Socjalizacja

część I

Dr Katarzyna Kowal

Zakład Socjologii

Wydział Nauk Społecznych

Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

Ujęcie definicyjne

Socjalizacja – według Hanny Malewskiej – złożony,
wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu
człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną,
członkiem określonego społeczeństwa i
reprezentantem określonej kultury.

Socjalizacja i jej aspekty

• Psychologia – rozwój indywidualnej osobowości

• Antropologia – przekaz kultury

• Socjologia – przyczyny podobieństw i

regularności zachowań społecznych,
mechanizm utrwalania porządku społecznego

Wpływy zamierzone i

niezamierzone

• Wpływy zamierzone – rodzina, szkoła, kościół,

• Wpływy niezamierzone – grupa rówieśnicza,

grono przyjaciół, organizacje, miejsca pracy,
mass media

Poznanie i uczenie

socjalizacyjne

• Umiejętności potrzebne do interakcji społecznych
• Normy i wzory zachowań
• Wartości
• Umiejętności posługiwania się przedmiotami
• Osobowość
• Tożsamość

Socjalizacyjne mechanizmy

uczenia się

• Wzmacnianie – zachowania właściwe zostają

nagrodzone, zachowania niepożądane zostają
ukarane

• Naśladowanie – zachowujemy się tak, jak ludzie

wokół nas

• Przekaz symboliczny – pouczenia słowne i teksty

pisane jako źródło wiedzy o tym, co jest dobre, a co
złe

Socjalizacja jako proces, który

nigdy się nie kończy

• Konieczność przyswajania coraz to nowych wzorów

zachowań

• Rola społeczna – konfiguracja wzorów zachowania, które

odnoszą się do rozmaitych usytuowań ludzi w
zbiorowościach

• Rola nastolatka, staruszka, studenta, dyrektora

przedsiębiorstwa, barmanki, zakonnicy etc.

Osobowość

• Sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego
• Wyobraźnia i pamięć
• Postawy, dążenia, motywacje, zainteresowania
• Sposób postrzegania samego siebie i tego, co nas

otacza

• Pragnienia i konflikty
• Życie osobiste i wewnętrzne
• Zachowania społeczne

Osobowość autorytarna

• Theodor Adorno (1903-1969)
• Jakie cechy sprzyjają przyjęciu faszystowskiego

wyznania wiary?

• Jakie są źródła tych cech?
• Freudowska psychoanaliza jako teoretyczna

podstawa badań

Cechy osobowości autorytarnej

• aprobata konwencjonalnych wartości
• tendencja do surowego karania osób uznających

odmienne normy

• bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom
• niechęć do wnikania w własną psychikę
• poczucie zagrożenia
• silna skłonność do wrogości wobec innych grup

Cechy osobowości autorytarnej

• duży stopień etnocentryzmu
• sztywność
• oschłość
• odrzucanie indywidualizmu i twórczej inwencji
• preferowanie działania z pozycji siły
• projekcja własnych nieuświadomionych stanów

emocjonalnych na otoczenie

• przesadne zainteresowanie sprawami seksualnymi

Wnioski z badań nad

osobowością

• Pewne składniki osobowości są uwarunkowane przez

kulturę

• Odmienne typy osobowości w różnych kulturach
• Odmienne ideały osobowości w różnych kulturach

• Relacja między kulturą a osobowością
• Rola socjalizacji w formowaniu osobowości człowieka
• Upodabnianie się osobowości kształtujących się w

podobnym otoczeniu

Osobowość podstawowa

• Część powiązanych ze sobą elementów osobowości

występujących u przedstawicieli danej kultury i
zharmonizowanych z jej instytucjami.

• Podłoże postaw uczuciowych i systemów wartości

wspólnych danej zbiorowości

• Kanwa, na której tworzy się zindywidualizowana

osobowość

Osobowość modalna

• Typ osobowości występujący najczęściej w populacji
• Częstość występowania w danej zbiorowości

pewnych cech psychicznych i ich powiązań

• Osobowość modalna może występować w każdej

zbiorowości

Badania socjologiczne nad

typami osobowości

• Badania Alexa Inkelesa – lata 70-te XX wieku

• Socjopsychologiczne podejście do nowoczesności

• Nowoczesność – proces zmiany sposobów

postrzegania, wyrażania czegoś i oceniania, sposób
funkcjonowania jednostki, zbiór predyspozycji do
działania w pewien określony sposób

Osobowość człowieka

nowoczesnego

• otwartość na nowe doświadczenia
• łatwość akceptacji zmian
• innowacyjność
• gotowość do podejmowania ryzyka
• rozbudowana potrzeba osiągnięć
• negowanie fatalizmu

Osobowość człowieka

nowoczesnego

• przekonanie o możliwości zapanowania nad siłami

przyrody

• orientacja na teraźniejszość i przyszłość
• aspiracje oświatowe i zawodowe
• dążenie do zdobywania szerokich informacji
• umiejętność kalkulowania i przewidywania
• nastawienie liberalne i demokratyczne

Badania socjologiczne nad

typami osobowości

• Relacja miedzy osobowością a zróżnicowaniem

społecznym

• Melvin L. Kohn
• Usytuowanie w społeczeństwie wpływa na systemy

wartości

• Zróżnicowane sposoby wychowywania dzieci
• Praca zawodowa zajmuje centralne miejsce
• Doświadczenia związane z pracą określają poglądy

na świat i samego siebie

Relacja między osobowością

a pracą

• Doświadczenie zawodowe silniej wpływa na

osobowość niż osobowość na wybór zawodu

• Socjalizacja i kształtowanie osobowości trwa całe

życie

• Różnice między pracą w zawodach typowych dla

klasy średniej a pracą w zawodach typowych dla
klasy robotniczej

• Dwa typy osobowości: samosterowny i

konformistyczny

Typ samosterowny

• działanie na podstawie własnego osądu sytuacji
• zwracanie uwagi na wewnętrzną dynamikę zachowań i

ich obserwowalne konsekwencje

• szerokie horyzonty myślowe
• ufność wobec innych
• odpowiedzialność za własne zachowania przed samym

sobą

Typ konformistyczny

• przestrzeganie nakazów zewnętrznego autorytetu
• koncentracja na zewnętrznych efektach zachowania
• nietolerancyjność wobec nonkonformizmu
• brak ufności wobec innych
• mechaniczne posłuszeństwo wobec litery prawa

Pozycja społeczna

• Pozycja społeczna – sposób usytuowania człowieka w

zbiorowości

• Wielość zbiorowości i wielość pozycji

• Niewyczerpane możliwości jakie stwarza społeczeństwo

Pozycje przypisane i osiągane

• Pozycje przypisane – pozycje wyznaczone

człowiekowi bez udziału jego woli

• Pozycje osiągane – pozycje, które człowiek sam

zdobywa

Pozycje społeczne w różnych

typach społeczeństw

• Społeczeństwa nowoczesne – dominacja pozycji

osiąganych nad przypisanymi

• Społeczeństwa feudalne czy kastowe – dominacja

pozycji przypisanych nad osiąganymi

Rola społeczna

• Zespół praw i obowiązków związanych z daną

pozycją

• Schemat zachowania związanego z daną pozycją

• Wyznacznik sposobu zachowania się osoby, która

zajmuje daną pozycję

Konstrukcja roli społecznej

• zachowania nakazane
• zachowania zakazane
• margines swobody

• rola matki
• rola chorego
• rola studenta

Konflikt ról

• Konflikt ról – sytuacja, w której różne role wymagają

w tym samym czasie sprzecznych ze sobą
zachowań

• Minimalizacja konfliktów poprzez odpowiedni dobór

ról

• Dobór ról na płaszczyźnie pozycji osiąganych

Pozycje i role

• Pozycja zakłada istnienie innych pozycji
• Rola zakłada istnienie innych ról
• Nauka własnej roli i ról z nią związanych
• Nakazy ról dotyczą osób zajmujących określone

pozycje, ale także tych, którzy wchodzą z nimi w
interakcje

• Kształt roli zależy od tego, kto ją określa.

Koniec części I

Dziękuję za uwagę!