NARZĘDZIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ

NARZĘDZIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ

BANKU CENTRALNEGO

BANKU CENTRALNEGO

-wybrane zagadnienia

-wybrane zagadnienia

Rezerwy obowiązkowe

Rezerwy obowiązkowe

Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona

Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona

w złotych część środków pieniężnych w złotych i

w złotych część środków pieniężnych w złotych i

walutach obcych zgromadzonych na rachunkach

walutach obcych zgromadzonych na rachunkach

bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży

bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży

papierów wartościowych, z wyjątkiem papierów

papierów wartościowych, z wyjątkiem papierów

wartościowych zabezpieczonych hipotecznie o

wartościowych zabezpieczonych hipotecznie o

okresie wykupu powyżej pięciu lat oraz listów

okresie wykupu powyżej pięciu lat oraz listów

zastawnych o okresie wykupu powyżej pięciu lat,

zastawnych o okresie wykupu powyżej pięciu lat,

oraz listów zastawnych o okresie wykupu powyżej

oraz listów zastawnych o okresie wykupu powyżej

pięciu lat, oraz innych środków przyjętych przez

pięciu lat, oraz innych środków przyjętych przez

bank podlegających zwrotowi, z wyjątkiem

bank podlegających zwrotowi, z wyjątkiem

środków przyjętych od innego banku krajowego,

środków przyjętych od innego banku krajowego,

a także środków przyjętych od banku

a także środków przyjętych od banku

zagranicznego na podstawie umów zawartych

zagranicznego na podstawie umów zawartych

przed dniem wejścia w życie ustawy lub środków

przed dniem wejścia w życie ustawy lub środków

pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata

pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata

oraz środków pozyskanych na

oraz środków pozyskanych na

podstawie

podstawie

umów o prowadzenie indywidualnych

umów o prowadzenie indywidualnych

kont

kont

emerytalnych w rozumieniu przepisów

emerytalnych w rozumieniu przepisów

o

o

indywidualnych kontach emerytalnych.

indywidualnych kontach emerytalnych.

Rezerwa obowiązkowa jest jednym z pośrednich

Rezerwa obowiązkowa jest jednym z pośrednich

instrumentów polityki pieniężnej Banku

instrumentów polityki pieniężnej Banku

Centralnego. Wprowadzenie stopy obowiązkowych

Centralnego. Wprowadzenie stopy obowiązkowych

rezerw bankowych miało duże znaczenie. Dzięki

rezerw bankowych miało duże znaczenie. Dzięki

tej

tej

rezerwie powstał instrument umożliwiający

rezerwie powstał instrument umożliwiający

regulację potencjału kredytowego banków

regulację potencjału kredytowego banków

operacyjnych, ponad to powstało dodatkowe

operacyjnych, ponad to powstało dodatkowe

zabezpieczenie płynności finansowej banków

zabezpieczenie płynności finansowej banków

operacyjnych.

operacyjnych.

Wysokość, posiadanych przez banki

Wysokość, posiadanych przez banki

komercyjne rezerw w pieniądzu banku

komercyjne rezerw w pieniądzu banku

centralnego w stosunku do poziomu

centralnego w stosunku do poziomu

minimalnej rezerwy, określana jest

minimalnej rezerwy, określana jest

jako

jako

zdolność kreowania pieniądza

zdolność kreowania pieniądza

bankowego.

bankowego.

Rezerwie obowiązkowej przypisuje się rolę

Rezerwie obowiązkowej przypisuje się rolę

instrumentu o ogólnym charakterze

instrumentu o ogólnym charakterze

oddziaływania na rynek, wynika to z faktu,

oddziaływania na rynek, wynika to z faktu,

iż stopy są ustalane z reguły jednakowe dla

iż stopy są ustalane z reguły jednakowe dla

wszystkich banków a obowiązek ich

wszystkich banków a obowiązek ich

utworzenia nie wpływa na stosunki

utworzenia nie wpływa na stosunki

pomiędzy bankiem, a klientem.

pomiędzy bankiem, a klientem.

Podstawą do ustalenia wysokości

Podstawą do ustalenia wysokości

obowiązkowych rezerw bankowych są

obowiązkowych rezerw bankowych są

wkłady nie banków w bankach. Do Banku

wkłady nie banków w bankach. Do Banku

Centralnego należy ustalenie stopy rezerwy

Centralnego należy ustalenie stopy rezerwy

obowiązkowej a co za tym idzie określenie

obowiązkowej a co za tym idzie określenie

jaka część z wkładów powinna zostać

jaka część z wkładów powinna zostać

przelana na rachunek w Banku Centralnym.

przelana na rachunek w Banku Centralnym.

W praktyce dopuszcza się również oby

W praktyce dopuszcza się również oby

banki

banki

komercyjne przechowywał określoną

komercyjne przechowywał określoną

cześć

cześć

rezerwy w swoich kasach w formie

rezerwy w swoich kasach w formie

gotówkowej. Wielkość stopy

gotówkowej. Wielkość stopy

obowiązkowej

obowiązkowej

rezerwy może zależeć od rodzaju wkładu.

rezerwy może zależeć od rodzaju wkładu.

Zróżnicowanie może być uzależnione od:

Zróżnicowanie może być uzależnione od:

-terminów zobowiązań (awista,

-terminów zobowiązań (awista,

terminowe),

terminowe),

-osoba właściciela (osoba prywatna,

-osoba właściciela (osoba prywatna,

osoba prawna),

osoba prawna),

-wielkość wkładu,

-wielkość wkładu,

-miejsce zamieszkania tych którzy mają

-miejsce zamieszkania tych którzy mają

wkład w banku.

wkład w banku.

Dla wkładów awista z reguły ustalona

Dla wkładów awista z reguły ustalona

jest wyższa stopa rezerwy

jest wyższa stopa rezerwy

obowiązkowej

obowiązkowej

gdyż wiąże się to ze zwiększonym

gdyż wiąże się to ze zwiększonym

ryzykiem

ryzykiem

dla banku komercyjnego.

dla banku komercyjnego.

Istota i podział operacji

Istota i podział operacji

otwartego rynku.

otwartego rynku.

Operacjami otwartego rynku nazywamy cały

Operacjami otwartego rynku nazywamy cały

zespół transakcji kupna i sprzedaży

zespół transakcji kupna i sprzedaży

krótkoterminowych papierów wartościowych

krótkoterminowych papierów wartościowych

pomiędzy bankiem centralnym, a bankami

pomiędzy bankiem centralnym, a bankami

komercyjnymi, dokonywanych w celu

komercyjnymi, dokonywanych w celu

kształtowania płynności finansowej sektora

kształtowania płynności finansowej sektora

bankowego.

bankowego.

Przedmiotem tych transakcji mogą być

Przedmiotem tych transakcji mogą być

mogą być walory emitowane przez różne

mogą być walory emitowane przez różne

podmioty gospodarcze o krótkim terminie

podmioty gospodarcze o krótkim terminie

zwrotu (do 1 roku). W krajach gdzie

zwrotu (do 1 roku). W krajach gdzie

operacje otwartego rynku odgrywają ważną

operacje otwartego rynku odgrywają ważną

rolę dominującymi papierami wartościowym

rolę dominującymi papierami wartościowym

są bony (weksle skarbowe).

są bony (weksle skarbowe).

W krajach prowadzących gospodarkę rynkową

W krajach prowadzących gospodarkę rynkową

często spotyka się zjawisko nadwyżki wydatków

często spotyka się zjawisko nadwyżki wydatków

nad dochodami budżetu. Mamy tutaj do

nad dochodami budżetu. Mamy tutaj do

czynienia

czynienia

z deficytem w wyniku którego Skarb Państwa

z deficytem w wyniku którego Skarb Państwa

zaciąga kredyt u społeczeństwa poprzez

zaciąga kredyt u społeczeństwa poprzez

emitowanie oprocentowanych papierów

emitowanie oprocentowanych papierów

dłużnych.

dłużnych.

Walory skarbowe są emitowane na różne terminy

Walory skarbowe są emitowane na różne terminy

wykupu i różnie się nazywają.

wykupu i różnie się nazywają.

Mogą nimi być trzymiesięczne weksle skarbowe,

Mogą nimi być trzymiesięczne weksle skarbowe,

dwu-, cztero-, pięcioletnie obligacje skarbowe.

dwu-, cztero-, pięcioletnie obligacje skarbowe.

Najistotniejsze znaczenie mają jednak

Najistotniejsze znaczenie mają jednak

krótkoterminowe papiery dłużne Skarbu Państwa

krótkoterminowe papiery dłużne Skarbu Państwa

nazywane bonami skarbowymi.

nazywane bonami skarbowymi.

W ramach operacji otwartego rynku może być

W ramach operacji otwartego rynku może być

dokonywana warunkowa bądź bezwarunkowa

dokonywana warunkowa bądź bezwarunkowa

sprzedaż lub zakup papierów wartościowych,

sprzedaż lub zakup papierów wartościowych,

dewiz i bonów pieniężnych. Poprzez ich sprzedaż

dewiz i bonów pieniężnych. Poprzez ich sprzedaż

i zakup bank centralny wpływa na :

i zakup bank centralny wpływa na :

a) płynność i zdolności emisyjne banków

a) płynność i zdolności emisyjne banków

komercyjnych,

komercyjnych,

b) wysokość stóp procentowych,

b) wysokość stóp procentowych,

c) efektywność funkcjonowania rynku

c) efektywność funkcjonowania rynku

pieniężnego.

pieniężnego.

W operacjach otwartego rynku udział mogą brać tylko

W operacjach otwartego rynku udział mogą brać tylko

wybrane banki zwane „dealerami rynku pieniężnego”.

wybrane banki zwane „dealerami rynku pieniężnego”.

Pełnią one rolę pośrednika, który za prowizję

Pełnią one rolę pośrednika, który za prowizję

umożliwia

umożliwia

zakup bonów innym podmiotom. Ograniczona ilość

zakup bonów innym podmiotom. Ograniczona ilość

podmiotów, które mogą brać udział w transakcjach

podmiotów, które mogą brać udział w transakcjach

zakupu

zakupu

lub sprzedaży papierów wartościowych pozwala na

lub sprzedaży papierów wartościowych pozwala na

sprawne, szybkie prowadzenie transakcji, ma to

sprawne, szybkie prowadzenie transakcji, ma to

istotną rolę

istotną rolę

ze względu na formę przetargu.

ze względu na formę przetargu.

Przetarg może przyjąć dwie formy. Pierwsza

Przetarg może przyjąć dwie formy. Pierwsza

z opcji za przedmiot przetargu bierze

z opcji za przedmiot przetargu bierze

wysokość

wysokość

oferowanej kwoty natomiast, drugi wysokość

oferowanej kwoty natomiast, drugi wysokość

kwoty wraz z podaną ceną wysokości

kwoty wraz z podaną ceną wysokości

oprocentowania transakcji.

oprocentowania transakcji.

Operacje bonami pieniężnymi NBP zostały

Operacje bonami pieniężnymi NBP zostały

wprowadzone w celu zapoczątkowania otwartego

wprowadzone w celu zapoczątkowania otwartego

rynku. Sprzedaż tych bonów miała na celu

rynku. Sprzedaż tych bonów miała na celu

zamrożenie krótkoterminowych środków płynnych

zamrożenie krótkoterminowych środków płynnych

banków, które częstokroć ze względu na

banków, które częstokroć ze względu na

administracyjne ograniczenia akcji kredytowej nie

administracyjne ograniczenia akcji kredytowej nie

mogły być spożytkowane do udzielania kredytów.

mogły być spożytkowane do udzielania kredytów.

Bony pieniężne Narodowego Banku Polskiego mogły być

Bony pieniężne Narodowego Banku Polskiego mogły być

zbywane i nabywane przez emitenta w każdym

zbywane i nabywane przez emitenta w każdym

momencie.

momencie.

Stanowiły więc bardzo płynny instrument rynku

Stanowiły więc bardzo płynny instrument rynku

pieniężnego, który mógł być wykorzystywany przez banki

pieniężnego, który mógł być wykorzystywany przez banki

komercyjne w celu osiągania szybkiego dochodu poprzez

komercyjne w celu osiągania szybkiego dochodu poprzez

dokonanie dochodowych lokat na bardzo krótki termin.

dokonanie dochodowych lokat na bardzo krótki termin.

Były one oferowane bankom, a także niebankom, na

Były one oferowane bankom, a także niebankom, na

cotygodniowych przetargach.

cotygodniowych przetargach.

Bony pieniężne Narodowego Banku Polskiego

Bony pieniężne Narodowego Banku Polskiego

mogą być kupowane tylko przez banki mające

mogą być kupowane tylko przez banki mające

siedzibę w kraju, w związku z tym stanowią

siedzibę w kraju, w związku z tym stanowią

odrębny segment rynku od bonów skarbowych.

odrębny segment rynku od bonów skarbowych.

Bony mogą mieć różne terminy wykupu (1-, 7-,

Bony mogą mieć różne terminy wykupu (1-, 7-,

14-, 28-, 91-, 182-bądź 273-dniowy).

14-, 28-, 91-, 182-bądź 273-dniowy).

Narodowy Bank Polski od 1991 roku pełni funkcję agenta

Narodowy Bank Polski od 1991 roku pełni funkcję agenta

emisji bonów skarbowych w związku z czym zobowiązany

emisji bonów skarbowych w związku z czym zobowiązany

jest do przeprowadzania przetargów na te bony.

jest do przeprowadzania przetargów na te bony.

Nabywcami mogą być krajowe osoby prawne i fizyczne,

Nabywcami mogą być krajowe osoby prawne i fizyczne,

które mogą dokonywać swobodnego obrotu bonami między

które mogą dokonywać swobodnego obrotu bonami między

sobą. Bony mogą być odkupywane przez NBP (wtórny

sobą. Bony mogą być odkupywane przez NBP (wtórny

obrót), a także mogą być przedmiotem operacji odkupu

obrót), a także mogą być przedmiotem operacji odkupu

(swap) bądź zastawu przy kredycie lombardowym.

(swap) bądź zastawu przy kredycie lombardowym.

Operacje otwartego rynku, a

Operacje otwartego rynku, a

stopy procentowe.

stopy procentowe.

Oprócz operacji otwartego rynku jako instrument

Oprócz operacji otwartego rynku jako instrument

prowadzenia polityki pieniężnej stosuje się również

prowadzenia polityki pieniężnej stosuje się również

stopy procentowe, takie jak:

stopy procentowe, takie jak:

a)

a)

stopa lombardowa-

stopa lombardowa-

jest podstawową

jest podstawową

stopą Narodowego Banku Polskiego (bank

stopą Narodowego Banku Polskiego (bank

centralny), służy do wyceny kredytów

centralny), służy do wyceny kredytów

które są udzielane przez NBP bankom

które są udzielane przez NBP bankom

komercyjnym pod zastaw posiadanych

komercyjnym pod zastaw posiadanych

przez nie papierów wartościowych.

przez nie papierów wartościowych.

Stopa ta kształtuje teoretycznie górną granicę stóp

Stopa ta kształtuje teoretycznie górną granicę stóp

procentowych na międzybankowym rynku pieniężnym;

procentowych na międzybankowym rynku pieniężnym;

czasami jednak z uwagi na pilne potrzeby zachowania

czasami jednak z uwagi na pilne potrzeby zachowania

płynności banki wolą zaciągnąć kredyt nawet po stopach

płynności banki wolą zaciągnąć kredyt nawet po stopach

przekraczających stopę lombardową; kredyt udzielany

przekraczających stopę lombardową; kredyt udzielany

według tej stopy obejmuje tylko część wartości papierów

według tej stopy obejmuje tylko część wartości papierów

wartościowych będących zabezpieczeniem (80%), odsetki

wartościowych będących zabezpieczeniem (80%), odsetki

natomiast wypłacane są co miesiąc;

natomiast wypłacane są co miesiąc;

b)

b)

stopa redyskontowa-

stopa redyskontowa-

służąca redyskontu

służąca redyskontu

weksli ma znaczenie co do zasady jedynie

weksli ma znaczenie co do zasady jedynie

przy skupie płodów rolnych za weksle;

przy skupie płodów rolnych za weksle;

c)

c)

stopa kredytu refinansowego-

stopa kredytu refinansowego-

służąca

służąca

refinansowaniu inwestycji centralnych (jest

refinansowaniu inwestycji centralnych (jest

równa stopie lombardowej w przypadku gdy

równa stopie lombardowej w przypadku gdy

to zobowiązanie zostało objęte poręczeniem

to zobowiązanie zostało objęte poręczeniem

skarbu państwa lub wyższa o jeden punkt w

skarbu państwa lub wyższa o jeden punkt w

przypadku braku poręczenia);

przypadku braku poręczenia);

w tej samej wysokości jest ustalona stopa

w tej samej wysokości jest ustalona stopa

kredytu refinansowego dla banków

kredytu refinansowego dla banków

posiadających

posiadających

rachunki bieżące w NBP, udzielanego w

rachunki bieżące w NBP, udzielanego w

szczególnie uzasadnionych przypadkach w

szczególnie uzasadnionych przypadkach w

związku

związku

z zadaniami o istotnym znaczeniu dla polityki

z zadaniami o istotnym znaczeniu dla polityki

gospodarczej państwa oraz w celu uzdrowienia

gospodarczej państwa oraz w celu uzdrowienia

gospodarki danego banku.

gospodarki danego banku.

Zazwyczaj w sytuacji wystąpienia

Zazwyczaj w sytuacji wystąpienia

problemów

problemów

z wypłacalnością; traktowane jest to jednak

z wypłacalnością; traktowane jest to jednak

jako

jako

ostateczność, ponieważ pomoc powinna być

ostateczność, ponieważ pomoc powinna być

przede wszystkim udzielona przez Bankowy

przede wszystkim udzielona przez Bankowy

Fundusz Gwarancyjny

Fundusz Gwarancyjny

d)

d)

Stopa lokat terminowych NBP (banku

Stopa lokat terminowych NBP (banku

centralnego)-

centralnego)-

służy do oprocentowania

służy do oprocentowania

nadwyżek finansowych banków

nadwyżek finansowych banków

komercyjnych które są składane na

komercyjnych które są składane na

określony czas w banku centralnym.

określony czas w banku centralnym.