TEMAT
„CHOROBY PSYCHICZNE- PERSPEKTYWA SOCJOLOGICZNA”
JOWITA PIETRZAK
FIJOTERAPIA I ROK I STOPNIA STACJONARNE
TERMIN CHOROBA PSYCHICZNA
Choroba psychiczna- to różne anormalne formy zachowania, na tyle poważne, że kolidują ze zwykłym trybem życia; obejmuje złe przystosowanie motywacyjne, emocjonalne i społeczne; termin ten pochodzi z medycznego modelu zaburzenia psychicznego
SOCJOLOGICZNE TEORIE CHORÓB PSYCHICZNYCH
chory psychicznie nie postrzega rzeczywistości ani nie myśli o niej w sposób realistyczny,
nie potrafi realizować własnych zależnych od niego celów życiowych,
nie jest przystosowany do kultury, w której żyje, tzn. nie potrafi zachowywać się zgodnie z normami jakie w niej obowiązują,
nie jest w stanie rozwijać w pełni swoich możliwości,
RECEPCJA CHOROBY PSYCHICZNEJ
CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE CHOROBĘ PSYCHICZNĄ:
czynniki genetyczne- choroby psychiczne nie są dziedziczone, dziedziczone są jedynie pewne predyspozycje do reakcji na stres w pewien określony sposób; w przypadku schizofrenii ryzyko wystąpienia choroby w rodzinie jest większe( 5-15-krotnie) niż w ogólnej populacji
czynniki biologiczne- obejmują odmienności w budowie lub funkcjonowaniu mózgu osoby chorej; odmienności te mogą być wrodzone lub nabyte( wywołane np. wirusami); mogą one polegać na nieprawidłowej budowie anatomicznej mózgu lub zaburzeniach biochemicznych( nieprawidłowe przekazywanie sygnałów pomiędzy komórkami mózgu
czynniki środowiskowe- obejmują całość oddziaływań na człowieka ze strony środowiska, w którym żyje, np. negatywne wydarzenia życiowe, patologiczne stosunki rodzinne, nieprawidłowa sytuacja społeczna w otoczeniu szerszym niż rodzina
stres- odgrywa dużą rolę w ujawnieniu się choroby psychicznej, m. in. w przypadku schizofrenii lub psychoz reaktywnych
2. PODSTAWOWE OBJAWY CHOROBY PSYCHICZNEJ:
zaburzenia myślenia- dezorganizacja myślenia spowodowana rozkojarzeniem, problem z łączeniem wątków myślowych,
urojenia- fałszywe przekonania, które nie dają się skorygować żadną perswazją, odrzucanie logicznych argumentów,
omamy- halucynacje, czyli fałszywe spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, czuciowe, smakowe, węchowe; często występują w połączeniu z urojeniami pogarszając stan chorego,
zmiana uczuć- pojawiają się uczucia irracjonalne w danej sytuacji, np. pobudzenie, lęk, gniew lub obojętność i zubożenie uczuć; często oba stany przeplatają się,
zmiana zachowań- wynika ze zmiany uczuć; zachowania są zewnętrzną manifestacją uczuć, u osoby chorej zazwyczaj są nieadekwatne do danej sytuacji,
wycofywanie się z życia rodzinnego i społecznego- izolowanie się od otoczenia i brak zainteresowania sprawami, które dotychczas były istotne,
zanik inicjatywy- związany z wycofywaniem się; zubożenie aktywnych zachowań; chorzy wymagają nakłaniania i pokierowania nimi nawet w podstawowych czynnościach życiowych,
ubóstwo myślenia i wypowiedzi- tzw. „pustka w głowie”; skupienie myśli na kilku, stale powracających wątkach; u osób elokwentnych objawia się to zubożeniem wypowiedzi,
zblednięcie emocjonalne- brak emocjonalnej reakcji na sytuacje życiowe, brak zainteresowania sprawami swoimi i swoich bliskich, sprawianie wrażenia osoby bez uczuć
PRZYKŁADY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH:
depresja- rodzaj zaburzenia nastroju charakteryzujący się uczuciem głębokiego smutku i przygnębienia; istnieje dziedziczna podatność na to zaburzenie; na poziomie molekularnym wywoływana przez zaburzenia funkcjonowania przekaźników synaptycznych, tj. serotonina i noradrenalina; u jej podłoża leży zwykle utrata kogoś lub czegoś, tak więc przyczyny jej powstawania dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne( fizjologiczne i psychospołeczne); depresja sezonowa; d. jedno lub dwubiegunowa; zaburzenia snu, brak apetytu,
lęki- stany napięcia w związku z odczuwanym zagrożeniem, które w przeciwieństwie do strachu jest irracjonalne; istnieje cała grupa zaburzeń na tle lękowym, np. fobie, zespoły paniki, zaburzenia nerwicowe; na poziomie subiektywno-poznawczym lęk objawia się obawami o przyszłość, poczuciem niemożności zapanowania nad sytuacją, złym nastrojem; na poziomie fizjologicznym objawia się ciągłym pobudzeniem; na poziomie behawioralnym przejawia się unikaniem sytuacji wiążących się z zagrożeniem,
zaburzenia somatomorficzne- dolegliwości fizyczne lub ułomności występujące bez jakichkolwiek dowodów fizycznej patologii; ważny jest fakt, że pacjenci nie symulują tych objawów; do zaburzeń somatomorficznych należą: zaburzenia somatyzacyjne( skargi na różne dolegliwości fizyczne bez określenia konkretnej choroby), hipochondria( nienaturalna troska o zdrowie, skupianie się na konkretnej chorobie a nie na grupie objawów), zaburzenia bólowe, zaburzenia konwersyjne( histeria, bez żadnej patologii pojawiają się objawy uszkodzenia fizycznego lub utraty kontroli),
zaburzenia osobowości- są wynikiem stopniowego rozwoju złych wzorców osobowości i zachowania; do najczęstszych zaliczamy: osobowość paranoiczną( podejrzliwość i brak zaufania do innych), antyspołeczne zaburzenia osobowości( brak umiejętności postępowania zgodnie z przyjętymi normami, fałsz i manipulacja), osobowość pograniczna( impulsywność, wahania nastroju, okaleczenia i samobójstwa), schizoidalne zaburzenie osobowości( osłabione kontakty społeczne, brak potrzeby do budowania więzi między ludźmi),
schizofrenia- zerwanie relacji ze światem zewnętrznym i całą rzeczywistością, problem z określeniem realności sytuacji; halucynacje, błędne skojarzenia, zaburzenia myślenia, dziwne zachowanie, aspołeczność, zaniedbanie obowiązków dnia codziennego, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia poczucia tożsamości, zaburzenia woli, ucieczka do własnego świata,
zaburzenia urojeniowe- paranoje; kierują się absurdalnymi przekonaniami i wyrażają je, podejrzliwe w stosunku do otoczenia; w przeciwieństwie do osób chorych na schizofrenię paranoicy mogą normalnie funkcjonować, ponieważ nie tracą kontaktu z rzeczywistością.
BADANIA CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ DOTYCZĄCE OSÓB CHORYCH PSYCHICZNIE I POSTAW POLAKÓW WOBEC TYCH OSÓB:
Jak Pan(i) sądzi czy człowiek, który zachorował psychicznie, ma szansę na wyzdrowienie czy też raczej pozostanie chory do końca życia?
44% raczej ma szansę na wyzdrowienie
25% raczej pozostanie chory do końca życia 58% „tak”
14% zdecydowanie ma szansę na wyzdrowienie = 31% „nie”
11% trudno powiedzieć
6% zdecydowanie pozostanie chory do końca życia
wniosek: Polacy stosunkowo optymistycznie zapatrują się na uleczalność chorób psychicznych.
Ponad połowa (58%) uważa, że ludzie psychicznie chorzy mają szansę wyzdrowienia,
a zaledwie jedna trzecia (31%) jest zdania, że pozostaną chorzy do końca życia. Warto przy
tym podkreślić, że każda z tych opinii wyrażana jest z dużą dozą wahania (znaczna przewaga
odpowiedzi raczej nad zdecydowanie). Opinie na ten temat zależą przede wszystkim od poziomu wykształcenia badanych-im jest on wyższy (a więc im lepsze poinformowanie, większa wiedza w tym zakresie), tym więcej pozytywnych opinii na temat szans wyzdrowienia osób chorych psychicznie.
Odpowiedzi: „ma szansę na wyzdrowienie” według wykształcenia respondentów:
71% wyższe
62% średnie
59% zasadnicze zawodowe
48% podstawowe
2. Czy zaliczył(a)by Pan(i) choroby psychiczne do chorób, które zazwyczaj ukrywa się przed
innymi ludźmi jako wstydliwe, czy raczej nie?
41% raczej tak
35% zdecydowanie tak 76% „tak”
16% raczej nie = 20% „nie”
4% trudno powiedzieć
4% zdecydowanie nie
wniosek: Ważnym elementem funkcjonującego w społecznej świadomości obrazu chorób
psychicznych jest przekonanie - wyrażane przez zdecydowaną większość badanych (76%) - że
należą one do schorzeń, które zazwyczaj ukrywa się przed innymi ludźmi jako wstydliwe.
Opinii tej nie podziela tylko jedna piąta ankietowanych (20%). We wszystkich grupach społeczno-demograficznych przeważa pogląd, że choroby psychiczne przynoszą wstyd osobom chorym oraz ich najbliższym i w związku z tym zazwyczaj są ukrywane przed innymi. Opinię tę podzielają niemal wszyscy uczniowie i studenci, jest ona powszechna także wśród badanych o wysokiej pozycji społeczno-zawodowej i ekonomicznej, natomiast rzadziej odnotowujemy ją u ludzi gorzej
wykształconych, o niższych kwalifikacjach zawodowych, u bezrobotnych oraz mieszkańców
wsi, chociaż również w tych środowiskach jest to opinia dominująca. O wstydliwości i konieczności ukrywania choroby psychicznej przekonani są zarówno ci, którzy niepokoją się o swoje zdrowie psychiczne, jak i wolni od tego typu lęku, a także respondenci uznający te choroby za uleczalne, jak i przekonani o ich nieuleczalności. Opinie w tej sprawie nie zależą ani od zakresu kontaktów z osobami chorymi psychicznie, ani od poziomu poinformowania na temat chorób psychicznych. Powszechnie dostrzegana tendencja do ukrywania zawstydzającej choroby psychicznej świadczy o tym, że uruchamia ona proces społecznego napiętnowania (stygmatyzacji)
dotkniętej nią osoby. Napiętnowanie sprzyja postrzeganiu cierpień chorego przez pryzmat
funkcjonujących w społeczeństwie negatywnych stereotypów opisujących chorobę i osoby
chore psychicznie. Procesowi temu mogą towarzyszyć: społeczne naznaczanie (etykietowanie),
dystansowanie się (wykluczanie) i dyskryminacja osób chorych.
3. Jak Pan(i) sądzi, czy osoby chore psychicznie są w Polsce traktowane gorzej czy tak samo jak
inni, gdy chodzi o prawo do:
gorzej / tak samo / trudno powiedzieć
pracy zatrudnienia 83% 7% 10%
poszanowania godności osobistej 67% 19% 14%
ochrony majątku 61% 15% 24%
sprawiedliwego sądu 48% 26% 26%
opieki społecznej 40% 42% 18%
leczenia 34% 50% 16%
wniosek: Ankietowani uważają, że chorzy psychicznie są w Polsce traktowani gorzej niż inni,
przede wszystkim gdy chodzi o prawo do pracy, zatrudnienia (83%), poszanowania godności
osobistej (67%), ochrony majątku (61%) oraz - w mniejszym stopniu - sprawiedliwego sądu
(48%). Podzielone są opinie na temat prawa osób psychicznie chorych do opieki społecznej
(42% uważa, że są traktowane jak inne, a 40% - że są dyskryminowane). Jedynie gdy chodzi
o prawo do leczenia, przeważa przekonanie, że chorzy ci są traktowani na równi z innymi
(50% wobec 34% wskazujących na dyskryminację). We wszystkich grupach społecznych opinie na temat dyskryminacji są bardzo zbliżone. Warto jednak podkreślić, że przejawy dyskryminacji w dziedzinie poszanowania godności osobistej szczególnie silnie podkreślane są przez uczniów i studentów, respondentów z wyższym wykształceniem, najlepiej sytuowanych oraz mieszkańców wielkich miast (liczących ponad 500 tys. ludności). Natomiast rolnicy częściej niż inni wskazują
na dyskryminację w zakresie prawa do leczenia.
Bibliografia:
Bogna Wciórka, Jacek Wciórka. Polacy wobec chorób psychicznych i osób chorych psychicznie [online]. 2005 lipiec Warszawa [dostęp 20 października 2010]. Dostępny w Internecie: <http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2005/K_118_05.PDF>
lek. med. Marek Bińkowski. Rozmowa, która nie boli [online] [dostęp 18 października 2010]. Dostępny w Internecie: <http://www.odnalezcsiebie.pl/przew.asp?por=5>
SCIPS. Socjologia i choroby psychiczne [online]. Ostatnia aktualizacja 2007. 11. 14. [dostęp 18 października 2010]. Dostępny w Internecie: <http://pl.scips.eu/subjects_and_disabilities/scipsdisabilityandsubjecttype.2007-01-28.7628359569>