Edukacja

zdrowotna w

szkole

Argument edukacji zdrowotnej w
szkole

- Każde dziecko ma prawo do edukacji

zdrowotnej.

- Zdrowie jest nieodłącznym warunkiem

osiągnięć szkolnych.

- W szkole istnieją możliwości prowadzenia

zaplanowanej edukacji zdrowotnej całej
populacji dzieci i młodzieży.

- Edukacja zdrowotna w szkole stanowi

ważny element polityki zdrowotnej państwa.

Wszechstronna edukacja
zdrowotna

- Holistyczne podejście do zdrowia i

uwzględnienie wszystkich jego
uwarunkowań.

- Wykorzystywanie różnych okoliczności:

formalnych i nieformalnych programów i
sytuacji pedagogicznych.

- Dążenie do harmonizowania informacji o

zdrowiu, które uczniowie otrzymują.

- Zachęcanie uczniów do zachowań

prozdrowotynych.

Edukacja zdrowotna w szkole w
Polsce w ostatnim półwieczu

W 1973 roku wydano „Uchwałę w sprawie

stanu zdrowia dzieci i młodzieży szkolnej,
opieki higieniczno-lekarskiej i warunków
zdrowotnych w placówkach oświato-
wychowawczych oraz doskonalenia
orzecznictwa dla potrzeb ucznia i szkoły”
Podjęta ona była na wspólnym Kolegium
Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej
oraz Ministerstwa Oświaty i Wychowania.

W 1787 roku G. Piramowicz

wyznaczył nauczycielom obowiązek
„wychowania co do zdrowia”.

W 1982 roku został wydany pierwszy

dokument Ministerstwa Oświaty i
Wychowania, który określa zakres,
strukturę i organizację wychowania
zdrowotnego.

W 1997 roku edukacja zdrowotna

została włączona do podstaw
programowych wszystkich typów
szkół.

W 1999 roku do podstawy

programowej kształcenia ogólnego
wprowadzono „edukacje
prozdrowotną”

W 2001 roku Ministerstwo Edukacji

Narodowej sfinansowało druk poradnika
dla szkół (Woynarowska, Sokołowska).

W 2002 roku „edukacja prozdrowotna

została włączona do podstawy
programowej szkół wszystkich typów.
Wszystkie szkoły zostały zobowiązane
do opracowania programów
profilaktyki.

Ustawy zobowiązujące

Ministerstwo Edukacji
Narodowej do realizacji
edukacji zdrowotnej w
szkole:

- Ochrona zdrowia psychicznego.
- Wychowanie w trzeźwości i

przeciwdziałaniu i alkoholizmowi.

- Ochrona zdrowia przed następstwami

używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

- Planowanie rodziny.
- Ochrona płodu ludzkiego i warunkach

dopuszczalności przerywania ciąży.

- Przeciwdziałaniu narkomani.

Narodowy plan na rzecz dzieci
2004-2012 „Polska dla dzieci”

- „Dzieci objęte edukacją przedszkolną i

szkolną będą znały czynniki pozytywne i
negatywne wpływające na ich zdrowie we
wszystkich obszarach i możliwości
własnego wpływu na nie”.

- „Wszystkie osoby kończące szkoły wyższe

uprawniające prace z dziećmi[…]
wszystkie osoby pracujące z dziećmi w
systemie oświaty będą posiadać wiedzę i
umiejętności z zakresu promocji zdrowia”.

Edukacja zdrowotna w
programie nauczania

Zwolennikami odrębnego przedmiotu:
- W. Okoń (1965) – zaproponował

przedmiot „wychowanie zdrowotne”.

- Z. Jaworski (2005) – zaproponował

przedmiot „propedeutyka zdrowia i
kultury fizycznej” a także „kultura
zdrowotna”.

- I. Celejowa (2005)-postuluje o

przywrócenie przedmiotu „higiena”.

Zakres treści edukacji
zdrowotnej

W Polsce opracowano kilka

całościowych programów szkolnej

edukacji zdrowotnej. Istniej dość

duża zbieżność co do zakresu

tematycznego-głównych bloków,

zagadnień.

Nazwy programów edukacji
zdrowotnej w latach(1982-
2005).

- 1982 rok- „Wychowanie zdrowotne” Wytyczne

Ministerstwa Oświaty i Wychowania.

- 1993 rok- „Edukacja prozdrowotna” B.

Woynarowska .

- 1997 rok- „Edukacja zdrowotna” Ministerstwo

Edukacji Narodowej.

- 1997 rok- „Środowiskowy program

wychowania zdrowotnego” M. Charzyńska-
Gula.

- 2005 rok- „Kultura zdrowotna” Z. Jaworski.

Inne instytucje i organizacje
prowadzące w szkołach edukacje
zdrowotną

- Oddziały oświaty zdrowotnej stacji

sanitarno-epidemiologicznych.

- Polski Czerwony Krzyż.
- Związek Harcerstwa Polskiego.

Aktualna sytuacja w szkolnej
edukacji zdrowotnej

1999 rok- Wprowadzono reformy

programowe, które obok
przedmiotów wprowadzają ścieżki
edukacyjne o charakterze
wychowawczo-dydaktycznym.

Ścieżka edukacyjna

- Ścieżka edukacyjna powinna być

realizowana od 4 klasy szkoły
podstawowej, we wszystkich typach
szkół.

- Treści związane z edukacją zdrowotną

znajdują się w wielu przedmiotach, a
także w innych ścieżkach, w tym
zwłaszcza „wychowanie do życia w
rodzinie”.

Cele edukacji prozdrowotnej

Szkoła podstawowa- „kształtowanie

umiejętności dbania o swoje
zdrowie”.

Gimnazjum- „kształtowanie

zdrowego stylu życia i inspirowanie
harmonijnego rozwoju”.

Liceum ogólnokształcące, liceum
profilowane i technikum.

- pogłębienie wiedzy o realizacji

zachowań prozdrowotnych w
ochronie, utrzymaniu i poprawie
zdrowia jednostki i zdrowia
publicznego.

- rozwijanie umiejętności życiowych

sprzyjających rozwojowi fizycznemu,
psychicznemu, społecznemu i
duchowemu.

- Kształtowanie aktywnej i

odpowiedzialnej postawy wobec
zdrowia własnego i innych ludzi.

- Rozbudzanie potrzeby działania na

rzecz tworzenia zdrowego
środowiska.

Zasadnicza szkoła
zawodowa

- Pogłębienie podstawowej wiedzy o

zdrowiu, jego uwarunkowaniach i
zagrożeniach oraz kształtowanie
odpowiedzialności za zdrowie własne
i innych ludzi.

- Profilaktyka problemów młodzieży.

„Zdrowie”- przedmiot

szkolny

W Finlandii w 2001r. Dokonano zmian w

prawie oświatowym, wprowadzając

odrębny przedmiot szkolny o nazwie

zdrowie

.

Argumenty uzasadniające

wprowadzenie „Zdrowia”

- Uczenie się o zdrowiu, w celu osiągnięcia

alfabetyzacji zdrowotnej jest podstawowym

prawem każdego dziecka

- Alfabetyzacja zdrowotna i umiejętności niezbędne

do troski o zdrowie są zasobem dla społeczeństwa

- Realizacja zadań rozwojowych w młodości i

dzieciństwie wymaga wsparcia przez edukacje

zdrowotną

- Troska o zdrowie jest wyzwaniem dla młodych ludzi
- Koszty edukacji zdrowotnej są niższe niż leczenie

chorób

- Profilaktyka wśród dzieci zapobiega szybkiemu

rozwojowi chorób w wieku dorosłym

Główny cel przedmiotu

„Zdrowie”

Celem przedmiotu jest zwiększenie

kompetencji uczniów dla wzmacniania

swojego zdrowia, dobrego

samopoczucia i bezpieczeństwa.

Reazlizacja przedmiotu w

szkołach

- Klasy 1-6- treści związane ze zdrowiem są

zintegrowane z innymi przedmiotami

- Klasy 7-9- w każdym roku obowiązkowy

kurs po 38h

- Klasy 10-12- jeden obowiązkowy kurs 38h

„Podstawy zdrowia” oraz jeden kurs do

wyboru spośród tematów: „Młodzi ludzie,

codzienne życie i zdrowie” luz „Zdrowie i

badania naukowe”.

Treści programowe

przedmiotu „Zdrowie”

- Wzrastanie i rozwój- przebieg ludzkiego życia, rozwój

fizyczny i psychiczny, relacje rodzinne i społeczne,

tolernacja, seksualność, troska o własne zdrowie

- Zdrowie w codziennych wyborach- potrzeby

żywieniowe, uzależnienia, pierwsza pomoc, wypadki,

choroby zakaźne i niezakaźne, zachowanie i związane

z nimi normy.

- Zasoby dla zdrowia i umiejętności radzenia sobie-

zdrowie i praca jako zasoby, emocje, intekarcje między

ludźmi, kryzysy-unikanie i radzenie sobie

- Zdrowie, społeczeństwo i kultura- najczestsze choroby,

zdrowie publiczne, opieka zdrowotna , ograniczenia i

konsekwencje postępowania, przepisy prawne

Szkoła promująca

zdrowie

Idea szkoły promującej zdrowie wyrosła z

koncepcji promocji zdrowia i konferencji

poświęconych szkolnej edukacji zdrowotnej.

W 1996r. WHO wydała dokument :

„Ogólnoświatowa inicjatywa promocji

zdrowia przez szkołe”

co przyczniło się do rozwoju edukacji

zdrowotnej na wszytskich kontynentach.

Szkoła promująca

zdrowie w Polsce

W Polsce tworzenie szkół promujących

zdrowie rozpoczęło się od programu: „Szkoła

promująca zdrowie” w 1992r. w 14 szkołach

podstawowych. Do 2006r. sieć szkół

promujących zdrowie obejmuję prawie 1300

placówek ze wszystkich 16 województw

.

Różnice w różnych

modelach SzPZ

Do programu ESSzPZ należą obecnie 43 kraje

i w kazdym z nich możemy zaobserwować

pluralizm wynikający z różnic kulturowych czy

politycznych. Uważa się że stworzenie

jednego modelu SzPZ nie jest możliwe ani

pożądane gdyż kazdy model jest wynikiem

dialogu i porozumienia osób je tworzących.

Charakterystyka szkoły
promującej zdrowie

P odejście ukierunkowane na:

Edukacje zdrowotną

Szkołę promująca zdrowie

Koncentracja na chorobach, zapobieganiu im,

leczeniu i zachowaniach zdrotownych uczniów,

zdrowie jako koncepcja narzucana przez

eksperyów medycznych

Koncentracja na warunkach i stylu życia oraz

dobrym samopoczuciu; zdrowie jako koncepcja

otwarta, w jej definiowaniu uczestniczą

uczniowie

W pedagogice dominacja, stylu dyrektywnego w

naciskiem na profilaktyke zaburzeń i

zachowania bezpieczne dla zdrowia

Demokratyczny proces, ukierunkowany na

rozwijanie kompetencji młodych ludzi do

podejmowania działań służących zmianom

warunków i stylu życia

Zachęcanie nauczycieli do pełnienia roli modeli,

tradycyjne, restrykcyjne podejście do

środowiska szkolnego

Polityka szkoła w odniesieniu do zdrowia jest

tworzona wspólnie przez nauczycieli, uczniów i

ich rodziców

Przekonanie, że sprawy zdrowia w szkole mogą

rozwiązać pracownicy medyczni, luźno z nią

związani

Promocja zdrowia jest zintegrowana ze

wszystkimi sferami funkcjonowania szkoła

(całościowe podejście) i w powiązaniu z

działaniami społeczności lokalnej

Założenia promocji zdrowia w

szkole

Promocja zdrowia w szkole powinna:
- Koncentrować się na pracy z młodymi

ludźmi i zachęcaniu ich do podejmowania

działań na rzecz zdrowia w szkole oraz w

społeczności.

- Być realizowana w powiązaniu ze

wszystkimi działaniami szkoły, a nie tylko

realizacją programu nauczania.

Zasady SzPZ

- Uczestnictwo uczniów
- Koncepcja upodmiotowieniai oraz

kompetecji do działania

- Podejście siedliskowe
- Polityka szkoły na rzecz zdrowia- integracja

w/w elementów ze swoimi calami i

zadaniami

Główne komponenty szkoły

promującej zdrowie

Definicja szkoły prmującej

zdrowie w Polsce

Szkoła promująca zdrowie tworzy warunki

podejmuje działania, które sprzyjają:

- Dobremu samopoczuciu uczniów.
- Rozwijaniu kompetencji do podejmowania

przez uczniów działań na rzecz zdrowia

własnego i innych oraz tworzenia zdrowego

środowiska.

Model szkoły promującej

zdrowie w Polsce

Standardy szkoły promującej

zdrowie

- Pomoc uczniom i rodzicom zrozumieć i

zaakceptować koncepcje SzPZ

- Zarządzanie projektami promocji zdrowia

w sposób sprzyjający:



uczestnictwu i partnerstwu społeczności

szkolnej i społeczności lokalnej



skuteczności długofalowych działań

- Prowadzenie edukacji zdrowotnej uczniów i

pracowników oraz dążenie do zwiększenie

jej jakości i skuteczności

Standardy szkoły promującej

zdrowie

- Tworzenie klimatu społecznego

sprzyjającego:



satysfakcji z nauki i pracy w szkole.



zdrowiu i rozwojowi uczniów i pracowników.



uczestnictwu, partnerstwu i współdziałaniu

społeczności szkolej i społeczności lokalnej.

- Tworzenie środowiska fizycznego

sprzyjającego zdrowiu, bezpieczeństwu i

dobremu samopoczuciu uczniów i

pracowników.

Funkcje standardów

Standardy pełnią dwie podstawowe funkcje:
- Wyznaczają kierunki pracy- opisują

specyfiką odróżniąjącą szkoły które nie

podjęły tworzenia SzPZ.

- Stanowią punkt wyjścia do programowania

ewaluacji SzPZ.

Ewaluacja w zakresie

edukacji zdrowotnej

Ewalucjacja dotyczy uczniów i pracowników,

szkoła dąży do jak najlepszej jakości i

skuteczności co wiąże się z rzetelną oceną

podejmowanych działań w zakresie edukacji

zdrowotnej. Do badania ewalucji służą

wymiary i wskaźniki.

Strategia i metody działań
szkoły

Zakładając, że ścieżka edukacyjna sprzyja

integracji działań szkoły na rzecz zdrowia
uczniów i umożliwia wszechstronne
podejście do edukacji zdrowotnej,
zaproponowano następującą strategię
działań szkoły w jej realizacji
(Woyanarowska, Sokołowka, 2001):

Włączenie zdrowia do
programu szkoły

Zdrowie jako wartość uniwersalna

powinno być uznane za jeden z

„filarów” ogólnej polityki i programu

dydaktyczno-wychowawczego szkoły,

jej organizacji, procedur

funkcjonowania, obowiązujących

przepisów.

1.Powołanie szkolnego koordynatora
edukacji prozdrowotnej – nauczyciela lub
pedagoga szkolnego,, zainteresowanego i
umotywowanego do podjęcia tego zadania.

Zadania te powinny
obejmować:

- inicjowanie i koordynowanie prac nad

przygotowaniem szkolnego programu edukacji
prozdrowotnej i działań ją wspierających;
- koordynowanie realizacji edukacji prozdrowotnej
w ramach różnych przedmiotów i innych ścieżek
edukacyjnych;
- współpraca z pielęgniarką szkolną, innymi
służbami w szkole, rodzicami i organizacjami
spoza szkoły;
- organizowanie wewnątrz szkolnego
doskonalenia nauczycieli oraz szkoleń dla innych
pracowników szkoły.

2. Opracowanie szkolnego

programu edukacji
prozdrowotnej – zasady budowania
programu. Podstawa programowania
wyznacza jedynie ramy programu
który powinien być dostosowany do
potrzeb i możliwości danej szkoły.

3. Współdziałanie z pielęgniarką

szkolną – powinna ona uczestniczyć
w programowaniu, realizacji i
ewaluacji szkolnego programu
edukacji zdrowotnej, pełnić role
konsultanta medycznego dla
dyrektora szkoły i nauczycieli, a
także być łącznikiem między szkołą i
placówkami opieki zdrowotnej.

4.Pozyskanie pracowników administracji, stołówki szkolnej
i obsługi – tworzą oni własny system oddziaływania i wzorce
zachowań dla uczniów; aby pozyskać ich do współdziałania,
należy tworzyć atmosferę, w której poczują się „ważni”,
informować ich o planowanych działaniach, zachęcać do
uczestnictwa w nich, organizować szkolenia dostosowane do
potrzeb tej grupy pracowników.
5.

Tworzenie w szkole środowiska wspierającego

edukację prozdrowotną – przez poprawę warunków sanitarnych
i bezpieczeństwa, tworzenie klimatu społecznego sprzyjającemu
dobremu samopoczuciu uczniów i pracowników, umożliwienie im
praktykowania zachowań sprzyjających zdrowiu 9posiłki szkolne,
odpowiedni asortyment szkolnych sklepików, organizacja przerw
międzylekcyjnych itd.).

6. Współdziałanie z rodzicami -

uzgadnianie treści edukacji (dotyczy
zwłaszcza tematów drażliwych),
stwarzanie możliwości wyrażania opinii,
zachęcanie rodziców posiadających
odpowiednie przygotowanie do
prowadzenia niektórych zajęć w klasie,
wspólnie organizowanie imprez i
kampanii tematyce zdrowia. Należy także
uświadamiać rodzicom, że od nich zależy
„transfer” zdobytej w szkole wiedzy i
umiejętności do codziennego życia.

7. Współdziałanie ze

społecznością lokalną
-pozyskanie do współpracy znaczące
osoby i różne organizacje, wspólne
organizacje kampanii i akcji
programowo-informacyjnych itd.

8. Inwestowanie w rozwój osobisty,

społeczny i zawodowy nauczycieli -
od nich w największym stopniu zależy
realizacja edukacji zdrowotnej. Wielu
nauczycieli ma poczucie niedostatku
wiedzy, zwłaszcza medycznej.
Nowoczesna edukacja zdrowotna
wyznacza nauczycielowi nową rolę –
przewodnika, doradcy ucznia, a nie
eksperta. Powinien on rozwijać swoje
kompetencje w zakresie edukacji
zdrowotnej, a także inwestować w rozwój
własnych umiejętności życiowych.

Skuteczność edukacji zdrowotnej

zależy z znacznym stopniu od metod

pracy nauczyciela i uczniów.

Szczególnie ważne jest:

- postrzeganie ucznia jako człowieka

( „całości”) – jego zainteresowań,
emocjonalności, potrzeb, uzdolnień;

- tworzenie pozytywnego, bezpiecznego

klimatu społecznego, w tym: nawiązanie
emocjonalnego kontaktu z uczniami,
tworzenie wspólne reguł pracy, stosowanie
wzmocnień pozytywnych budujących
poczucie własnej wartości, respektowanie
prawa do autentyczności;

- stosowanie różnorodnych metod

aktywizujących i interaktywnych.

Osiągnięcia, bariery i
potrzeby

Bariery utrudniające prace
szkoły

- Brak w Polsce systemu kształcenia

przeddyplomowego i doskonalenia nauczycieli w

zakresie edukacji zdrowotnej; podejmowanie na

poziomie centralnym i wojewódzkim różne formy

kształcenia nie zaspakajają potrzeb, uczestniczą w

nich zwykle najbardziej aktywni nauczyciele

- Niedostateczne wsparcie metodyczne (konsultacje,

doradztwo, materiały) dla nauczycieli;

- Zbyt małe zainteresowanie szkół wyższych i

ośrodków naukowych wspieraniem rozwoju szkolnej

edukacji zdrowotnej; dotychczasowe badania dotyczą

głównie diagnozy w zakresie realizacji w szkołach

edukacji zdrowotnej i przygotowania nauczycieli.

Pilną potrzebą jest opracowanie zasad

ewaluacji efektów edukacji
zdrowotnej oraz sposobów oceniania
pracy i osiągnięć uczniów. Ponieważ
edukacja zdrowotna, nie jest przedmiotem,
uczniowie mają trudności z
identyfikowaniem jej treści z
rozproszonych w różnych przedmiotach i
nie wiedzą że w szkole prowadzona jest
taka edukacja. Próbę ewaluacji programu
szkolnej edukacji zdrowotnej podjeła
M.Charzyńska-Gula(2001).

Z trudnościami pomiaru skuteczności

edukacji zdrowotnej zmaga się wiele
krajów. Kwestia ta jest najlepiej rozwiązana
w USA gdzie obowiązują Narodowe
Standardy Edukacji Zdrowotnej określające
co uczniowie powinni wiedzieć i
zrobić.

Demokratyczna i
środowiskowa edukacja
zdrowotna w Danii

Koncepcja ta jest rozwijana przez duńskich pedagogów

pod kierunkiem Bjarne B. Jensena od poczetku lat 90-

tych XX w. w kontekście szkoły promujacej szkołe.

Początkowo określano ja jako "środowiskowa edukacje

zdrowotną" zakładając że edukacja zdrowotna i

ekologiczna powinny być ze sobą powiązane. Punktem

wyjścia była zmiana paradygmatu moralistycznego na

demokratyczny.

Głównymi cechami demokratycznej edukacji zdrowotnej

jest holistyczne ujęcie zdrowia i środowiska, orientacja

na działanie oraz aktywne uczestnictwo uczniów.

Holistyczna koncepcja zdrowia i środowiska oznacza

"całość jednostki w całości środowiska". Zdrowie odnosi

się do osoby jako całości i wzajemnych zwiazków

między zdrowiem fizycznym a psychologicznym.

Głównym celem edukacji zdrowotnej

jest rozwijanie kompetencji do
działania, na które składają się
następujące:

- wgląd w siebie i wiedza

-

zaangażowanie

- wizja siebie i " świata"
- doświadczenie

Rzeczywiste uczestnictwo
uczniów - jest jednym z głównych
elementów szkoły promującej
zdrowie i edukacji zdrowotnej.

-

sugestie uczniów, wspólny dialog

(nauczyciel i uczniowie), wspólne

decyzje;

- sugestie uczniów, dialog między

uczniami, decyzje uczniów;

- sugestie nauczyciela, wspólny dialog,

wspólne decyzje;

- sugestie nauczyciela, niema dialogu,

uczniowie akceptują lub odrzucają;

- gotowe decyzje (nauczyciela,

przepisy), nie ma dialogu, uczniowie

otrzymują informację.

Na podstawie wieloletnich doświadczeń nauczyciel w

szkołach duńskich wypracowano podejście

pedagogiczne - model IVAC

W poszczególnych etapach tego modelu uczniowie

stawiają sobie następujące pytania:

- badanie danego problemu: dlaczego jest on dla

nas ważny? czy ma on znaczenie dla nas/innych, teraz/

w przyszłości? jaki wpływ ma styl życia i warunki? co

wpływa na nas i dlaczego? co działo się w danej

kwestii wcześniej i dlaczego nastąpiły zmiany?

-tworzenie wizji: jakie mogą być alternatywy? jak

dana kwestia przedstawia się w innych kulturach?

jakie preferujemy rozwiązania, alternatywy i dlaczego?

- działanie i zmiana: jaka zmiana zbliży nas do

naszej wizji? czy zmiana dotyczy nas samych, klasy

czy społeczności lokalnej? jakie są możliwe działąnia

dla dokonania zmiany?jakie mogą być trudności w

działaniach? jakie mogą być przeszkody w dokonaniu

zmiany?jakie działania podejmiemy? jak one będą

ewaluować?