POLITYKA SPOŁECZNA

DR WOJCIECH NAGEL

KATEDRA SOCJOLOGII
COLLEGIUM CIVITAS

Materiał do wyłącznego użytku studentów
Collegium Civitas

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA

1.

Ogólne zasady ustroju państwa i podstawy ustroju
gospodarczego Polski. Anna Romańska: Konstytucyjne
podstawy ustroju gospodarczego Polski, Wydawnictwo
Sejmowe, Warszawa 2001, s.70-89, 99-110.

2.

Polityka społeczna w ujęciu teoretycznym i
praktycznym. Julian Auleytner: Polityka społeczna, czyli
ujarzmianie chaosu socjalnego, WSP TWP Warszawa
2002, s.21-59.

3.

Koncepcje polityki społecznej: ujęcie liberalne i
socjaldemokratyczne.

Józefina

Hrynkiewicz:

Kształtowanie się modelu polityki społecznej w okresie
transformacji, w: Modele polityki społecznej. Pożądany
model dla Polski, Civitas Chrystiana, Warszawa 1999.

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA (2)

4.

Zabezpieczenie społeczne – rodzaje definicji, elementy

składowe, techniki zabezpieczenia, rodzaje świadczeń.

Zdzisław

Pisz

(red).:

Zabezpieczenie

społeczne,

Wydawnictwo AE we Wrocławiu, 1998.

5.

Koncepcja zabezpieczenia społecznego jako części

gospodarki

rynkowej.

Volker

Leienbach

(red).:

Elementy systemu zabezpieczenia społecznego w

warunkach gospodarki rynkowej, przykład Republiki

Federalnej Niemiec, Stowarzyszenie Nauk i Kształtowania

Stosunków Ubezpieczeniowych, 1994, s.15-19.

6.

Polityka społeczna okresu transformacji: kontekst

rynkowy. Tadeusz Kowalik: Harmonizacja polityki

społecznej i polityki gospodarczej czasu transformacji, w:

Dynamika transformacji polskiej gospodarki, M. Belka, W.

Trzeciakowski (red.), s.101-134., Eugeniusz Kwiatkowski:

Rynek pracy w procesie transformacji systemowej

(tamże), str.237-270.

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA (3)

7.

Rola polityki rynku pracy w realizacji skutecznej
polityki

społecznej.

Małgorzata

Król:

Polityka

zatrudnienia, w: A. Frączkiewicz-Wronka, M. Zrałek:
Polityka Społeczna w okresie transformacji, AE w
Katowicach, 2000, s.69-90

8.

Znaczenie ubezpieczenia w polityce społecznej.
Aleksandra

Wiktorow:

Zastosowanie

rozwiązań

ubezpieczeniowych w polityce społecznej – geneza,
rozwój, problemy, w: Społeczne aspekty ubezpieczenia,
Szumlicz T. (red), SGH Warszawa 2005, s.103-110.

9.

Dialog społeczny a określanie kierunków polityki
społecznej. Frieske K.W. i inni: Dialog społeczny. Zasady,
procedury i instytucje w odniesieniu do podstawowych
kwestii społecznych, IPiSS Warszawa 1999.

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA (4)

10.

Kierunki reformy sfery socjalnej w Polsce i Europie na
przełomie wieków. Praca i polityka społeczna w
perspektywie XXI wieku (praca zbiorowa), IPiSS, Warszawa
1998.

11.

Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na standardy
polityki społecznej. Katarzyna Głąbicka (red).: Społeczne
skutki integracji Polski z Unią Europejską, WSP TWP, Warszawa
1999.

12.

Usytuowanie państwa wobec sektora socjalnego na
wybranych przykładach. Stanisława Golinowska: Państwo
opiekuńcze w Polsce na tle porównawczym, w: Praca i polityka
społeczna w perspektywie XXI wieku, IPiSS Warszawa 1998,
s.231-243

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA (5)

13.

Polityka społeczna nowego wieku: wyzwania,
zagrożenia, szanse. Referaty na VI Europejski
Kongres Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego,
Międzynarodowe

Stowarzyszenie

Prawa

Pracy

i

Zabezpieczenia Społecznego, WN Scholar 1999, Referat
II (R. Blanpain).

POLITYKA SPOŁECZNA

WYBRANE LEKTURY (POZA WYMIENIONYMI)



Auleytner J.: Polityka społeczna, czyli ujarzmianie

chaosu socjalnego, WSP TWP Warszawa 2002



Barr N.: Ekonomika polityki społecznej, Poznań

1993.



Frączkiewicz-Wronka A., Zrałek M.: Polityka

społeczna w okresie transformacji, AE w

Katowicach, 2000



Pisz Z. (red.): Zadania społeczne, Wydawnictwo AE

Wrocław, 1999.



Zieliński T.: Ubezpieczenia społeczne pracowników,

WN PWN, Warszawa-Kraków 1994.

PRAWA OBYWATELSKIE

W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO



Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku
gwarantuje obywatelom:



Bezpieczne i higieniczne warunki pracy
(art.66,1),



Zabezpieczenie społeczne w razie niezdolności
do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo
oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego
(art.67,1),



Zabezpieczenie w razie pozostawania bez pracy
(art. 67,2),



Ochronę zdrowia (art.68,1).

ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE

DEFINICJE POJĘCIA



Zabezpieczenie społeczne jest systemem

świadczeń do których obywatele mają prawo

lub z których mają możliwość korzystania w

wypadkach

i

na

warunkach

określanych

odpowiednimi przepisami.

(A. Rajkiewicz, Polityka społeczna, PWE 1979, str.432).



(....)

całokształt

środków

i

działania

instytucji społecznych, za pomocą których

społeczeństwo stara się zabezpieczyć swoich

obywateli przed niezawinionym przed nich

niedostatkiem,

przed

groźbą

niemożności

zaspokojenia

podstawowych,

społecznie

uznanych za ważne, potrzeb.

(J. Piotrowski, Zabezpieczenie społeczne, Warszawa 1966,

str.28).

ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE

DEFINICJE POJĘCIA (2)



(....) urządzenie społeczne tworzone przez

państwo i gwarantujące rzeszom obywateli

minimum egzystencji w obliczu wypadków

losowych.

(W. Szubert, Studia z polityki społecznej, Warszawa 1973,

str.229)

POLITYKA SPOŁECZNA

DEFINICJE POJĘCIA



Polityka społeczna: uporządkowana grupa
przedsięwzięć państwa wobec obywateli,
która generalnie ma na celu poprawę
warunków ich bytowania.



Suma tych przedsięwzięć jest wzmacniana
działaniami

samorządów,

związków

zawodowych,

stowarzyszeń

społecznych,

kościołów oraz związków wyznaniowych.
=> Kierowane (…) na rzecz zaspokojenia
potrzeb, których rodzina nie jest w stanie
zaspokoić samodzielnie.

POLITYKA SPOŁECZNA

CEL, PRZEDMIOT



Cel polityki społecznej:



poprawa

położenia

materialnego

i

wyrównywanie

szans

życiowych

grup

społeczeństwa

ekonomicznie

i

socjalnie

najsłabszych¹.



Przedmiot polityki społecznej:



struktura bądź organizacja społeczna zaś jej
zadaniem badanie zmian powstających (…w
nich) wskutek przedsięwzięć o charakterze
publicznym i społecznym².

¹Por. Auleytner J.: Polityka społeczna. Teoria a praktyka, Warszawa 1997, str.20.
²Por. Krzeczkowski K.: Polityka społeczna. Wybór pism, Łódź 1947 str. 20.

POLITYKA SPOŁECZNA

KWESTIE SPOŁECZNE



Źródłem

polityki

społecznej

są

kwestie

społeczne:



Historycznie, kwestia robotnicza, współcześnie
kwestie wynagrodzeń, uprawnień emerytalnych,
ochrony zdrowia, edukacyjne.



Kwestia społeczna – „problem o najwyższym
stopniu

dotkliwości

dla

szerokich

rzesz

społecznych (co najmniej kilkaset osób), który
generuje sytuacje krytyczne w życiu jednostek i
zbiorowości, powodując zarazem trwałe zakłócenia
w funkcjonowaniu państwa”. (J. Daniecki).

POLITYKA SPOŁECZNA

KWESTIE SPOŁECZNE



Kwestie społeczne posiadają dwojaki charakter:

1.

Kwestie przedmiotowe – powstają w wyniku nie
zaspokojenia jakiejś konkretnej potrzeby.

2.

Kwestie podmiotowe – powstają, gdy występuje
stan niezaspokojenia różnych potrzeb w
stosunku do jakiejś grupy społecznej:



kwestia ludzi starszych, ludności wiejskiej,
niepełnosprawnych,

rodzin,

mniejszości

narodowych czy religijnych.

POLITYKA SPOŁECZNA

MODELE P.S.: ODMIANY, LIBERALNY



Jako obowiązujące w doktrynie przyjmuje się

trzy odmiany (modele) polityki społecznej:

1.

Liberalny,

2.

Socjalliberalny,

3.

Socjaldemokratyczny¹.



Model liberalny – opiera się na założeniu
decydującej roli wolnego rynku w procesie
zaspokajania zarówno potrzeb indywidualnych
jak i w dojmującym stopniu społecznych.

¹Por. Auleytner J.: Polityka społeczna. Teoria a praktyka, Warszawa 1997, str.117.

POLITYKA SPOŁECZNA

MODELE P.S.: LIBERALNY



Jeden z głównych teoretyków liberalizmu
Milton

Friedman

wyznaczał

polityce

społecznej państwa rolę:



interwencjonistyczną,



wyłącznie

we

wczesnym

okresie

formowania

się

społeczeństwa

kapitalistycznego.



Wzrost jego zamożności powoduje, iż rola ta
powinna ulegać stopniowej redukcji aż do
eliminacji jej przedsięwzięć włącznie².

²Por. Księżopolski M.: Dylematy rozwoju polityki społecznej..., str. 33.

POLITYKA SPOŁECZNA

MODELE P.S.: SOCJALLIBERALNY



Złagodzenie pewnej ortodoksyjności podejścia

liberalnego

wprowadza

doktryna

socjalliberalna.



Założenia i cechy modelu „soclib.”:



możliwość znacznej ingerencji państwa w

sprawy socjalne pod warunkiem respektowania

podstawowych zasady gospodarki rynkowej.



najbardziej prospołeczny dla obywatela,



struktura

społeczno–gospodarcza

danego

społeczeństwa stanowi podstawowe źródło

występujących problemów socjalnych,



dążenie do wyrównywania różnic, przy uznaniu

praw wolnego rynku.

POLITYKA SPOŁECZNA

MODELE P.S.: SOCJALDEMOKRATYCZNY



Model

socjaldemokratyczny:

postuluje

gruntowne przeobrażenia struktury społeczno-

gospodarczej, z drugiej strony wyraża aprobatę

dla sprawczej roli mechanizmów rynkowych w

sferze produkcji.



Metodą

na

rozwiązywanie

problemów

społecznych stanowi względne uspołecznienie

mechanizmu podziału produktu narodowego.



Polityka społeczna powinna działać na rzecz

stworzenia systemu, w którym dzięki solidarnej

współpracy wszystkich, potrzeby każdego

członka wspólnoty zostaną zaspokojone na

odpowiednim poziomie.

POLITYKA SPOŁECZNA

SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA (PL)



Artykuł 20 Konstytucji RP: „Społeczna
gospodarka rynkowa oparta na wolności
działalności

gospodarczej,

własności

prywatnej oraz solidarności, dialogu i
współpracy partnerów społecznych stanowi
podstawę

ustroju

gospodarczego

Rzeczypospolitej Polskiej”.

UBEZPIECZENIA EMERYTALNE

SOLIDARNOŚĆ, DIALOG – ODNIESIENIA PRAWNE



Artykuł 20 Konstytucji RP: „Społeczna

gospodarka rynkowa oparta na wolności

działalności gospodarczej, własności

prywatnej oraz solidarności, dialogu i

współpracy

partnerów

społecznych

stanowi

podstawę

ustroju

gospodarczego

Rzeczypospolitej

Polskiej”.



Art. 67 ust.1 Konstytucji RP: udzielanie

zabezpieczenia społecznego „w razie

niezdolności do pracy ze względu na

chorobę lub inwalidztwo oraz po

osiągnięciu wieku emerytalnego”.

POLITYKA SPOŁECZNA

SGR – DIALOG SPOŁECZNY



Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-

Gospodarczych

–

stanowi

forum

dialogu

społecznego prowadzonego dla godzenia interesów

pracowników, interesów pracodawców oraz dobra

publicznego. (ustawa, 6.07.2001)



Cel działalności Komisji – dążenie do osiągnięcia i

zachowania pokoju społecznego.



Kompetencje Komisji:

1.

prowadzenie dialogu społecznego w sprawach

wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w

innych sprawach społecznych lub gospodarczych,

2.

realizacja zadań określonych w odrębnych

ustawach.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP



Transformacja ustrojowa w Polsce wartościuje
położenie jednostek i grup społecznych, w stronę
polepszenia

lub

pogorszenia

ich

sytuacji

materialnej*.



Powyższe

wartościowanie

abstrahuje

od

solidarnościowych i opiekuńczych działań państwa,
samorządów, organizacji pozarządowych etc.,
łagodzących oddziaływanie reguł rynku.



Badania społeczne ukazują, iż transformacja
uruchomiła nowe mechanizmy degradacji oraz
marginalizacji człowieka.

* Sekwencja PS w okresie transformacji na podstawie: Auleytner J., Polityka społeczna,
czyli ujarzmianie chaosu socjalnego, Warszawa 2002, str. 145-148.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP (RYNEK PRACY).

10

20

30

40

50

0

5

10

15

20

25

30

35

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0

Wydatki jako proc. PKB (lewa oś)

Wydatki na osobę jako proc. Przeciętnego wynagrodzenia

(prawa oś)

10

20

30

40

50

10

20

30

40

50

0

5

10

15

20

25

30

35

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0

Wydatki jako proc. PKB (lewa oś)

Wydatki na osobę jako proc. Przeciętnego wynagrodzenia

(prawa oś)

0

5

10

15

20

25

30

35

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

0

Wydatki jako proc. PKB (lewa oś)

Wydatki na osobę jako proc. Przeciętnego wynagrodzenia

(prawa oś)

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP



Grupami społecznymi osłabionymi przemianami

rynkowymi są:



przedstawiciele dawnej wielkoprzemysłowej klasy

robotniczej, chłopskiej oraz warstwy inteligencji

(pracującej),



Wymienione grupy (zwłaszcza dwie pierwsze) były

zależne

od

dominującego

pracodawcy

państwowego,



Tezy: 1. „proces transformacji unieważnił

socjalistyczny

paternalizm

wraz

z

jego

polityką społeczną”. (

Auleytner J.)



2. nie ukształtował się systemowo określony model

polityki społecznej okresu posocjalistycznego.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP



Quasikontrapunkt

transformacji:

systemowy model polityki społecznej wobec
działania żywiołowego, z koniunkturalnymi
koncepcjami reform i z brakiem długofalowej
wizji rozwoju.



Brak

nowego

modelu

państwa

(nie

gospodarki, formalnie SGR od 1997 roku),
które realizuje nową polityką społeczną.



Dowody

braku

modelu

posocjalistycznej

polityki społecznej:

1.

brak szeroko uznawanych wartości, które
determinują społeczną wizję rozwoju:

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP



sprawiedliwość, równość szans, solidarność, dobro
wspólne (zasady konstytucyjne) realizowane są
wybiórczo w praktyce działań władzy,



ogólnoludzkie wartości stanowią o skuteczności
działań zbiorowych oraz kształtują wizję rozwoju
społeczeństwa,



idea solidarności, jako wartość, nie stała się w
okresie transformacji synonimem długofalowej
integracji społecznej,



historycznie (s) łączyła ludzi przeciwko krzywdzie i
alienacji, ze zbiorowego protestu powstawała idea
budowy lepszej rzeczywistości.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP



Efekty niekorzystne, pokłosie transformacji:



zdrowie, oświata, praca, mieszkania, kultura i
wypoczynek to dziedziny, w których przeciętny
obywatel utracił prawa nadane w ramach
socjalistycznego paternalizmu,



dostęp do świadczeń społecznych staje się
przywilejem zamożniejszych,



statystyki

rejestrują

narastający

proces

pauperyzacji,

ograniczający

dotychczasowy

dostęp

do

taniego

mieszkania,

leczenia,

bezpłatnej (konstytucyjnie) oświaty, do pracy, do
przedszkoli.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP

2.

działania społeczne państwa pozostają w

oderwaniu od polityki gospodarczej:



budżet państwa zakłada redukcję deficytu i z
reguły pewne oszczędności socjalne,



brak skutecznych programów budownictwa
mieszkaniowego,

walki

z

ubóstwem

i

bezrobociem,



wzrost poczucia zagrożenia, wynikający z
wysokiej przestępczości,



działania rządowi często wyzwalają bezrobocie,
aniżeli tworzą miejsca pracy (kwestie podatkowe,
koszty pracy, konkurencyjność).

POLITYKA SPOŁECZNA

SOCJALNA GOSPODARKA RYNKOWA



Socjalna

gospodarka

rynkowa:

jest

ustrojem, który z jednej strony akceptuje
rynkowe zasady liberalizmu, z drugiej zaś
podkreśla rangę celów społecznych.



Determinanty rozwoju socjalnej gospodarki
rynkowej:



Wyrównywanie różnic społecznych odbywa
się przy nienaruszaniu praw wolnego rynku,



Efektywna polityka pobudzania wzrostu
gospodarczego jest najbardziej skuteczną
polityką społeczną,

POLITYKA SPOŁECZNA

SOCJALNA GOSPODARKA RYNKOWA



Determinanty rozwoju socjalnej gospodarki
rynkowej (c.d):



Oparcie

gospodarki

o

zewnętrzną

i

wewnętrzną konkurencję oraz odrzucenie
monopolu jako formy organizacji rynku,



Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw
(misp), funkcjonujących w oparciu o zasadę
rywalizacji („ucieczka i pościg”).