Czynności fizjologiczne

związane z narządem

żucia:

SSANIE, POŁYKANIE

SSANIE

• Ssanie jest jedną z podstawowych czynności

fizjologicznych noworodka i niemowlęcia w

pierwszych miesiącach życia. W rozwoju

ontogenetycznym pojawia się bardzo wcześnie

(już u 2- i 3-miesięcznych płodów). Jest to

odruch wrodzony, bezwarunkowy,

kontrolowany przez ośrodek ssania znajdujący

się w rdzeniu przedłużonym, gdzie bodźce

czuciowe z obszaru jamy ustnej doprowadzane

są przez część czuciową nerwu V, natomiast

odruchowe włókna odśrodkowe biegną drogą

nerwów ruchowych (VII, XII i część ruchowa

V), aby zaopatrzyć mięśnie czynne w czasie

ssania.

• Odruch ten z reguły

występuje u wszystkich
donoszonych dzieci, a także
u wcześniaków. Można go
łatwo wywołać za pomocą
bodźców dotykowych lub
smakowych, zwłaszcza o
smaku słodkim
skierowanych na okolicę
ust dziecka (usta przyjmują
charakterystyczny dla
ssania układ i wykonują
ruchy rytmiczne z
częstotliwością 40-90 razy
na minutę).

• W prawidłowych warunkach

zdrowy, donoszony noworodek

podawany jest matce do karmienia

po upływie 12 h od chwili

urodzenia. Dzięki silnie

wykształconemu odruchowi ssania

noworodek może wydobyć z sutka

matki właściwą jednorazową ilość

pokarmu w ciągu 10-15 min.

Mechanizm ssania podczas

karmienia naturalnego

• Pierwsza faza ssania:

1. żuchwa obniża się, koniec języka

wysuwa się ku przodowi pod
brodawkę, a grzbiet języka unosi się
ku górze, usuwając prawie całe
powietrze z jamy ustnej. Wargi
obejmują brodawkę, a od strony cieśni
gardzieli jama ustna jest zamknięta
przez podniebienie miękkie.

. język obniża się do dna jamy ustnej,

wykonuje ruch od przodu ku tyłowi i wciąga

brodawkę w głąb jamy ustnej. (koniec

brodawki dochodzi do granicy podniebienia

miękkiego i twardego). W odcinku przednim

jamy ustnej brodawka leży pomiędzy wałem

dziąsłowym górnym a końcem języka, który

układa się na wale dziąsłowym dolnym.

Wargi dziecka wywijają się i ściśle

przylegają swoją kosmkowatą częścią do

otoczki brodawki, przy czym warga górna

silniej naciska na sutek matki. Jama ustna

jest wypełniona powietrzem i oddychanie

zachodzi bez przeszkód. Warga górna silniej

uciska na brodawkę niż dolna.

• Druga faza ssania:
1. żuchwa unosi się, koniec języka i wał

dziąsłowy dolny przyciskają brodawkę do

górnego wału dziąsłowego

2. język wykonuje ruchy faliste od przodu

ku tyłowi przyciskając brodawkę do

podniebienia twardego – wówczas

pokarm wypływa z brodawki

3. grzbiet języka unosi się w kierunku

tylnego brzegu podniebienia twardego,

nasada obniża się, miękkie podniebienie

unosi się ku górze, pokarm spływa do

gardła, dalej do przełyku. Oddychanie

jest wstrzymane.

• W czasie karmienia naturalnego dziecko

wydobywa pokarm z brodawki sutkowej w
wyniku dynamicznej pracy mięśni języka oraz
mięśni obniżających i unoszących żuchwę. Praca
tych mięśni, wraz z czynnością pierścienia
mięśniowego jamy ustnej, szczególnie mięśni
warg, stanowi odpowiedni bodziec dla
prawidłowego rozwoju narządu żucia.

• Odruch ssania związany z karmieniem

naturalnym zanika stopniowo w 1 roku życia.
Kolejne etapy wyrzynania się zębów mlecznych ,
karmienie dziecka za pomocą łyżeczki
pokarmami półpłynnymi, a potem stałymi
sprawiają, że na miejsce odruchu ssania pojawia
się i doskonali nowa czynność związana z
pobieraniem pokarmu – żucie.

• Pierwsza i druga faza ssania

trwają zaledwie 1,5 sekundy.

• Czynność ssania u dziecka

podczas karmienia
naturalnego jest odmienna
od ssania u człowieka
dorosłego, np. płynu przez
rurkę – rurka leży w obrębie
końca języka, obniżenie
żuchwy i przedniej części
języka prowadzi do
wytworzenia podciśnienia w
jamie ustnej i wypływania
płynu z rurki.

POŁYKANIE

• Jest to proces w wyniku, którego pokarm lub ślina

przechodzi do żołądka przez gardło i przełyk

• wielokrotnie występuje w ciągu doby- częściej

podczas czuwania, rzadziej podczas snu

• czynność odruchowa, wrodzona, występująca u płodu

od 4. miesiąca ciąży, ośrodek połykania obecny jest w

rdzeniu przedłużonym, odruchowe włókna

dośrodkowe biegną drogą nerwu IX i gałęzi

gardłowej nerwu X, a odruchowe włókna odśrodkowe

drogą nerwów ruchowych, zaopatrujących mięśnie

czynne w czasie połykania

• wyróżniamy podświadome i świadome połykanie, a

także trzewne (występujące u noworodka i

niemowlęcia) oraz dojrzałe (somatyczne, u dzieci i

ludzi dorosłych)

• w każdym z typów połykania obecne są 4 fazy:

przygotowawcza, ustna, gardłowa i przełykowa

• Połykanie trzewne:
- cechy: żuchwa

oddalona od szczęki,
zwiększone napięcie
mięśnia okrężnego ust,
mięśni policzkowych i
bródkowych, język leży
między wałami
dziąsłowymi, tak, że
jego boczne brzegi
dotykają bł. śluzowej
policzków, a jego
koniec bł. śluzowej
wargi dolnej

- faza przygotowawcza: wargi obejmują

brodawkę, język układa się między górnym

i dolnym wałem dziąsłowym, podniebienie

miękkie styka się z nasadą języka

- faza ustna: gdy żuchwa się unosi, część

grzbietowa języka spłaszcza się i przesuwa

do przodu, a koniec języka unosi się ku

brodawce, następnie tylna część grzbietu

języka kieruje się ku górze do granicy

miękkiego i twardego podniebienia,

podniebienie miękkie unosi się stopniowo,

wówczas mleko przedostaje się do gardła i

spływa bocznymi kanałami przez zachyłki

gruszkowate dookoła otwartej krtani

faza gardłowa: podniebienie miękkie unosi się ku

górze w kierunku migdałka gardłowego, wolny

brzeg podniebienia styka się z tylną ścianą gardła,

która wraz z nim przesuwa się ku przodowi do

grzbietowej części języka (tworzy się wał

Passavanta). Tylna część grzbietu języka oraz

nasada kierują się ku górze i ku tyłowi, w wyniku

tego pokarm przemieszcza się do krtaniowej części

gardła. Krtań unosi się i przesuwa pod nasadę

języka, szpara głośni zamyka się, a nagłośnia

uciśnięta przez nasadę języka przechyla się,

zamykając wejście do krtani. Z kolei dno krtaniowej

części gardła unosi się, zwieracz przełyku kurczy

się, pokarm przechodzi do przełyku. Faza trwa ok.1

faza przełykowa: pokarm przemieszany jest w dół

dzięki perystaltycznym ruchom przełyku, język,

podniebienie miękkie, krtań, szpara głośni i

nagłośnia w pozycji wyjściowej.

• zmiana typu połykania z trzewnego na

dojrzały odbywa się stopniowo wraz ze
wzrostem i rozwojem dziecka (zwiększenie
pojemności j. ustnej, wyrznięcie zębów
mlecznych zmiana pozycji języka)

• na ogół między 18 miesiącem, a 3 rokiem

życia stopniowo zanika trzewny typ połykania

• Połykanie somatyczne:
- cechy: żuchwa w położeniu

zwarcia centralnego
ustabilizowana przez napięcie
mięśni żwaczy, skroniowych,
skrzydłowych przyśrodkowych i
bocznych, koniec języka opiera się
o błonę śluzową w okolicy otworu
siecznego

- faza przygotowawcza: rozdrobnienie

pokarmu, zmieszanie ze śliną,
uformowanie w kęs, który zostaje
przesunięty w głąb jamy ustnej do
wgłębienia w grzbietowej części języka
(utworzonej przez skurcz m.
poprzecznego języka i m. bródkowo-
językowego), jama ustna uszczelniona
przez wargi i podniebienie miękkie,
koniec języka przylega do błony
śluzowej podniebienia w okolicy otworu
siecznego.

- faza ustna: dzięki mięśniom dźwigaczom i

napinaczom podniebienia miękkiego,
podniebienie unosi się, a gardłowa część
języka opada, co uwalnia kęs. Równocześnie
m. bródkowo-gnykowy, m. żuchwowo-
gnykowy, m. dwubrzuścowy pociągają kość
gnykową i krtań ku górze przy
unieruchomionej żuchwie, język unosi się do
podniebienia twardego i przesuwa kęs do
gardła. Jama ustna uszczelniona, mięśnie
unoszące żuchwę napięte, podobnie jest w
fazie gardłowej. Trwa ok. 0,3 s.

- faza gardłowa: przednia część

podniebienia miękkiego unosi się
na wysokość twardego, natomiast
tylna styka się z tylną ścianą
gardła, zamknięta jest więc droga
powietrzna. Mięsień zwieracz
górny i środkowy gardła,
podniebienie miękkie oraz nasada
języka przemieszczają kęs w
kierunku krtaniowej części
gardła. Po zetknięciu z krtanią
unosi się ona, zamykana jest
szpara głośni i następuje
przechylenie nagłośni, kęs
przechodzi do przełyku. Trwa 1,5
s.