Antybiotyki, probiotyki, 

prebiotyki, synbiotyki, 

eubiotyki i enzymy 

paszowe

Anna Łubiarz

Emilia Malinowska

Antybiotyki



Są to produkty przemiany materii 

mikroorganizmów (bakterii, grzybów i 

roślin wyższych). Mają one działanie 

bakteriobójcze i grzybobójcze, poprzez 

zakłócenia przemiany materii lub transportu 

składników pokarmowych innych komórek. 

Spośród 130 rodzajów antybiotyków 

zastosowanie w żywieniu zwierząt – jako 

antybiotyki paszowe – znalazło około 20. W 

Polsce zarejestrowanych jest tylko kilka.  



Dodatek antybiotyków do paszy powoduje 

lepsze wykorzystanie składników 
mineralnych w dawce pokarmowej, głównie 
wapnia i fosforu; odnosi się to do zwierząt 
młodych, będących w okresie wzrostu.  



W odróżnieniu od antybiotyków stosowanych 

leczniczo antybiotyki paszowe mogą tylko 
zapobiegać rozwojowi chorób w stadzie 
zwierząt otrzymujących dodatki z ich udziałem 
poprzez stabilizację flory 
przewodu pokarmowego. Dzięki stosowaniu 
dodatku antybiotyków do paszy ginie 
znaczna część flory chorobotwórczej. 



Z żywieniowego punktu widzenia obecność 
antybiotyków w paszy powoduje pocienienie ścinek 
przewodu pokarmowego (jelit) oraz lepsze ich 
ukrwienie. Dzięki tym zmianom w budowie 
anatomicznej obserwuje się zwiększone wchłanianie 
składników pokarmowych ze światła jelit. Dotyczy to 
zarówno związków azotowych, cukrów prostych, a także 
witamin i składników mineralnych. Poprawa strawności 
powoduje, że z tej samej porcji paszy zwierzę może 
wykorzystać więcej składników pokarmowych na 
przemiany podstawowe lub do produkcji. W ten sposób 
poprawia się wykorzystanie paszy.  

W żywieniu zwierząt stosowane mogą być tylko niektóre 
antybiotyki. O ich przydatności decydują pewne cechy:



nie mogą to być antybiotyki stosowane w lecznictwie, a 
zwłaszcza w leczeniu człowieka,



nie powinny powodować powstawania odpornych szczepów 
bakterii,



antybiotyki dodawane do pasz nie powinny się wchłaniać z 
przewodu pokarmowego, a tym bardziej przechodzić do 
produktów zwierzęcych, a więc powinny być wydawane w 
całości z kałem. Zagrożenie wchłaniania jest na ogół 
wyeliminowane dzięki dużej masie cząsteczkowej 
antybiotyku. 

W żywieniu zwierząt gospodarskich stosowane 

są następujące antybiotyki paszowe: 



polipeptydowe – bacytracyna i jej pochodne 

(np. cynk bacytracyna), virgnia –mycyna,



makrolidowe – tylozyna i jej pochodne,



flavofosfolidowe – flavomycyna,



glukopeptydowe – avoparcyna,



oligosacharydowe – avilamycyna,



polieterowe – salinomycyna, narazyna, sól 

sodowa monenzyny i pochodne, sól sodowa 

lasalocidu.



Ilość antybiotyków paszowych, jak i innych 

składników w mieszankach i koncentratach 
białkowych powinna być tak dobrana, aby 
podawanie mieszanki w odpowiedniej dawce 
nie spowodowało przekroczenia określonych 
norm.  

Probiotyki



Są to bakterie jelitowe, głownie 

bakterie kwasu mlekowego, które 
po dodaniu doustnym mogą 
rozwijać się 
w przewodzie pokarmowym 
zwierzęcia, uniemożliwiając 
przez to rozwój bakterii 
chorobotwórczych. Dzięki swej 
obecności poprawiają 
wykorzystanie składników 
pokarmowych pasz.  



Ponieważ są to bakterie jelitowe, skład 

preparatów probiotykowych dla różnych 
gatunków zwierząt powinien być różny. 
Podawanie bakterii niespecyficznych dla 
przewodu pokarmowego świni czy kury 
powoduje, że nie znajdują one tam warunków 
do szybkiego rozwoju i trwałego występowania 
– w takich sytuacjach stają się mało 
skuteczne, a ich podawanie musi mieć 
charakter ciągły. 



Określenie probiotyk jest zastrzeżone dla preparatów lub 
produktów, które spełniają następujące kryteria :



Zawierają żywe komórki, np. liofilizowane komórki albo 
bakterie czynne w produktach mleczarskich, czy innych 
produktach fermentowanych,



Poprawiają stan zdrowia człowieka lub zwierząt (co może 
też obejmować stymulację wzrostu zwierząt),



korzystny efekt wywierają w jamie ustnej bądź w 
przewodzie pokarmowym (podawane jako dodatki do 
żywności lub preparaty farmaceutyczne), w górnych 
drogach oddechowych (stosowane w postaci aerozoli) lub 
w przewodzie moczowo-płciowym (preparaty miejscowe).

Do ważniejszych 
probiotyków można 
zaliczyć:



Lactobacillus acidophilus,  



Lactobacillus casei, 



Lactobacillus plantarum, 



Bacillus subtilis, 



Bifidobacterium bifidum, 



Pediococcus acidlaciti, 



Streptococus faecium. 

Efekty działania preparatów probiotycznych 

zbliżone są do efektów uzyskanych w wyniku 

zastosowania antybiotyków paszowych, bowiem 

jedne i drugie redukują liczbę bakterii 

patogennych, jednak sposób ich działania jest 

różny. Probiotyki jako naturalne stymulatory 

wzrostu nie powodują żadnych skutków ubocznych i 

nie implikują odkładania się szkodliwych substancji 

obcych, stąd nie mają okresu karencji i nie ma 

niebezpieczeństwa ich przedawkowania. Z punktu 

widzenia konsumenta i producenta żywności ważne 

jest również, że stosowanie probiotyków dzięki 

możliwości obniżania, a nawet całkowitej eliminacji 

konieczności stosowania antybiotyków, jest 

sposobem otrzymywania bezpiecznej żywności.

Można więc powiedzieć, że skutki stosowania 

probiotyków są podobne do działania 

antybiotyków, jednak efekt uzyskiwany jest 

różnymi drogami. O ile antybiotyki działają 

dość szybko, niszcząc większość bakterii 

(zarówno patogennych jak i pożytecznych) w 

przewodzie pokarmowym (niektóre także poza 

nim), o tyle probiotyki działają tylko w 

przewodzie pokarmowym, wymagają dłuższego 

okresu stosowania, a redukcja (stabilizacja) 

bakterii chorobotwórczych odbywa się poprzez 

intensywny rozwój bakterii pożytecznych. 

Głównym zadaniem bakterii probiotycznych jest utrzymanie 

równowagi mikrobiologicznej (ilościowej i jakościowej) przewodu 

pokarmowego.

Bakterie te powinnny charakteryzować się:



bardzo dobrą adhezją, tj. przyleganiem do powierzchni nabłonka 

przewodu pokarmowego



 zdolnością do szybkiego namnażania się i do zasiedlania przewodu 

pokarmowego



odpornością na niskie pH



konkurencyjnością o pożywienie w stosunku do mikroflory 

patogennej



brakiem właściwości patogennych lub toksycznych dla organizmu 

gospodarza



wywieraniem korzystnego wpływu na jego organizm



efektywnością działania, tj. szybkim obniżeniem i utrzymaniem 

właściwego pH oraz aktywności enzymatycznej

Prebiotyki



Prebiotyki to substancje potencjonujące 
skuteczność probiotyków. Prebiotyki są niestrawną w 
żołądku i  jelitach cienkich składową paszy. Stymulują one 
selektywnie wzrost i aktywność pożądanej flory jelita 
grubego.



Prebiotyki wpływają między innymi na zwiększenie liczby 
bakterii kwasu mlekowego, co w efekcie wzmacnia 
działanie zmierzające do obniżania pH treści jelit, nie 
sprzyjającego przewadze 
przedstawicieli Enterobacteriaceae, a zwłaszcza 
chorobotwórczych szczepów Escherichia coli i bakterii z 
rodzaju Clostridium, w tym Clostridium perfringens. 

Do grupy prebiotyków należą:



immunosacharydy, czyli 

fruktooligosacharydy - FOS



mannanooligosacharydy - GOS

Efektem stosowania probiotyków jest:



wzrost w przewodzie pokarmowym populacji bakterii "korzystnych" 

dla organizmu, takich jak szczepy rodzajów Bifi dobacterium i 

Lactobacillus



najbardziej efektywnie działają prebiotyki produkowane z 

zewnętrznych ścian komórkowych szczepu 

drożdży, Saccharomyces cerevisiae, które:



wykazują zdolność ograniczania kolonizacji jelit cienkich i grubych 

chorobotwórczymi drobnoustrojami



umożliwiają adhezję chorobotwórczych bakterii (E. coli, Salmonella 

spp.) do mannozozależnych receptorów eneterocytów nabłonka ściany 

jelit



charakteryzują się zdolnością wzmacniania sprawności układu 

immunologicznego



łączenie bakterii o funkcji probiotyków ze spełniającymi funkcje 

prebiotyków peptydami ogranicza częstość biegunek prosiąt po 

odsadzeniu

Synbiotyki

Nazwą synbiotyk określa się 

połączenie probiotyku z prebiotykiem, 

które są podawane razem w związku z ich 

synergistycznym działaniem w celu 

przywrócenia prawidłowej flory jelitowej. 

Termin ten przede wszystkim dotyczy 

produktów, w których składnik prebiotyczny 

selektywnie promuje składnik probiotyczny, np. 

prebiotyk – oligofruktoza stymuluje 

namnażanie się w przewodzie pokarmowym 

bakterie z rodzaju Bifidobacterium. 

Synbiotyki wykorzystywane są w 

produkcji żywności funkcjonalnej. 

Stosowane są również w celach leczniczych 

(ochronny przewodu pokarmowego) w postaci 

ampułek. Działają przez pobudzenie wzrostu 

bakterii naturalnie występujących 

w przewodzie pokarmowym, zapobiegając 

jednocześnie namnażaniu się bakterii 

chorobotwórczych. 

Eubiotyki

Eubiotyki są złożonymi związkami 

chemicznymi (z wył. witamin i karotenoidów) 

otrzymywanymi na bazie naturalnych 

substancji i podawanymi zwierzętom w celu 

utrzymania lub poprawy ich zdrowia, i 

wydajności hodowlanej.  

Enzymy paszowe

Enzymy paszowe są białkami o specyficznej i 

skomplikowanej strukturze, które poprzez 

katalizowanie reakcji biochemicznych 

odgrywają ważną rolę w procesie przemiany 

materii. W przemyśle paszowym, a co za tym 

idzie w żywieniu zwierząt zaczęto stosować 

enzymy od połowy lat 80-tych, a na szerszą 

skalę od lat 90-tych.

Enzymy paszowe, które są dodawane do mieszanek 

paszowych powinny spełniać określone warunki: 



posiadać wysoką aktywność enzymatyczną, 



czystość mikrobiologiczną, 



wykazywać zdolność do dostosowania się do 

zmniejszającego się pH w przewodzie pokarmowym,



 odznaczać się dużą aktywnością w górnym odcinku 

przewodu pokarmowego i odpornością na działanie 

endogennych proteaz. 



Enzymy nie powinny wpływać negatywnie na 

zdrowie zwierząt.  

Wprowadzone wraz z paszą do przewodu pokarmowego 

świń przyczyniają się do uzyskania następujących 

korzyści: 



rozłożenia błon komórkowych i frakcji włókna 

pokarmowego (βb-glukany, celuloza, pentozany) w paszy, 



lepszego wykorzystania paszy (2-9%), 



poprawy przyrostów masy ciała (2-8%), 



ograniczenia biegunek, 



możliwości zastąpienia droższych pasz tańszymi, 



zwiększenia wartości pokarmowej paszy, a szczególnie 

poziomu energii metabolicznej, 



lepszego wchłaniania m.in. fosforu i innych składników 

mineralnych,



 redukcji substancji antyodżywczych. 

Ponieważ enzymy zmniejszają swoją aktywność 

w czasie przechowywania, stosuje się 

specjalne nośniki stabilizujące. Przy ich 

zastosowaniu, pasze z dodatkiem enzymów 

mogą być przechowywane nawet 6-9 

miesięcy. Jednak ze względu na negatywny 

wpływ niektórych składników mineralnych na 

aktywność enzymów, nie zaleca się 

przechowywania dłuższego niż dwa miesiące.  

Stosując dodatek enzymów należy pamiętać o 

ich możliwym wpływie na środowisko 

przewodu pokarmowego i enzymy 

wytwarzane przez samo zwierzę. Wynika 

to z równowagi substrat-produkt. 

Dziękujemy za uwagę!