skłonny przyznać że jedno rozwiązanie może
być z jednej strony lepsze a drugie z innej

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

- autonomia

- koniec fazy indywidualizacji
- wewnętrzna integracja
- człowiek coraz lepiej zna swoją wartość i
coraz lepiej siebie akceptuje

Osobowość

• Wg Junga – to okres, w którym powinna

dokonać się integracja i zrównoważenie
rozmaitych elementów psychiki
człowieka, będącej warunkiem
dokonania się procesu indywidualizacji
osobowości i wejścia w fazę
transcendentacji zdobycie wglądu w
istotę człowieczeństwa oraz osiągnięcie
Świadomości życia w jedności z całym
światem i w zgodzie z prawami natury

Kryzys środka życia

- może się zdarzyć ale nie musi
- człowiek w tym okresie konfrontuje się z
własną śmiertelnością
- w okolicach 40 r. ż. zmienia się
perspektywa myślenia („ więcej za nami niż
prawdopodobnie przed nami”)
- ma poczucie że trudno jest już cokolwiek
zacząć od nowa
- jest to także okres bilansu życiowego
- chwieje się poczucie sensu własnego
życia

Peck:

- mówi że należy z czasem dokonywać

przewartościowania:

o np. w tym wieku powinniśmy bardziej cenić

mądrość niż atrakcyjność ( zazwyczaj kobiety

znoszą gorzej spadek atrakcyjności)

o bardziej powinniśmy cenić związek duchowy

niż fizyczny

- pomoże człowiekowi utrzymanie emocjonalnej

giętkości – człowiek młody dorosły akceptuje

emocje w kontaktach z wybranymi osobami

natomiast później musimy nauczyć się nauczyć

się zaangażowania (bo np. umierają krewni)

- giętkość umysłowa – przeciwna do tego co się

na starość dzieje

Gould

- twierdzi że w tym okresie trzeba
zanegować irracjonalne przekonania,
np. :
o bezpieczeństwo może trwać wiecznie
o śmierć nie może się zdarzyć mi ani
moim bliskim
o nie możliwe jest życie bez partnera

Erikson

- nazywa ten okres produktywność

(generatywność) – stagnacja

- okres, w którym człowiek realizuje się

poprzez to że tworzy, że jest

produktywny(np. dzieci, produkty, idee)

- silna potrzeba dzielenia się z innymi

swoimi umiejętnościami, zdolnościami

- jeśli człowiek nie tworzy grozi mu

stagnacja co prowadzi do zubożenia

duchowego, ma poczucie pustki