Pedagogika hermeneutyczna – propozycja
intencjonalna (?)

twórcy i przedstawiciele:

H.G.Gadamer, Prawda i metoda,
Habermas, Teoria i praktyka,
M. Haidegger, Bycie i czas (ujęcie fenomenologiczne, tzw. „bycie w

świecie” -Desain),

R. Ricoeur, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie.

polscy przedstawiciele: J. Rutkowiak, T. Szkudlarek, R. Kwaśnica,

Z. Melosik, M. Reut, A, Folkierska,

różne ujęcia hermeneutyki:



definicja słownikowa, jako tzw. teoria interpretacji, w ujęciu

filologicznym, (NIE)



przekaz światopoglądowy nazywany ontologią rozumienia.

Człowiek we wszystkim, co czyni, skazany jest na sens.
Rozumienie, bowiem to ontyczna cecha jednostki

przedrefleksyjnie

związanej z byciem

.

różne ujęcia hermeneutyki (cd):

• Podstawę hermeneutyki stanowi tzw. koło

hermeneutyczne, polegające na tym, że punkt

wyjścia refleksji jest jednocześnie jej punktem dojścia.
Istnienie owego koła przyjęte jest w krytyce

hermeneutycznej z całą świadomością tego, iż nie

istnieje żadna myśl, która

byłaby bezzałożeniową,

myślą „czystą”: „rozumiemy tylko

to, co już wiemy” -

Gadamer

Rys. Koło hermeneutyczne

R – rozumienie
T – tekst (teoria)

(

cd):

• przedmiot hermeneutyki można zredukować do

„rzeczywistości językowej”. Wszystko, co da się

zrozumieć – jest językiem

• wg. Diltheya - rozumienie - jako metoda badania
(rozumienie wyższe, niższe),

• rozumienie nie jako tzw. „wczuwanie się” - poza
psychologią, jako

tzw. sposób bycia,

• wg. M. Heideggera - rozumienie nie w ujęciu
epistemologicznym ale ontycznym jako pytanie o sens
bycia - poprzez dialog,

zgodnie z tezami:

M. Bachtina, ....„Życie jest dialogowe z natury. Żyć, znaczy
uczestniczyć

w dialogu, pytać, słuchać, odpowiadać,

zgadzać się..”
W. Bibler - ...”spór z samym sobą - „Ja” i inne „Ja”, jako
przejście do tzw.

dialogiki, z, której wynika tzw. zasada

polifoniczności,

• różne, w różny sposób uprawomocnione DYSKURSY,

• w ramach DIALOGU, w którym znaczenia nabiera : pytanie,
słuchanie,
wątpliwości, tolerancja i przedrozumienie - jako kategorie
pedagogiczne,

stąd pytanie o przedrozumienie ? - czym jest?,

• aprioryczne kategorie umysłu,

• czystą świadomością,

• podświadomością,

• językiem, który narzuca konceptualizację świata,

• racjonalnością,

Przedrozumienie to także inaczej: wiedza „uprzednia”,
„milcząca”, „cicha”, „pierwotna”, „implicitna”, „głęboka”,
„ukryta”, „aprioryczna”, „przedwiedza”, „przedsądy”,
„presumpcje”, warunki możliwości wiedzy”, „pojęciowe ramy
wiedzy”, „ukryty język wiedzy, „struktury sensotwórcze”,
„idee regulatywne doświadczenia”, itp.
To utajone przesłanki naszego myślenia, tego „czegoś”,
co nas skrycie określa, co wyznacza horyzont, w którym byt
się ukazuje.

Definicja ... „ to uwikłanie w to wszystko co przemawia
jako przekaz. Jego źródłem jest nasze zadomowienie w
tradycji, nasze pierwotne obeznanie ze światem....” ,

z tego wynika:

• możliwość rozumienia, określenia sensu,

• możliwość tworzenia pojęć,

• wzorce i kategorie kultury,

• sposób widzenia świata,

• tzw. „milcząca wiedza”, jako tzw. niejawna wykładnia sensu,

• wiedza „obiektywnie” opisująca świat,

• tzw. działanie z ukrycia (ex post) - oczywiste i naturalne,

teza:
...o przedrozumieniu zapominamy tak jak o języku, stąd
należy ulegając władzy zapomnienia, pamiętać o tym
zapomnieniu, i stawiać pytania drugiego stopnia -
KRYTYCZNE o:

• przesłanki wiedzy, rozumienie warunkowego charakteru
wiedzy,

• prawdę,

• sens,

• wolność,

• źródła i granice wiedzy,

Z edukacyjnego punktu widzenia – uwzględniając

różnice w metafizycznym i egzystencjalnym
(hermeneutycznym) pytaniu o przedrozumienie –
konkluzje przedstawiają się następująco:

1. Edukacja jest – jeśli tak można powiedzieć –

„pomysłem” (fenomenem) metafizycznym. Jest nim w tym
sensie, że pytanie pedagogiczne - które jakkolwiek byśmy je
wypowiedzieli, pyta zawsze o to samo: jakiego człowieka i
jak należy kształtować?

2. Edukacja jest w ogóle możliwa (sensowna) i prawomocna

dzięki metafizycznemu (celowościowemu) myśleniu o
świecie, innych ludziach oraz o sobie samym.,

3. Teraźniejszość jako czas metafizyki jest czasem sporu

o edukację. Ujawnia on, że dzisiaj mamy do czynienie
zarówno z kryzysem, jak i renesansem pytania
pedagogicznego.

Teraźniejszość jest czasem kryzysu instrumentalnej,

(przedontologicznej i przedkrytycznej) wersji tego pytania.
Ale ów kryzys nie jest przegraną edukacji jako
celowościowego myślenia o człowieku,

4. Edukacja pozostaje nadal „wywoływaniem pożądanych

zmian w człowieku”, tyle tylko, że inaczej myślimy o tym,
na czym ma polegać owo „wywoływanie pożądanych
zmian”, i o tym, „ku czemu mają one prowadzić”.

5. Współczesny spór o edukację jest, więc w istocie sporem

tych dwóch metafizycznych (celowościowych) sposobów
zapytywania o człowieka. Spór ów, jak i sama edukacja
pozostaną dla nas, ludzi ukształtowanych przez
kulturę Zachodu, czymś koniecznym, oczywistym i
sensownym dopóty, dopóki naszą naturą będzie metafizyka.

Kultura „hermeneutyczna” projektowana przez H.

Gadamera reguluje, działania komunikacyjne wyposażone
jednocześnie w sens światopoglądowy związany z refleksją
nad założeniami semantyki tych działań.

Może być odczytana jako postulat wprowadzenia

światopoglądu na powrót w obszar codziennej
aktywności „życiowej” jednostki w momencie dezintegracji
tradycyjnych systemów światopoglądowych i w konsekwencji
rozproszenia oraz „uprywatnienia” wartości.

Cechą

charakterystyczną

powyżej

scharakteryzowanej propozycji – która może stanowić
aksjologiczne „zaplecze” koncepcji edukacyjnych – jest jej
antykonsumpcyjny i antytechnologiczny charakter.
Zarówno hermeneutyka, jak i np. egzystencjalizm
przeciwstawiają

się

światopoglądowi

konsumpcyjnemu.
Są opozycyjne wobec tzw. cywilizacji scjentystycznej.
Przeciwstawiają się lękowi przed istnieniem i ucieczce od
cierpienia

w

bezpośredniość

życia

codziennego

traktowanego

jak

realność

niekwestionowalna

i

samowystarczalna.
Trwają przy wartościach osobowych akcentując
pozorność barier społecznych, uznając za wartość
nadrzędną

międzyjednostkowe

oraz

międzygrupowe

porozumienie.
Stąd tolerancja i postawa otwarta względem różnych
zespołów przekonań światopoglądowych.
Postulat żeby „być”, a nie żeby „mieć” – wyraża się w
indywidualizowaniu własnego życia, ale zarazem w
wykraczaniu poza sferę prywatności.

Krytyka:

wg. J. Kmity, intuicjonizm, irracjonalizm (możliwość
wykorzystania tzw. nawisu epistemologicznego) i:

• swoisty sposób rozumienia interpretacji: definicja ...„to
konieczny warunek „rozumienia”, której to interpretacji
hermeneutyka

podejmuje się sama, bądź tworzy jej

przesłanki i wskazuje na

konieczność jej podjęcia każdej

jednostce.....(...)..,

• ...”poprzez aktywność interpretacyjną jednostki podejmują
- w myśl

światopoglądowego przekazu hermeneutyki -

wysiłek istnienia,

wynikający z pojmowania świadomości

indywidualnej jako czegoś, co „zadane”, co należy dopiero
przez partycypację w

kulturze stworzyć, wykształcić, a nie

czegoś, co absolutnie i

przedkulturowo dane...”,

aplikacje pedagogiczne: Joanna Rutkowiak, Pytanie. Dialog.
Wychowanie, PWN, 1992,

• pytanie, w szerszym sensie, kiedy sygnalizuje ono
ustawiczność

poznania (tzw. koło hermeneutyczne) ....”

w pytaniu żyje nasza

wiedza...” (…) ...” pytanie otwiera i

ogranicza ją zarazem...”,

• dialog ( i pytanie) nie jako narzędzie pracy nauczyciela,
ale jako

…”idee przewodnie przepajające całokształt

wychowania, a

tym samym wszelkie jednostkowe

poczynania wychowawców”…

- ujęcie holistyczne

myślenia teoretyczno-praktycznego