FUNKCJE
FINANSÓW
PUBLICZNYCH

1. Rodzaje funkcji

□

Ponieważ finanse publiczne pełnią służebną rolę w stosunku do państwa,
analiza funkcji finansów publicznych powinna być rozpoczęta od analizy funkcji
państwa we współczesnej gospodarce rynkowej w warunkach systemu
demokratycznego.

□

Funkcje państwa można uznać za jeden z kanonów teorii ekonomii,
choć zakres poszczególnych funkcji państwa, sposób ich realizacji, stosowane
przez państwo narzędzia itd. niekiedy różnią się istotnie ze względu na
preferowaną doktrynę ekonomiczną i społeczną.

Amerykański ekonomista (laureat Nagrody Nobla z ekonomii) P. A. Samuelson

(1915-2009) wyróżnia 3 funkcje państwa, których celem jest zapewnienie:
1) efektywności całej gospodarki przy niesprawności rynkowego
mechanizmu alokacji zasobów,

2)sprawiedliwości (równości) przy nadmiernej dysproporcji dochodów,

3)stabilności gospodarki rynkowej przy jej cyklicznym

funkcjonowaniu.

□

Wymienione funkcje państwa są wręcz utożsamiane z funkcjami
finansów publicznych, jednak pomiędzy nimi istnieje istotna
różnica. Funkcje finansów publicznych mają specyficzny pieniężny
charakter, państwo natomiast oprócz narzędzi finansowych może
stosować wiele innych instrumentów np. instrumenty prawne czy
instrumenty administracyjne.

□

Dlatego mimo pewnych podobieństw do funkcji państwa funkcje
finansów publicznych to:

□

- funkcja alokacyjna,

□

- funkcja redystrybucyjna,

□

- funkcja stabilizacyjna.

2.Funkcja alokacyjna

□

Istota funkcji alokacyjnej polega na tym,że finanse publiczne są
narzędziem alokacji (rozmieszczenia) części zasobów w
gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów,którymi
dysponuje gospodarka,przez system finansów publicznych jest
dostarczanie towarów i usług obywatelom,społecznościom lokalnym oraz
całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług jest finansowane jest
z funduszy publicznych i następuje w związku z dwojakiego rodzaju
zadaniami stawianymi przed państwem:

- zadaniami publicznymi,

□

- zadaniami społecznymi.

□

W przypadku zadań publicznych wykorzystanie mechanizmu
rynkowego nie wchodzi w rachubę z powodu naturalnych cech potrzeb i
dóbr publicznych. Trudno byłoby bowiem na zasadach rynkowych
organizować( np. Obronę narodową, bezpieczeństwo
publiczne,służbę dyplomatyczną, administrację państwową).

□

Realizacja zadań społecznych państwa to zaspakajanie indywidualnych
potrzeb obywateli, które wprawdzie ze względu na ich cechy,mogłoby być
zaspakajane na zasadach rynkowych, ale rodziłoby to jednak wiele
niebezpieczeństw, wywołanych przez niesprawność mechanizmu rynkowego
(np. usługi w zakresie edukacji ,ochrony zdrowia czy ubezpieczeń
społecznych).

□

Prawdopodobnie grupy o niższych dochodach zrezygnowałyby z niektórych
dóbr,gdyż swoje dochody przeznaczają na zaspokojenie podstawowych
potrzeb. W takich sytuacjach rząd oraz władze samorządowe wymuszają
pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatnie albo za częściową
odpłatnością dobra i usługi ważne dla normalnej egzystencji i rozwoju
człowieka.

□

Państwo także realizuje pewne rodzaje usług z pieniędzy publicznych w
sytuacji kiedy działalność człowieka powoduje niekorzystne efekty
uboczne (np. skażenie środowiska naturalnego, obciążenie sieci
komunikacyjnej), albo kiedy wiele osób korzysta z dobra publicznego w
niejednakowym stopniu (np. oświetlenie ulic, dobra kultury).

3. Funkcja redystrybucyjna

□

Finansując zadania publiczne i zadania społeczne (np. obrona narodowa,
bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja, ochrona zdrowia itp.)
państwo musi ponosić wydatki związane z dostarczaniem tych dóbr i usług.
Jednocześnie państwo nie wytwarza żadnego dochodu. Dlatego z
konieczności sięga do dochodów innych podmiotów (przedsiębiorstw,
gospodarstw domowych) poprzez podatki.

□

Źródłem finansowania wydatków publicznych mogą być także
pożyczki.

□

Redystrybucja dochodów dokonuje się w 3 różnych przekrojach tzn. między
różnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i
regionalnymi i między różnymi krajami.

□

Redystrybucja dochodów dokonuje przez system transferów. Typowymi
transferami są podatki (od różnych podmiotów do budżetu państwa), czy też
wypłaty wynagrodzeń na rzecz pracowników sfery budżetowej albo
świadczeń na rzecz rencistów, emerytów czy świadczeń na rzecz
studentów. Osobną grupą transferów są przepływy pomiędzy różnymi
częściami sektora finansów publicznych (dotacje, subwencje).

□

Redystrybucyjna funkcja finansów publicznych jest
przedmiotem kontrowersji, gdyż jej realizacja narusza
interesy ekonomiczne jednych podmiotów, przysparzając
korzyści innym. O ile więc redystrybucja zawsze dokonuje
się czyimś „kosztem” i na czyjąś „korzyść”, o tyle rozmiary
tych „kosztów” i „korzyści” mogą być różne dla
poszczególnych obywateli.

□

Z jednej strony pojawia się więc istotny problem
sprawiedliwego rozłożenia ciężarów finansowania zadań
publicznych i społecznych, z drugiej strony zaś problem
efektywności gospodarowania.

4. Funkcja stabilizacyjna

□

Trudności i negatywne skutki, jakie powstają w związku z wykorzystywaniem
funkcji alokacyjnej i funkcji redystrybucyjnej finansów publicznych, mogą być
częściowo złagodzone przez wykorzystywanie finansów publicznych do
stabilizowania gospodarki rynkowej.

□

Zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest łagodzenie wahań cyklu
koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej
nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie
słabnięcia procesów gospodarczych.

□

Do stabilizacyjnego oddziaływania finansów publicznych najczęściej wykorzystuje
się dwie grupy instrumentów:

1)podatki,

□

2)wydatki.

□

Stabilizacyjne działanie podatków, zwłaszcza dochodowych,polega na tym,że w
okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego,którego skutkiem jest wzrost
dochodów,progresja podatkowa,hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co
ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego.

□

Natomiast w okresie gdy aktywność gospodarcza słabnie, dochody „spadają”
do niższych przedziałów opodatkowania co zmniejsza obciążenia podatkowe, a
to z kolei zachęca do inwestowania, tworzenia nowych miejsc pracy, powoduje
wzrost produkcji, czyli „ nakręca” koniunkturę.

□

Podatki mogą realizować funkcję stabilizacyjną jako automatyczne
stabilizatory koniunktury albo w sposób dyskrecjonalny (uznaniowy).

□

Stabilizacyjne oddziaływanie na gospodarkę mogą mieć także
wydatki. Wydatki budżetowe powiększają bowiem popyt a ten wpływa na
wzrost produkcji, wzrost zatrudnienia i inwestycje. Niektóre z wydatków maja
także charakter automatycznych stabilizatorów koniunktury (np. wydatki na
zasiłki dla bezrobotnych).

Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych

publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów ,wydatków i salda
budżetu na:-skłonność do oszczędzania,

□

-skłonność do inwestowania,

□

-poziom stopy procentowej,

□

-poziom bezrobocia.

5. Problem sprzeczności funkcji finansów
publicznych

□

Wiele instrumentów stosowanych w ramach realizowanych funkcji
finansów publicznych wywołuje różnorodne skutki-pozytywne ale i
negatywne. Wybór dokonywany przez władze publiczne może oznaczać
niekiedy wybór „mniejszego zła”. Dylemat władz publicznych może polegać np.
na tym czy wprowadzać progresywne podatki,które co prawda, spowodują bardziej
sprawiedliwy rozkład dochodów w społeczeństwie, ale za to osłabią aktywność
podmiotów gospodarczych. Z kolei sprzyjanie nierównościom dochodowym może
powodować niepokoje społeczne.

□

Jeżeli państwo będzie nadmiernie wykorzystywać funkcję redystrybucyjną finansów
publicznych to trudno będzie je wykorzystywać do wypełniania funkcji
stabilizacyjnej. Z kolei wypełnianie funkcji stabilizacyjnej przez finanse publiczne
może uniemożliwić zgromadzenie odpowiednich dochodów do alokacji dóbr
publicznych i dóbr społecznych.

□

A więc pewne sprzeczności między funkcjami finansów publicznych są
nieuniknione. Zadaniem państwa jest łagodzenie tych sprzeczności oraz
eksponowanie tych funkcji finansów i instrumentów,które skutecznie realizują
konkretne cele społeczne i gospodarcze,np. ograniczenie bezrobocia, walka z inflacją
czy wewnętrzna równowaga gospodarki.