Zapasy

produkcyjn

e

Pojęcie i klasyfikacja zapasów

Pojęcie i klasyfikacja zapasów

produkcyjnych

produkcyjnych

Zapasy produkcyjne

Zapasy produkcyjne

(produkcji) są to materiały,

(produkcji) są to materiały,

detale, zespoły lub wyroby

detale, zespoły lub wyroby

gotowe, które znajdują się

gotowe, które znajdują się

na kolejnych stopniach

na kolejnych stopniach

(stadiach) zaawansowania

(stadiach) zaawansowania

procesu produkcyjnego.

procesu produkcyjnego.

Wyróżnia się trzy zasadnicze stadia

Wyróżnia się trzy zasadnicze stadia

odpowiadające

rozmaitym

rodzajom

odpowiadające

rozmaitym

rodzajom

zapasów:

zapasów:

—

—

sferę przedprodukcyjną

sferę przedprodukcyjną

(zaopatrzenia), obejmującą tzw.

(zaopatrzenia), obejmującą tzw.

międzykomórkowe zapasy materiałowe

międzykomórkowe zapasy materiałowe

zawierające surowce, półwyroby i

zawierające surowce, półwyroby i

elementy, normalnie nabywane w

elementy, normalnie nabywane w

handlu, przetrzymywane w magazynach

handlu, przetrzymywane w magazynach

wejściowych i rezerwowych,

wejściowych i rezerwowych,

—

—

sferę produkcji, obejmującą tzw.

sferę produkcji, obejmującą tzw.

wewnątrzkomórkowe zapasy produkcji w

wewnątrzkomórkowe zapasy produkcji w

toku (niekiedy też międzykomórkowe),

toku (niekiedy też międzykomórkowe),

czyli w trakcie realizacji cyklu

czyli w trakcie realizacji cyklu

produkcyjnego,

produkcyjnego,

—

—

sferę

poprodukcyjną

(zbytu),

sferę

poprodukcyjną

(zbytu),

obejmującą

tzw.

międzykomórkowe

obejmującą

tzw.

międzykomórkowe

zapasy wyrobów gotowych (finalnych),

zapasy wyrobów gotowych (finalnych),

jak

również

części

zamiennych,

jak

również

części

zamiennych,

przetrzymywane

w

magazynach

przetrzymywane

w

magazynach

wyjściowych.

wyjściowych.

Zapasy produkcji w każdej sytuacji są

Zapasy produkcji w każdej sytuacji są

niezbędne do utrzymania ciągłości

niezbędne do utrzymania ciągłości

i równomierności przebiegu

i równomierności przebiegu

procesów produkcyjnych. Ich

procesów produkcyjnych. Ich

wielkość powinna być na takim

wielkość powinna być na takim

poziomie, aby nie były zbyt małe,

poziomie, aby nie były zbyt małe,

gdyż wtedy występuje

gdyż wtedy występuje

niebezpieczeństwo wszelkiego

niebezpieczeństwo wszelkiego

rodzaju zaburzeń i zahamowań

rodzaju zaburzeń i zahamowań

w procesie produkcyjnym. Nie mogą

w procesie produkcyjnym. Nie mogą

być również zbyt duże, ponieważ

być również zbyt duże, ponieważ

rosną wtedy koszty zamrożenia

rosną wtedy koszty zamrożenia

środków obrotowych

środków obrotowych

i składowania.

i składowania.

Dla potrzeb zarządzania produkcją przyjęto

Dla potrzeb zarządzania produkcją przyjęto

min

min

.

.

n

n

a

a

st

st

ępujące

ępujące

kryteria klasyfikacji

kryteria klasyfikacji

zapasów:

zapasów:

1. Etap przepływu przedmiotów pracy w

1. Etap przepływu przedmiotów pracy w

przedsiębiorstwie

przedsiębiorstwie

a) zapasy materiałowe (strefa

a) zapasy materiałowe (strefa

zaopatrzenia, etap

zaopatrzenia, etap

przedprodukcyjny)

przedprodukcyjny)

b) zapasy produkcji w toku (strefa

b) zapasy produkcji w toku (strefa

produkcji,

produkcji,

produkcja nie zakończona)

produkcja nie zakończona)

c) wyroby gotowe (strefa zbytu, etap

c) wyroby gotowe (strefa zbytu, etap

poprodukcyjny)

poprodukcyjny)

2. Wg pełnionej funkcji

2. Wg pełnionej funkcji

a) zapasy bieżące

a) zapasy bieżące

b) zapasy zabezpieczające (minimalne

b) zapasy zabezpieczające (minimalne

rezerwowe)

rezerwowe)

3. Wg miejsca powstawania

3. Wg miejsca powstawania

a) zapasy powstające komórkach

a) zapasy powstające komórkach

produkcyjnych

produkcyjnych

b) zapasy powstające między

b) zapasy powstające między

komórkami

komórkami

Na wielkość tych zapasów wpływają

Na wielkość tych zapasów wpływają

najczęściej:

najczęściej:

- wielkość dostaw materiałowych

- wielkość dostaw materiałowych

- sposób dostawy

- sposób dostawy

- warunki transportu

- warunki transportu

- wielkość zużycia w jednostce czasu

- wielkość zużycia w jednostce czasu

- równomierność zużycia w jednostce

- równomierność zużycia w jednostce

czasu

czasu

- warunki magazynowania

- warunki magazynowania

Zapas produkcji w toku

Zapas produkcji w toku

(Z

(Z

pr

pr

) jest to pewna

) jest to pewna

ilość produkcji (produktu) w czasie trwania

ilość produkcji (produktu) w czasie trwania

cyklu produkcyjnego o różnym zakresie

cyklu produkcyjnego o różnym zakresie

zaawansowania. Ze względu na miejsce

zaawansowania. Ze względu na miejsce

powstawania zapasów i funkcję, jaką one

powstawania zapasów i funkcję, jaką one

pełnią, można je podzielić na różne rodzaje

pełnią, można je podzielić na różne rodzaje

(rysunek 1). Zapasy produkcji w toku

(rysunek 1). Zapasy produkcji w toku

obejmują

zapasy

powstające

między

obejmują

zapasy

powstające

między

komórkami

produkcyjnymi

wszystkich

komórkami

produkcyjnymi

wszystkich

stopni oraz powstające wewnątrz komórek

stopni oraz powstające wewnątrz komórek

produkcyjnych pierwszego stopnia .

produkcyjnych pierwszego stopnia .

Rysunek 1. Schemat klasyfikacji

zapasów produkcji w toku

2.

2.

Zapasy międzykomórkowe i

Zapasy międzykomórkowe i

ich stany

ich stany

Zapasy międzykomórkowe

Zapasy międzykomórkowe

(w magazynach) wynikają z

(w magazynach) wynikają z

nierównomiernej pracy poszczególnych

nierównomiernej pracy poszczególnych

komórek przy produkcji i montażu

komórek przy produkcji i montażu

wyrobów. Są one zależne od cyklu

wyrobów. Są one zależne od cyklu

dostawy, wielkości dostawy

dostawy, wielkości dostawy

i wielkości zapasu buforowego.

i wielkości zapasu buforowego.

czas spływu

czas spływu

partii

partii

Rysunek 2. Schemat kształtowania się
zapasów międzykomórkowych

Zapas międzykomórkowy (Z

mk

) dzieli się na:

—   zapas bieżący (Z

mkb

),

—   zapas zabezpieczający, rezerwowy (Z

mb

).

Wyróżnia się również następujące stany
zapasów międzykomórkowych:

—    zapas maksymalny (Z

mkmax

,)

—    zapas minimalny (Z

mkmin

),

—    zapas średni (Z

mkśr

).

3. Ustalenie stanu robót w toku

Znajomość stanu ilościowego (a zatem i
wartościowego) produkcji w toku w
przedsiębiorstwie jest niezbędna z kilku względów:

—    prawidłowy stan prac niezakończonych jest
konieczny w celu utrzymania ciągłości produkcji,

—    prace niezakończone stanowią zamrożenie
środków obrotowych, w tym materiałów, co jest
negatywnym zjawiskiem gospodarczym,

—    prace niezakończone zajmują stosunkowo
dużo powierzchni w magazynach, rozdzielniach,
strefach odkładczych, na stanowiskach roboczych
itp.

W

przedsiębiorstwach

nieprowadzących

harmonogramów wzorcowych i wykresów Gantta
średni stan robót w toku (Z

tśr

) można określić na

podstawie wzoru:

Z

tśr

=C

p

*p [szt.],

gdzie:

C

p

— długość cyklu produkcyjnego w jednostce

czasu,

p — wielkość produkcji wykonywanej w jednostce
czasu.

4. Zapasy wewnątrzkomórkowe —

4. Zapasy wewnątrzkomórkowe —

pozacykliczne i cykliczne

pozacykliczne i cykliczne

Zapasy

wewnątrzkomórkowe

Zapasy

wewnątrzkomórkowe

obejmują

obejmują

przeciętną liczbę określonych wyrobów

przeciętną liczbę określonych wyrobów

(detali) znajdujących się w trakcie obróbki,

(detali) znajdujących się w trakcie obróbki,

w

określonej

komórce

produkcyjnej

w

określonej

komórce

produkcyjnej

pierwszego stopnia (KP

pierwszego stopnia (KP

1

1

)- Dzielą się one na

)- Dzielą się one na

zapasy pozacykliczne i zapasy cykliczne

zapasy pozacykliczne i zapasy cykliczne

(rysunek 4).

(rysunek 4).

Zapasy pozacykliczne

Zapasy pozacykliczne

to zbiory wyrobów

to zbiory wyrobów

będących (w momencie rozpatrywania)

będących (w momencie rozpatrywania)

poza przebiegiem cyklu produkcyjnego. Ich

poza przebiegiem cyklu produkcyjnego. Ich

kształtowanie się jest analogiczne jak dla

kształtowanie się jest analogiczne jak dla

wykresu

zapasów

międzykomórkowych

wykresu

zapasów

międzykomórkowych

(rysunek 2).

(rysunek 2).

Zapasy pozacykliczne

Zapasy pozacykliczne

Rysunek 4. Rozmieszczenie i struktura

zapasów wewnątrzkomórkowych na

przykładzie linii produkcyjnej

Zapasy

cykliczne

Zapasy

cykliczne

obejmują

wyroby

obejmują

wyroby

„biegnące" w cyklu produkcyjnym, tj.

„biegnące" w cyklu produkcyjnym, tj.

zależne od przebiegu procesu wytwarzania i

zależne od przebiegu procesu wytwarzania i

cyklu produkcyjnego (produkcji). Źródłem

cyklu produkcyjnego (produkcji). Źródłem

ich powstawania jest organizacja przebiegu

ich powstawania jest organizacja przebiegu

procesu produkcyjnego. Dlatego istnieje

procesu produkcyjnego. Dlatego istnieje

ścisła współzależność kształtowania się

ścisła współzależność kształtowania się

wielkości zapasów wewnątrzkomórkowych

wielkości zapasów wewnątrzkomórkowych

cyklicznych

cyklicznych

(Z

(Z

wkc

wkc

)

)

z

długością

cyklu

z

długością

cyklu

produkcyjnego:

produkcyjnego:

Z

Z

wkc

wkc

= C

= C

pi

pi

* z

* z

gi

gi

 

 

gdzie:

gdzie:

C

C

pi

pi

— cykl produkcyjny i-tego wyrobu w

— cykl produkcyjny i-tego wyrobu w

komórce produkcyjnej i-tego stopnia,

komórce produkcyjnej i-tego stopnia,

Z

Z

gi

gi

— zadanie godzinowe dla i-tego

— zadanie godzinowe dla i-tego

wyrobu.

wyrobu.

Zapasy cykliczne można również podzielić

Zapasy cykliczne można również podzielić

ze względu na aktualne miejsce ich

ze względu na aktualne miejsce ich

przebywania na zapasy operacyjne i zapasy

przebywania na zapasy operacyjne i zapasy

międzyoperacyjne .

międzyoperacyjne .

Zapasy

cykliczne

operacyjne

Zapasy

cykliczne

operacyjne

(Z

(Z

cop

cop

)

)

obejmują

wyroby

proste

(części

i

obejmują

wyroby

proste

(części

i

półwyroby)

aktualnie

obrabiane

lub

półwyroby)

aktualnie

obrabiane

lub

sortowane na stanowiskach roboczych,

sortowane na stanowiskach roboczych,

których wiel

których wiel

k

k

ość oblicza się z następującej

ość oblicza się z następującej

zależności:

zależności:

gdzie:

gdzie:

dji

dji

— liczba i-tych wyrobów prostych

— liczba i-tych wyrobów prostych

obrabianych jednocześnie na stanowisku

obrabianych jednocześnie na stanowisku

roboczym dla j-tej operacji,

roboczym dla j-tej operacji,

L

L

mj

mj

— liczba stanowisk roboczych

— liczba stanowisk roboczych

wykonujących j-tą operację na danym

wykonujących j-tą operację na danym

rodzaju wyrobów prostych.

rodzaju wyrobów prostych.

 

 

5. Zapasy międzyoperacyjne

5. Zapasy międzyoperacyjne

Zapasy międzyoperacyjne

Zapasy międzyoperacyjne

obejmują wyroby

obejmują wyroby

będące aktualnie miedzy stanowiskami

będące aktualnie miedzy stanowiskami

roboczymi, tj. znajdujące się w transporcie i

roboczymi, tj. znajdujące się w transporcie i

na

składowiskach

miedzyoperacyjnych,

na

składowiskach

miedzyoperacyjnych,

oczekujące

na

dalszą

obróbkę

(na

oczekujące

na

dalszą

obróbkę

(na

następnych

stanowiskach

roboczych,

następnych

stanowiskach

roboczych,

zgodnie z marszrutą technologiczną). Można

zgodnie z marszrutą technologiczną). Można

do nich zaliczyć następujące rodzaje

do nich zaliczyć następujące rodzaje

zapasów:

obrotowe,

transportowe,

zapasów:

obrotowe,

transportowe,

awaryjne, kompensacyjne.

awaryjne, kompensacyjne.

Zapasy obrotowe

Zapasy obrotowe

powstają w wyniku

powstają w wyniku

nierówności (braku synchroniczności)

nierówności (braku synchroniczności)

czasów operacji (a więc i wydajności)

czasów operacji (a więc i wydajności)

między

współpracującymi

między

współpracującymi

stanowiskami

roboczymi

—

stanowiskami

roboczymi

—

poprzedzającym

i

następującym.

poprzedzającym

i

następującym.

Wielkości tych zapasów są zależne od

Wielkości tych zapasów są zależne od

czasu operacji oraz ich wzajemnego

czasu operacji oraz ich wzajemnego

usytuowania w czasie. Można je

usytuowania w czasie. Można je

wyznaczać w sposób analityczny i

wyznaczać w sposób analityczny i

graficzny.

graficzny.

Zapasy transportowe

Zapasy transportowe

powstają z wyrobów

powstają z wyrobów

znajdujących się aktualnie w trans porcie, tj.

znajdujących się aktualnie w trans porcie, tj.

będących w trakcie przekazywania ich z

będących w trakcie przekazywania ich z

jednej operacji obróbczej na następną.

jednej operacji obróbczej na następną.

Wielkość zapasu transportowego (Z

Wielkość zapasu transportowego (Z

t

t

) można

) można

obliczyć następująco:

obliczyć następująco:

gdzie:

gdzie:

T

T

dost

dost

— czas między dwoma dostawami

— czas między dwoma dostawami

pakietu transportowego lub partii wyrobów

pakietu transportowego lub partii wyrobów

z jednej operacji na następną,

z jednej operacji na następną,

pozostałe oznaczenia — jw.

pozostałe oznaczenia — jw.

Zapasy awaryjne (gwarancyjne)

Zapasy awaryjne (gwarancyjne)

są to zapasy

są to zapasy

konieczne

ze

względu

na

możliwości

konieczne

ze

względu

na

możliwości

wystąpienia

awarii,

także

w

razie

wystąpienia

awarii,

także

w

razie

krótkookresowych braków narzędzi, braków

krótkookresowych braków narzędzi, braków

materiałowych lub nieobecności obsługi na

materiałowych lub nieobecności obsługi na

stanowisku roboczym, i tworzone w celu

stanowisku roboczym, i tworzone w celu

zachowania ciągłości produkcji. W razie

zachowania ciągłości produkcji. W razie

awarii przed stanowiskiem gromadzą się

awarii przed stanowiskiem gromadzą się

zapasy nieobrobionych na nim detali, a na

zapasy nieobrobionych na nim detali, a na

stanowiskach

następnych

występują

stanowiskach

następnych

występują

niedobory.

Dlatego

na

stanowiskach

niedobory.

Dlatego

na

stanowiskach

najbardziej

narażonych

na

awarie,

najbardziej

narażonych

na

awarie,

unikatowych i trudnych do zastąpienia

unikatowych i trudnych do zastąpienia

wcześniej przygotowuje się zapasy awaryjne

wcześniej przygotowuje się zapasy awaryjne

(Z

(Z

a

a

)

)