Zapasy produkcyjne.

Zapasy to rzeczowe środki obrotowe, które służą zapewnieniu ciągłości procesów produkcji, dystrybucji i sprzedaży. To środki zamrożone, które angażują często znaczne nakłady finansowe i zajmują powierzchnię magazynową.

Ważnym sposobem klasyfikacji zapasów jest ich ekonomiczna celowość.

Dzieli się je wówczas na:

- zapasy bieżące (występujące stale w ilości niezbędnej dla utrzymania produkcji i obrotu),

- zapasy sezonowe (występujące okresowo w związku z sezonowymi wahaniami wielkości produkcji, sprzedaży, dostaw itp.),

- zapasy rezerwowe (gromadzone w wyniku konieczności tworzenia rezerw – z różnych względów).

Dwie pierwsze grupy, są ściśle związane z realizacją procesów wytwórczych i określa się je jako zapasy produkcyjne. Pozostałe jako zapasy handlowe.

Część rotująca (obrotowa) zapasów – to zapasy związane z dostawami zaspokajającymi bieżące potrzeby odbiorców i systematycznym zużyciem. Cechą szczególną zapasów rotujących jest zużywanie się ich w jednym cyklu gospodarczym.

Część nierotująca zapasów – stanowi zapas zabezpieczający. Niemniej, z różnych przyczyn, część ta może obejmować również zapas nadmierny, zwany również zapasem martwym (Dead Stock).

Ujęcie przepływowe (logistyczne) zapasów – W ujęciu logistycznym ogół zapasów materiałowych przedsiębiorstwa wytwórczego o charakterze rotującym można sklasyfikować w trzy podstawowe kategorie:

- zapasy kupowane,

- zapasy przetwarzane,

- zapasy sprzedawane.

Przyczyny utrzymywania zapasów – ogólną przyczyną gromadzenia zapasów w kolejnych ogniwach łańcuchów logistycznych (zewnętrzne i wewnętrzne) jest występowanie różnic w intensywności dopływu strumieni materiałowych (dostaw) i tempie odpływu (zużycia zapasu).

Funkcje zapasów:

Zapasy spełniają kilka istotnych funkcji na całej długości łańcucha logistycznego, rzutujących na przyczyny ich utrzymywania. Niezależnie od logistycznych kategorii zapasów, funkcje można sklasyfikować na trzy podstawowe grupy:

- funkcje antycypacyjne – wyprzedzające zaspokajanie potrzeb w relacji „dostawca-odbiorca”,

- funkcje ekonomiczne – rezultatem wykorzystanie ekonomicznych funkcji zapasów jest istotna redukcja kosztów, prowadząca do poprawy efektywności funkcjonowania systemu logistycznego,

- funkcje zabezpieczające (izolujące) – ochrona przed niepewnością popytu i skutkami zakłóceń w realizacji procesów logistycznych w relacji „dostawca-odbiorca”.

Cele i zadania zarządzania zapasami – zarządzanie zapasami w przedsiębiorstwie wytwórczym stanowi funkcję (podsystem) logistycznego zarządzania produkcją, kształtującą ilościowo-czasowe parametry przepływów materiałowych.

Zakres funkcji i zadań zarządzania produkcją i zapasami jest ściśle zintegrowany i wzajemnie się warunkujący. W warunkach działalności wytwórczej zarządzanie zapasami nie może być realizowane oddzielnie od zarządzania produkcją. Zapasy umożliwiają produkcją, a jednocześnie są jej rezultatem. Stąd cele i zadania zarządzania zapasami wynikają wprost z celów zarządzania produkcją, z uwzględnieniem celów marketingu i finansów.

Podstawowym zadaniem stojącym przed zarządzającymi zapasami jest znalezienie, w odniesieniu do każdej pozycji zapasu, odpowiedzi na dwa elementarne pytania:

- ile zamawiać / zlecać ? – chodzi tutaj o to jaka powinna być wielkość zleceń zakupu lub zleceń produkcji uzupełniających zapasy,

- kiedy zamawiać / zlecać ? – chodzi tutaj o to w jakich terminach składać zamówienia lub uruchamiać produkcję.

Koszty zapasów.

Celem podejmowania efektywnych decyzji logistycznych związanych z polityką zapasów niezbędna jest znajomość kosztów zapasów. Ogólnie wśród kosztów związanych z gospodarką zapasami wyróżnia się koszty stałe i zmienne.

Koszty stałe – są to wszystkie składniki kosztów związanych z gospodarką zapasami, których wielkość nie jest zależna od poziomu utrzymywanych zapasów oraz wielkości i liczby składanych zamówień lub zleceń uzupełniających stany zapasów.

Do kosztów stałych należą:

- jednostkowe koszty zakupu lub wytworzenia (produkcji) pozycji zapasu,

- koszty utrzymywania obiektów magazynowania (np. czynsz, ogrzewanie),

- koszty utrzymywania służb magazynowania i zaopatrzenia.

Koszty zmienne – są to wszystkie składniki kosztów związanych z gospodarką zapasami, których wielkość jest zależna od poziomu utrzymywanych zapasów oraz wielkości i liczby składanych zamówień lub zleceń uzupełniających. Główne rodzaje kosztów zmiennych zapasów obejmują koszty: utrzymywania zapasów, zamawiania/zlecania, niedoborów oraz nadmiarów zapasów.

Zapasy produkcji – są to materiały, detale, zespoły lub wyroby gotowe, które znajdują się w kolejnych stopniach (stadiach) zaawansowania produkcyjnego.

Zapasy produkcji, w każdej sytuacji są niezbędne do utrzymania ciągłości i równomierności przebiegu procesów produkcyjnych.

Zapas produkcji w toku – jest to pewna ilość produkcji w czasie trwania cyklu produkcyjnego o różnym zakresie zaawansowania. Ze względu na miejsca powstawania zapasów i funkcji jaką one pełnią można je podzielić na:

- Międzykomórkowe,

- Wewnątrzkomórkowe dzielą się na :

- Cykliczne,

- Pozacykliczne.

- Cykliczne dzielą się na :

- Operacyjne,

- Międzyoperacyjne dzielą się na :

- Obrotowe,

- Transportowe,

- Awaryjne,

- Kompensacyjne.

Zapasy międzykomórkowe – wynikają one z równomiernej pracy poszczególnych komórek przy produkcji detali i montażu wyrobów. Zapas ten dzieli się na zapas bieżący i zapas zabezpieczający.

Zapasy cykliczne – są to zapasy, które obejmują detale „biegnące” aktualnie w cyklu produkcyjnym. Czasem nazywane są one zapasami technologicznymi, co nie jest ścisłe, ponieważ źródłem ich powstawania nie jest proces technologiczny, lecz organizacja przebiegu procesu produkcyjnego.

Zapasy pozacykliczne – są to zbiory wyrobów aktualnie (moment rozpatrywania) poza przebiegiem cyklu produkcyjnego. Kształtowanie się tych zapasów jest analogiczne jak dla zapasów międzykomórkowych.

Zapasy operacyjne – są to zapasy, które obejmują detale aktualnie obrabiane na stanowiskach roboczych.

Zapasy międzyoperacyjne – są to zapasy, które obejmują detale znajdujące się aktualnie między stanowiskami roboczymi i oczekujące na dalszą obróbkę. Do zapasów międzyoperacyjnych można zaliczyć następujące rodzaje zapasów: obrotowe, transportowe, kompensacyjne, awaryjne.

Zapasy obrotowe – powstają one w wyniku nierówności (tj. braku synchroniczności) czasów operacji i między współpracującymi stanowiskami roboczymi – poprzedzającym i następującym. Wielkość tych zapasów są zależne od czasów operacji oraz ich wzajemnego usytuowania w czasie.

Zapasy transportowe – zapasy transportowe tworzą detale będące w trakcie przekazywania ich z jednej operacji obróbczej na następną.

Zapasy kompensacyjne – zapas ten jest tworzony celowo dla wyrównania ewentualnych różnic w wydajności pracy robotników, które mogą wystąpić w ciągu zmiany roboczej.

Zapasy awaryjne – zapasy awaryjne są konieczne ze względu na możliwości wystąpienia awarii, któregoś ze stanowisk roboczych i tworzone w celu zachowania ciągłości produkcji. W przypadku awarii przed stanowiskiem gromadzą się zapasy nieobrobionych na nim detali, a na stanowiskach następnych występują niedobory.