Wykład 3

Wykład 3

Instrumenty polityki społecznej

Instrumenty polityki społecznej

O czym będzie mowa:

O czym będzie mowa:

1)

1)

O pojęciu instrumentu polityki społecznej;

O pojęciu instrumentu polityki społecznej;

wybrane typologie

wybrane typologie

2)

2)

Instrumenty prawne

Instrumenty prawne

3)

3)

Instrumenty finansowe

Instrumenty finansowe

a)

a)

System podatkowy w Polsce

System podatkowy w Polsce

4)

4)

Instrumenty informacyjne

Instrumenty informacyjne

5)

5)

Instrumenty kadrowe

Instrumenty kadrowe

6)

6)

Instrumenty kształtowania przestrzeni

Instrumenty kształtowania przestrzeni

7)

7)

Jak z różnych instrumentów stworzyć

Jak z różnych instrumentów stworzyć

dobrą orkiestrę?

dobrą orkiestrę?

Co to jest instrument polityki

Co to jest instrument polityki

społecznej?

społecznej?

Są to „narzędzia, środki działania,

Są to „narzędzia, środki działania,

które

które

oddziałują na zachowania

oddziałują na zachowania

tych ludzi,

tych ludzi,

do

do

których kieruje

których kieruje

ona swoje programy,

ona swoje programy,

jak i tych, którzy są

jak i tych, którzy są

wykonawcami

wykonawcami

lub tworzą

lub tworzą

środowisko społeczne, w którym programy polityki

środowisko społeczne, w którym programy polityki

społecznej są realizowane.” (J. Supińska)

społecznej są realizowane.” (J. Supińska)

„

„

Narzędzie polityki publicznej to konkretna metoda, za

Narzędzie polityki publicznej to konkretna metoda, za

pomocą której

pomocą której

nadaje się strukturę

nadaje się strukturę

jakiemuś wspólnemu

jakiemuś wspólnemu

działaniu

działaniu

zmierzającemu do rozwiązania problemu” (L.

zmierzającemu do rozwiązania problemu” (L.

Salomon)

Salomon)

Źródło: Leksykon Polityki Społecznej, B. Rysz-
Kowalczyk (red), Aspra JR, Warszawa 2001

Trzy typy instrumentów polityki

Trzy typy instrumentów polityki

społecznej

społecznej

„

„

kije”

kije”

„

„

marchewki

marchewki

”

”

„

„

kazania”

kazania”

cel

cel

Zniechęcać

Zniechęcać

do zachowań

do zachowań

niepożądanyc

niepożądanyc

h poprzez

h poprzez

kary

kary

Zachęcać do

Zachęcać do

zachowań

zachowań

pożądanych

pożądanych

poprzez

poprzez

„nagrody”

„nagrody”

Zachęcać do

Zachęcać do

zachowań

zachowań

pożądanych,

pożądanych,

zniechęcać do

zniechęcać do

niepożądanyc

niepożądanyc

h poprzez

h poprzez

informacje

informacje

forma

forma

Regulacje

Regulacje

prawne; kary

prawne; kary

Zachęty

Zachęty

ekonomiczne;

ekonomiczne;

ulgi, dodatki,

ulgi, dodatki,

preferencyjne

preferencyjne

systemy

systemy

finansowania

finansowania

Instrumenty

Instrumenty

informacyjne

informacyjne

Na podstawie: R. Szarfenberg, Teoria
polityki społecznej (manuskrypt)

Instrumenty prawne

Instrumenty prawne

to regulacje prawne składające się na państwowy

to regulacje prawne składające się na państwowy

system prawny,

system prawny,

które bardziej lub mniej bezpośrednio określają

które bardziej lub mniej bezpośrednio określają

uprawnienia i zachowania obywateli

uprawnienia i zachowania obywateli

związane z zaspokajaniem potrzeb

związane z zaspokajaniem potrzeb

a) zapisane w Konstytucji i skonkretyzowane w

a) zapisane w Konstytucji i skonkretyzowane w

aktach prawnych niższego rzędu

aktach prawnych niższego rzędu

prawa i

prawa i

wolności obywatelskie

wolności obywatelskie

b) szczegółowe regulacje prawne dotyczące

b) szczegółowe regulacje prawne dotyczące

zachowań ludzi, zwłaszcza

zachowań ludzi, zwłaszcza

prawo pracy i prawo

prawo pracy i prawo

rodzinne - czyli

rodzinne - czyli

ustawodawstwo społeczne

ustawodawstwo społeczne

.

.

Źródło: Leksykon Polityki Społecznej, B. Rysz-Kowalczyk (red), Aspra JR, Warszawa 2001, s.
126.

Instrumenty prawne polityki społecznej

Instrumenty prawne polityki społecznej

w Polsce: źródła prawa

w Polsce: źródła prawa

a) Konstytucja Polski

a) Konstytucja Polski

b) Ustawodawstwo społeczne – najważniejsze akty:

b) Ustawodawstwo społeczne – najważniejsze akty:

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy z 20. 04. 2004 r.

pracy z 20. 04. 2004 r.

Ustawa z 12.03. 2004 o pomocy społecznej,

Ustawa z 12.03. 2004 o pomocy społecznej,

Ustawa z 27.08. 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i

Ustawa z 27.08. 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i

społecznej oraz zatrudnieniu osób

społecznej oraz zatrudnieniu osób

niepełnosprawnych,

niepełnosprawnych,

Ustawa z 13. 10 1998 r. o systemie ubezpieczeń

Ustawa z 13. 10 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych

społecznych

Ustawa z 28.11. 2003 r. o świadczeniach rodzinnych,

Ustawa z 28.11. 2003 r. o świadczeniach rodzinnych,

Ustawa z 27.06.2003 r. o rencie socjalnej,

Ustawa z 27.06.2003 r. o rencie socjalnej,

Ustawa z 24.04.2003 r. o działalności pożytku

Ustawa z 24.04.2003 r. o działalności pożytku

publicznego i wolontariacie

publicznego i wolontariacie

Funkcje instrumentów prawnych

Funkcje instrumentów prawnych

Tworzenie

Tworzenie

procedur

procedur

Rozpowszech
nianie
zachowań
pożądanych

Ograniczanie
zachowań
niepożądanyc
h

Instrument
y prawne
bez sankcji

Instrumenty
prawne z
sankcjami

Karnymi
/restytucyjnymi/dyscyplinarnymi/nieważn
ości/prewencyjnymi

Ich skuteczność zależna od:
nieuchronności, długotrwałości,
dolegliwości i natychmiastowści kary

Źródło-inspiracja: typologia autorstwa prof.J. Supińskiej (manuskrypt)

Wszystkie sektory stosują własne regulacje,

Wszystkie sektory stosują własne regulacje,

ale państwo ma wyłączność na stanowienie

ale państwo ma wyłączność na stanowienie

prawa

prawa

Prawo
gospodarcze
, prawo
pracy

Prawo
rodzinne i
opiekuńcze

Prawo
stowarzysze
ń

P

R

S

N

Własne regulacje:

zasady
awansu
pracowników,
dostęp do
usług
socjalnych

Własne regulacje:

zasady
udzielania
pomocy

Instrumenty ekonomiczne

Instrumenty ekonomiczne

regulują one dostęp do dóbr będących

regulują one dostęp do dóbr będących

wytworem gospodarki

wytworem gospodarki

Składają się na nie:

Składają się na nie:

a)

a)

kształtowanie warunków dostępu obywateli do

kształtowanie warunków dostępu obywateli do

własności majątku konsumpcyjnego lub

własności majątku konsumpcyjnego lub

produkcyjnego i określanie ich praw w

produkcyjnego i określanie ich praw w

dysponowaniu własnością.

dysponowaniu własnością.

b)

b)

kształtowanie

kształtowanie

dostępu do dóbr

dostępu do dóbr

konsumpcyjnych („strumieni”) tych dóbr

konsumpcyjnych („strumieni”) tych dóbr

ekonomicznych

ekonomicznych

Źródło: Leksykon…, ibid.

Najważniejsze instrumenty finansowe

Najważniejsze instrumenty finansowe

„

„

Marchewki”

Marchewki”

subwencje

subwencje

dotacje

dotacje

ulgi i zwolnienia

ulgi i zwolnienia

podatkowe

podatkowe

kredyty

kredyty

(preferencyjne)

(preferencyjne)

bony

bony

świadczenia

świadczenia

pieniężne

pieniężne

„Kije”

opłaty
kary
finansowe

Instrumenty finansowe: Wenecja

Instrumenty finansowe: Wenecja

przepływów między sektorami

przepływów między sektorami

Podatki: CIT,

VAT

Podatki PIT,

VAT, od

spadków,

darowizn itd.

Kontrakty,

dotacje

P

R S

N

Sponsorin

g od

firm

Sponsoring od

osób

prywatnych,

1% podatku

Świadczenia

finansowe

• Np.. WOŚP

Podatki w Polsce

Podatki w Polsce

Podatki bezpośrednie:

Podatki bezpośrednie:

- podatek dochodowy od osób fizycznych,

- podatek dochodowy od osób fizycznych,

- podatek dochodowy od osób prawnych,

- podatek dochodowy od osób prawnych,

- podatek od spadków i darowizn,

- podatek od spadków i darowizn,

- podatek od czynności cywilnoprawnych,

- podatek od czynności cywilnoprawnych,

- podatek rolny i leśny,

- podatek rolny i leśny,

- podatek od nieruchomości,

- podatek od nieruchomości,

- podatek od środków transportowych,

- podatek od środków transportowych,

- podatek od posiadania psów.

- podatek od posiadania psów.

Podatki pośrednie:

Podatki pośrednie:

- od towarów i usług (VAT),

- od towarów i usług (VAT),

- podatek akcyzowy,

- podatek akcyzowy,

- podatek od gier.

- podatek od gier.

Źródło: oprac. Własne na podstawie: Ministerstwo Finansów

Źródło: oprac. Własne na podstawie: Ministerstwo Finansów

Wydatki z budżetu państwa w 2005 r.

Wydatki z budżetu państwa w 2005 r.

Wydatki ogółem (w mld zł)

Wydatki ogółem (w mld zł)

208 mld

208 mld

Procent wydatków

Procent wydatków

budżetowych

budżetowych

Inne

Inne

78,9

78,9

 

 

Obowiązkowe ubezp. społ.

Obowiązkowe ubezp. społ.

45

45

21,6

21,6

Obsługa długu publicznego

Obsługa długu publicznego

25

25

12

12

Obrona narodowa

Obrona narodowa

12,5

12,5

6

6

Pomoc społeczna

Pomoc społeczna

11,5

11,5

5,5

5,5

Szkolnictwo wyższe

Szkolnictwo wyższe

9,7

9,7

4,7

4,7

Pozostałe wydatki polityki

Pozostałe wydatki polityki

społ.

społ.

9,2

9,2

4,5

4,5

Administracja publiczna

Administracja publiczna

8,3

8,3

4

4

Ochrona zdrowia

Ochrona zdrowia

3,8

3,8

1,9

1,9

Nauka

Nauka

2,9

2,9

1,4

1,4

Oświata i wychowanie

Oświata i wychowanie

1,2

1,2

1,6

1,6

Źródło: oprac. Własne na podstawie: Ministerstwo Finansów

Instrumenty informacyjne

Instrumenty informacyjne

a) informacje przekazywane za pośrednictwem

a) informacje przekazywane za pośrednictwem

systemu szkolnego

systemu szkolnego

b) informacje publikowane za pośrednictwem

b) informacje publikowane za pośrednictwem

wszelkiego rodzaju środków społecznego

wszelkiego rodzaju środków społecznego

przekazu (mass mediów)

przekazu (mass mediów)

c) poradnictwo indywidualne

c) poradnictwo indywidualne

– adresowane do

– adresowane do

osób o szczególnych potrzebach

osób o szczególnych potrzebach

Źródło: Leksykon…, ibid.

Kanały informacyjne

Kanały informacyjne

a) Edukacja
b) Informacje

adresowane do
ogółu obywateli

c) Informacje do

konkretnych
osób:
poradnictwo

P

R

S

N

Mass

media,

reklama

Kampanie

społeczn
e,
informac
yjne,
poradni
ctwo

Typy działań informacyjnych

Typy działań informacyjnych

Tłoczenie

Tłoczenie

wiedzy:

wiedzy:

edukacja,

edukacja,

kampanie,

kampanie,

mass

mass

media

media

„Ssanie
”odpow
iadanie
na
potrzeb
y
informa
-cji:
poradni
ctwo

Gromadz
enie
informac
ji o
obywa-
telach
(kontrola
) i o
władzy
(organiz
acje
watch-
dog)

Odma-
wianie
dostępu
do
informacj
i
(ochrona
danych)

Źródło-inspiracja: typologia prof.J. Supińskiej (manuskrypt)

Instrumenty kadrowe

Instrumenty kadrowe

to ludzie, którzy

to ludzie, którzy

świadczą usługi społeczne

świadczą usługi społeczne

,

,

decydują

decydują

o przyznaniu dóbr ekonomicznych

o przyznaniu dóbr ekonomicznych

potrzebującym,

potrzebującym,

którzy

którzy

stanowią

stanowią

i stosują prawo, sprawują

i stosują prawo, sprawują

przymus państwowy i

przymus państwowy i

egzekwują

egzekwują

sankcje za

sankcje za

niedozwolone zachowania,

niedozwolone zachowania,

którzy

którzy

informują, wychowują, uczą

informują, wychowują, uczą

i radzą

i radzą

i

i

wolontariusze

wolontariusze

.

.

Instrumenty kształtowania

Instrumenty kształtowania

przestrzeni

przestrzeni

tworzenie i kształtowanie obiektów, które są

tworzenie i kształtowanie obiektów, które są

społecznie potrzebne (dla zaspokajania potrzeb

społecznie potrzebne (dla zaspokajania potrzeb

społecznych, rozwoju społeczności), np.: szkół,

społecznych, rozwoju społeczności), np.: szkół,

szpitali, mieszkań, sieci drogowej i kolejowej –

szpitali, mieszkań, sieci drogowej i kolejowej –

które są także elementami trwałej przestrzeni

które są także elementami trwałej przestrzeni

wpływającej na sposób życia ludzi.

wpływającej na sposób życia ludzi.

Instrumenty te rozbijają się więc na dwie grupy:

Instrumenty te rozbijają się więc na dwie grupy:

a) tworzenie infrastruktury społecznej

a) tworzenie infrastruktury społecznej

b) kształtowanie przestrzeni społecznej

b) kształtowanie przestrzeni społecznej

Przestrzeń i miejsce

Przestrzeń i miejsce

Przestrzeń: publiczna, ogólnodostępna, otwarta,

Przestrzeń: publiczna, ogólnodostępna, otwarta,

bezosobowa

bezosobowa

Miejsce: osobiste, prywatne

Miejsce: osobiste, prywatne

„

„

Przestrzeń – jest w zachodnim świecie symbolem

Przestrzeń – jest w zachodnim świecie symbolem

wolności. Przestrzeń stoi otworem i zachęca do

wolności. Przestrzeń stoi otworem i zachęca do

działania. Zamknięta i uczłowieczona przestrzeń

działania. Zamknięta i uczłowieczona przestrzeń

staje się miejscem. W porównaniu z przestrzenią

staje się miejscem. W porównaniu z przestrzenią

miejsce jest spokojnym centrum ustalonych

miejsce jest spokojnym centrum ustalonych

wartości. Istotom ludzkim potrzebne jest zarówno

wartości. Istotom ludzkim potrzebne jest zarówno

miejsce, jak i przestrzeń.

miejsce, jak i przestrzeń.

Miejsce to

Miejsce to

bezpieczeństwo, przestrzeń to wolność:

bezpieczeństwo, przestrzeń to wolność:

przywiązani jesteśmy do pierwszego i

przywiązani jesteśmy do pierwszego i

tęsknimy za drugą

tęsknimy za drugą

”

”

(Yi-FuTuan)

(Yi-FuTuan)

Organizacja przestrzeni

Organizacja przestrzeni

oddziałuje na nasze działania

oddziałuje na nasze działania

Edward Hall: proksemika

Edward Hall: proksemika

Przestrzeń mieszkania, miasta jest

Przestrzeń mieszkania, miasta jest

komunikatem

komunikatem





postrzegamy

postrzegamy

ją (percepcja) i oceniamy (waloryzowanie)

ją (percepcja) i oceniamy (waloryzowanie)





dokonujemy własnej

dokonujemy własnej

oceny swojej pozycji przestrzennej

oceny swojej pozycji przestrzennej





to

to

oddziałuje na nasze

oddziałuje na nasze

zachowania

zachowania

w mieszkaniu, domu, sąsiedztwie, mieście

w mieszkaniu, domu, sąsiedztwie, mieście

Założenia „Nowego Urbanizmu”

Założenia „Nowego Urbanizmu”

odtwarzać tradycyjne miasta,

odtwarzać tradycyjne miasta,

zrywając z anonimowością blokowisk i z monotonnych dzielnic

zrywając z anonimowością blokowisk i z monotonnych dzielnic

domków jednorodzinnych na przedmieściach:

domków jednorodzinnych na przedmieściach:

- zwarta zabudowa

- zwarta zabudowa

przyjazna dla pieszych

przyjazna dla pieszych

, sprzyjająca

, sprzyjająca

integracji społecznej,

integracji społecznej,

- rewitalizacja niebezpiecznych dzielnic przez

- rewitalizacja niebezpiecznych dzielnic przez

„minisąsiedztwa”

„minisąsiedztwa”

,

,

- tworzenie

- tworzenie

„wspólnych miejsc”

„wspólnych miejsc”

sąsiadów: otwarte tarasy,

sąsiadów: otwarte tarasy,

place, podwórka, dziedzińce

place, podwórka, dziedzińce

„Nowy Urbanizm” w praktyce - np. tak:

Instrumenty polityki społecznej –

Instrumenty polityki społecznej –

„skrzynka z narzędziami”

„skrzynka z narzędziami”

Typy instrumentów nie są rozłączne (często ekonomiczne

Typy instrumentów nie są rozłączne (często ekonomiczne

to również prawne)

to również prawne)

Różne jest „wyposażenie narzędziowe” poszczególnych

Różne jest „wyposażenie narzędziowe” poszczególnych

podmiotów

podmiotów

Każdy program polityki społecznej powinien

Każdy program polityki społecznej powinien

angażować różne sektory i różne typy

angażować różne sektory i różne typy

instrumentów

instrumentów

Istota problemu: dobre skomponowanie różnych

Istota problemu: dobre skomponowanie różnych

narzędzi, aby dopełniały się łącząc swoje

narzędzi, aby dopełniały się łącząc swoje

najlepsze cechy

najlepsze cechy

(

(





informacja o możliwościach +

informacja o możliwościach +

preferencyjne kredyty dla podejmujących działalność

preferencyjne kredyty dla podejmujących działalność

gospodarczą,

gospodarczą,





: sankcje za niepotwierdzanie gotowości do pracy +

: sankcje za niepotwierdzanie gotowości do pracy +

indywidualne poradnictwo bezrobotnym)

indywidualne poradnictwo bezrobotnym)

Uwaga: nawet najlepsze programy nie są w 100%

Uwaga: nawet najlepsze programy nie są w 100%

pewne; to nie jest działanie: bodziec

pewne; to nie jest działanie: bodziec





przewidywalna

przewidywalna

reakcja!

reakcja!