POLITYKA SPOŁECZNA
Region - Obszar będący częścią kraju
Region węzłowy czyli obszar powiązań ekonomicznych z pewnym ośrodkiem danego regionu, Ośrodek centralny w regionie węzłowym określa się jako biegun wzrostu i między nim a otaczającym regionem istnieje sieć wzajemnych powiązań
Region samorządowy - występuje decentralizacja uprawnień administracyjnych władzy centralnej przekazywana jest do regionów w regionie kształtuje się władza polityczna prowadzi politykę regionalną w ramach obowiązków w całym kraju ustaw
Region Administracyjny - tutaj polityka regionalna realizuje cele polityki rządowej a władze regionalne opiniują jedynie decyzje władz centralnych.
Struktura ekonomiczna regionu - sektor 1 obejmuje dziedziny działalności człowieka związane z szeroko pojętą eksploatacją ziemi, czyli rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, a niektórzy zaliczają także eksploatację surowców.
Sektor 2 obejmuje przemysł przetwórczy (różne jego gałęzie) i budownictwo
Sektor 3 usługi które niektórzy dzielą na usługi podstawowe i usługi wyspecjalizowane.
Podział na strukturę sektorową albo ekonomiczną regionu został przeprowadzony w latach 30 XX wieku przez ekonomistów, Fischera, Harrisa.
Regiony według stopnia gospodarczego dzielimy na rozwinięte i rozwijające się. Te drugie na rozwijające się dynamicznie i harmonijnie. Regiony dysponują warunkami do przyśpieszania procesu wzrostu i regiony wymagające harmonizacji rozwoju wzrostu
Regiony opóźnione w rozwoju dzielimy na regiony wymagające aktywizacji nowych możliwości, oczekujące i obszarów przygranicznych, Drugi typ wymaga… i wymaga generalnej restrukturyzacji
Celem polityki regionalnej jest świadoma i celowa działalność organów władzy publicznej zmierzająca do rozwoju regionalnego czyli jest to polityka oddziaływania władzy publicznej na przebieg procesów społeczno-gospodarczych w regionach w celu wspierania rozwoju gospodarczego, budowania pozycji konkurencyjnej na arenie międzynarodowej oraz podnoszenie poziomu dobrobytu obywateli.
Cechy regionu - jest to struktura wewnętrzna czyli rozmieszczenie w przestrzeni zakładów przemysłowych rolniczych uzależnione jest ono od środowiska naturalnego.
Region posiada wewnętrzne powiązania i współzależność czyli istniejące w regionie obiekty są ze sobą powiązane i w zależności od stopnia powiązań mówimy o regionach zamkniętych autarkicznych (samowystarczalnych) i regionach otwartych nie autarkicznych.
Powiązania z całością gospodarki narodowej - obszarem specjalizującym się, specjalizacja wyznacza działalność wiodącą w regionie. Specjalizacja zależy od warunków środowiska gospodarczego i historycznego
Granice regionów - Istotną sprawą są one regiony strefowe są najłatwiejsze do wyznaczenia gdyż jedna cecha decyduje o ich wyznaczeniu. Regiony węzłowe to regiony których granice są wyznaczone za pomocą szeregu cech takimi cechami są:
- powiązania produkcyjne
- powiązania technologiczne
- powiązania instytucjonalne
- powiązania osobowe
W strukturze regionu układzie hierarchicznym możemy wyróżnić makroregion, region, podregion (subregion), oraz mikroregion.
Czynniki zewnętrzne kształtujące politykę regionalną polski to: położenie (granica zachodnia polski to granice wewnętrzne UE) granice wschodnia i północna to z wyjątkiem Litwy granice zewnętrzne UE z krajami nie należącymi do UE.
Wschodnie obszary Polski są jednocześnie peryferyjnymi regionami UE. Położenie pomiędzy UE a pozostałą Europą stwarza korzystne warunki dla rozwoju tranzytu oraz handlu zwłaszcza w regionach stykowych o dużym zróżnicowaniu gospodarczym. Korzystnym czynnikiem rozwoju jest położenie nad morzem Bałtyckim które sprzyja rozwojowi transporu morskiego i exportu. Ujemną stroną jest niedorozwój infrastruktury transportowej która uniemożliwiałaby wykorzystanie możliwości tranzytowych.
Pod względem powierzchniowym Polska jest państwem średniej wielkości o powierzchni 312.730km2 zajmującym 6 miejsce w U.E oraz 9 miejsce w europie.
Uwarunkowania demograficzne rozwoju regionalnego to: nierównomierne rozmieszczenie ludności wynikające z rozwoju ośrodków i okręgów przemysłowych rozwijanych w okresie gospodarki planowanej centralnie do których ludność napływała, powodowało to powstanie regionów de populacyjnych czyli znajdujących się na obszarze których niekorzystnie kształtuje się struktura płci mieszkańców. Obserwuje się przewagę mężczyzn która w grupach wiekowych 20-30 lat sięga do 10 osób na 1000 mieszkańców. (niedobór kobiet).
Duże znaczenie dla celów polityki regionalnej na określanie struktury ludności. Struktura w wieku przedprodukcyjnym wynosi 8,7mln (22,7%), wiek produkcyjny 24mln (62,2%), wiek poprodukcyjny 5,8mln (15,1%) tak wysoki odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wskazuje na zaawansowany proces starzenia się społeczeństwa.
Struktura pracujących decydująca o ukierunkowaniu funduszy zwłaszcza funduszu regionalnego i społecznego w 2003r.:
Rolnictwo, leśnictwo, Łowiectwo 16%, przemysł 23%, budownictwo 5,5% reszta to usługi. W Polityce regionalnej konieczne jest uwzględnianie mniejszości narodowych, tworzenie sieci szkół narodowościowych, ośrodków kulturowych. Umożliwiania kontaktów z krajem macierzystym. Najliczniejsza jest grupa Niemców, która wynosi 153.000, Białorusini 48.700, Ukraińcy 3.100, Litwini 5.800, Tatarzy 4.000, żydzi 1.100, Romowie 12.900.
Koncentracja ludności jest zróżnicowana, najwięcej ludności mieszka w województwie Mazowieckim, śląskim i Wielkopolskim, Najmniej w województwie Lubuskim, Opolskim, Podlaskim.
Istotnym elementem w rozwoju regionalnym jest poziom urbanizacji czyli odsetek ludności mieszkającej w miastach który wynosi 62%. Najsilniej zurbanizowane jest województwo śląskie i zachodniopomorskie, w tych województwach odsetek urbanizacji wynosi ponad 69%.
W okresie gdy Polska była pod zaborami najlepiej uprzemysłowiony był obszar pod zaborem Niemieckim gdzie koncentrował się przemysł i powstały podstawy uprzemysłowienia. Cechą struktury przestrzennej Polski jest trwałość zagospodarowania przemysłowego która przejawiała się w rozwoju istniejących okręgów. Bardzo ważnym elementem zagospodarowania przemysłowego w tym okresie stał się centralny okręg przemysłowy powstały jako przejaw interwencjonizmu państwowego.
Po II Wojnie Światowej w wyniku gospodarki centralnie planowanej powstało kilka nowych okręgów jak Tarnobrzeski oparty na siarce, Lublińsko Głogowski oparty na miedzi, Rybnicki oparty na węglu koksującym oraz ośrodki przemysłowe przemysłu przetwórczego jak: Płock (petrochemia), Puławy, Gdańsk, Police (Nawozy sztuczne), Kwidzyn (papier), Strzelce Opolskie, Górażdże, Nowa Huta, Huta Sędzimira, Huta Aluminium. Ich rozwój w gospodarce socjalistycznej związany był z zorganizowaniem możliwości sprzedaży towarów. Natomiast po roku 1989 brak możliwości sprzedaży wpłynął na zachwianie w produkcji i sprzedaży tych zakładów… W początek lat 90tych większość zakładów… .
Do istotnych cech rozróżniania regionów trans granicznych należą:
- eliminacja lub niska formalizacja granicy państwowej
- stopień rozwoju regionu
- umiejscowienie regionu wzdłuż granic UE
- istnienie współpracy ponad granicznej oraz stopień instytucjonalizacji tej struktury
Euroregiony funkcjonujące w granicach polski zaczęły powstawać w początkach lat 90tych. Najstarszym jest euroregion Nysa funkcjonujący na obszarze 3 państw. Czech, Niemiec i Polski. Jednym z głównych celów była poprawa stanu środowiska w ramach programu Czarny Trójkąt. Wzdłuż granicy zachodniej funkcjonują jeszcze euroregiony: Szprewa, Nysa, Bóbr który powstał w 1993 w Gubinie. Celem współpracy oprócz polepszenia stanu środowiska jest współpraca w zakresie ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych Polski i Niemiec. Pro-Europa … Infrastruktury gminnej. Zmodernizowano terminal odpraw w świecku oraz przejście graniczne w Kurowicach, powołano komitet europejski.
Znaczenie Euroregionów zmalało po przystąpieniu Polski do UE gdyż zlikwidowane zostały duże dysproporcje w rozwoju gospodarczym. Na granicy północnej funkcjonują euroregiony Glacensis pomiędzy Polską i Czechami, Pradziad, Silesia, Śląsk Cieszyński, Euroregion Beskidy, Tatry, Karpaty, obejmujący współpracę pomiędzy Polską, Słowacją, Węgrami Ukrainą i Rumunią. Euroregion ten w latach 90tych uzyskał wsparcie finansowe z fundacji Rockefellera oraz instytutu d.s. rozwoju Europy środkowo wschodniej. Część tego euroregionu leży poza granicami UE. Euroregion Bug to współpraca pomiędzy Polską, Ukrainą i Białorusią. Euroregion Niemen to współpraca pomiędzy Polską, Białorusią i Litwą. Euroregion Bałtyk to współpraca Polski , Danii, Szwecji, Rosji, Litwy i Łotwy, głównym celem jest ochrona wód Bałtyku. Współpraca Euro-regionalna opiera się o zasady ustalone w ramach Europejskiego stowarzyszenia regionów granicznych i należą do nich:
- Zasada pomocniczości (subsydiarności)
- Zasada Partnerstwa, równoprawności i równorzędności stron tworzących Euroregion
- Zasada Istnienia koncepcji bądź strategii rozwoju trans-granicznego
- Zasada Dobrego sąsiedztwa
- Zasada Zachowania tożsamości
- Zasada Dobroczynności
- Zasada Dążenia do symetrii i priorytetów
- Zasada Pragmatyzmu oraz analiz, rachunków kosztów i korzyści
- Zasada Kierowania się przyjaźnią i zaufaniem
- Zasada Konsensów i rotacji
Euroregiony powoływane są według dwóch modeli:
- Samorządowy polega na inicjatywie lokalnej, tworzeniu związku gmin a następnie zawieranie porozumień międzynarodowych. Ten typ przeważa na granicy zachodniej
- Administracyjno-Samorządowy to tworzenie ponad-granicznego związku międzyregionalnego w ramach współpracy międzynarodowej a następnie włączanie się poszczególnych gmin. Jest to przykład odgórnego organizowania współpracy. W ten sposób tworzono euroregiony na granicy wschodniej.
Źródła opracowania dla planów zagospodarowania przestrzennego i polityki regionalnej
- inwentaryzacja terenowa
- aktywizacja map
- mapy i podkłady geodezyjne
- opracowania statystyczne ogólnodostępne (wyniki narodowych spisów powszechnych)
- Urzędy statystyczne oraz Wojewódzkie urzędy statystyczne
- Zamknięte opracowania statystyczne dla celów służbowych wykonane dla odpowiednich urzędów
- Monografie i opracowania regionalne
Polityka regionalna jest to świadoma i celowa działalność organów władzy publicznej zmierzająca do rozwoju regionalnego tj. mająca na celu optymalne wykorzystanie zasobów regionalnych dla trwałego wzrostu gospodarczego i podnoszenia konkurencyjności. Rozwój regionalny określa się w dokumencie określanym jako strategia rozwoju regionu czyli koncepcja systemowego działania na rzecz długotrwałego rozwoju przez racjonalną alokację zasobów oraz dokument taki powinien zawierać:
- opis i diagnozę stanu istniejącego
- analizę SWOT czyli mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń
- sformułowanie celu strategicznego
- wyznaczenie celów pomocniczych
- określenie metod i zasobów niezbędnych do osiągnięcia celów
- identyfikację aktorów czyli osób i instytucji odpowiedzialnych za poszczególne działania
- sposób monitorowania i oceniania przebiegu realizacji
w budowie strategii winni brać udział przedstawiciele wszystkich znaczących instytucji grup interesów organizacji, agencji rozwoju regionalnego itp.
Strategia ma służyć wszystkim mieszkańcom, powinna być też poprzedzona planem zagospodarowania przestrzennego.
W analizie SWOT określa się czynniki wewnętrzne tkwiące w regionie które mogą być pozytywne czyli silne strony bądź negatywne (słabe strony) oraz czynniki zewnętrzne poza regionalne które mogą być pozytywne i są szansą bądź negatywne - zagrożeniem.
Zasady Europejskiej Polityki Regionalnej zostały sformułowane w 1988 roku w czasie reformy funduszy strukturalnych, dzielą się na 4 grupy:
1. Zasady generalne.
- zasada subsydiarności (pomocniczości) co oznacza że UE pomaga tylko w rozwiązywaniu problemów regionalnych poszczególnych państw.
- zasada koordynacji dotyczy zintegrowanego wykorzystania dostępnych instrumentów finansowych, koordynowania przez komisję polityk regionalnych krajów członkowskich, dążenia do harmonijnego rozwoju przestrzeni Europejskiej.
- zasada elastyczności oznacza uwzględnienie specyfiki organizacyjnej i instrumentalnej krajów członkowskich.
2. Zasady organizacji polityki regionalnej.
- zasada programowania polega na dofinansowaniu kompleksowych zintegrowanych programów rozwoju regionalnego.
- zasada partnerstwa wiąże się ściśle z zasadą subsydiarności i obejmuje relacje pomiędzy władzami publicznymi różnych poziomów oraz pomiędzy władzą publiczną i władzami społecznymi i podmiotami gospodarczymi.
- zasada kompatybilności odnosi się do spójności polityki regionalnej z innymi politykami wspólnotowymi a zwłaszcza polityki ochrony konkurencji, przejrzystości zamówień publicznych, ochrony środowiska a także polityki równości szans między kobietami i mężczyznami na rynku pracy.
- zasada spójności odnosi się do więzi polityk regionalnych z polityką makroekonomiczną prowadzoną przez poszczególne państwa.
3. Zasady finansowania polityki regionalnej i rozwoju regionalnego.
- zasada koncentracji polega na koncentracji środków, na realizacji celu pierwszego.
- zasada dowolności mówi nam o tym że środki funduszy regionalnych są dodawane do środków którymi powinien dysponować region.
- zasada komplementarności mówi nam o tym że środki regionalne powinny odpowiadać celom zawartym w polityce regionalnej na dany okres.
4. Zasady oceny realizacji polityki regionalnej
- monitorowanie czyli śledzenie przebiegu realizacji wydawania pieniędzy UE.
- ocena (wstępna, bieżąca, następcza)
- kontrola finansowa
Polityka społeczna można rozpatrywać jako dyscyplinę naukową (różne problemy społeczne) przedmiotem badań jest wiele aspektów. Wykazuje powiązanie z socjologią, demografią, ekonomią, politologią, historią. Instytucje, które służą poprawie naszej egzystencji oraz jako praktyczną działalność uprawnionych do tego podmiotów, realizującą jej cele i zadania.
Przedmiotem polityki społecznej są potrzeby związane ze strefą bytu jak:
- Wyżywienie
- Mieszkanie
- Pomoc Materialna w przypadku zdarzeń losowych oraz potrzeby sfery pozamaterialnej związane ochroną zdrowia, edukacją działalnością kulturalną, rekreacyjną a także potrzeby o charakterze psychospołecznym jak satysfakcje z pracy, uznanie, poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego i społecznego.
Do podstawowych dziedzin PS należą:
Polityka:
- ludnościowa i rodzinna
- zatrudnienia, płac, warunków i ochrony pracy
- mieszkaniowa
- ochrony zdrowia
- oświatowa
- kulturalna
- zabezpieczenia i opieki społecznej
- ochrony środowiska
- polityka prewencji, zwalczanie patologii społecznej.
Geneza polityki społecznej: sięga średniowiecza, kościół głównie i gminy w państwach protestanckich udzielały pomocy biednym, organizowali szpitale. Rozwój pomocy społecznej nastąpił w erze uprzemysłowienia i wiązał się z trudnymi warunkami pracy i bytu robotników. Pierwsze formy pomocy polegały na budowie tanich mieszkań, rozwijaniu służby zdrowia, ubezpieczeń społecznych. Po I wojnie światowej nastąpił postęp w dziedzinie ochrony pracy, rozwoju ubezpieczeń społecznych. Zaczęły powstawać instytucje i ustawy z tym związane, Po II wojnie światowej procesy pomocy społecznej zintensyfikowały się, powstały koncepcje państwa dobrobytu Well Fare State - realizowane głównie w Niemczech i Szwecji.
Korzystny Rozwój polityki społecznej został zahamowany w latach '70 i '80 XX wieku bo państwa dobrobytu i inne nie były w stanie pokryć wydatków na cele społeczne. W 1966 roku powstał międzynarodowy pakiet praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych uchwalony przez ONZ, wg niego żadne z podstawowych praw człowieka nie może być ograniczone, a zwłaszcza prawo do pracy, korzystanie ze sprawiedliwych warunków pracy, wynagrodzenia zapewniającego godziwe życie, równą płacę za równą pracę dla kobiet i mężczyzn, warunki zgodne z BHP, płatne urlopy, możliwość awansu.
Orientacje w Polityce społecznej:
1.) Liberalna - wyrasta z wolnorynkowej koncepcji rozwoju gospodarczego, podstawą jest wolność działalności gospodarczej i wolna konkurencja, która przy pomocy prawa popytu i podaży zapewnia stały rozwój gospodarczy i wzrastanie bogactwa, które staje się dobrem powszechnym. Jednostka ponosi odpowiedzialność za swoją działalność.
2.) Interwencjonizmu państwa w sferę społeczną - mówi o konieczności pomocy grupom społecznym, upośledzonym z przyczyn od nich niezależnych, jak: katastrofy, niekorzystne zmiany w koniunkturze gospodarczej, niedorozwój infrastruktury społecznej, bezrobocie. W celu określenia poziomu świadczeń społecznych wprowadzono indeks rozwoju społecznego: Human Development Index. Za podstawę przyjęto 3 wskaźniki:
- Przewidywania długości życia w chwili urodzeń
- Poziom wykształcenia mierzony średnią ważoną umiejętności czytania, pisania i liczenia oraz … wskaźnikiem solaryzacji na podstawie szkoły podstawowej, średniej i wyższej.
- Rzeczywisty poziom życia mierzony wskaźnikiem dolarów PKB na jednego mieszkańca. Obliczony wg Parytetu siły nabywczej dolara w poszczególnych krajach.
Polityka zatrudnienia ma na celu realizację celów gospodarczych. Narzędziami są wcześniejsze emerytury i urlopy wychowawcze, zasady finansowania wynagrodzeń, pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, szkolenia i przekwalifikowanie pracowników. Polityka pełnego zatrudnienia polega na tym, że każdy zdolny i chcący pracować dostaje pracę zgodnie z kwalifikacjami i na warunkach ustalonych przez prawo.
Model na> zatrudnienia występuje wówczas gdy stopa bezrobocia jest niższa niż 2%. Model niskiego zatrudnienia jest wówczas gdy stopa bezrobocia przekracza 3%. Model optymalnego zatrudnienia, gdy stopa bezrobocia waha się 2-3%
Lokalne: Brak na obszarze
Naturalne (dobrowolne) obejmuje tych bezrobotnych którzy nie chcą podjąć pracy ze względu na niską płacę.
Przymusowe: nie mogą znaleźć pracy za obowiązującą na rynku płacę
W zależności od długości trwania: długookresowe czyli ponad półroczne i krótkookresowe.
Od 1992 badaniem spraw bezrobotnych zajmuje się BAEL (Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności) Rejestracje i badanie bezrobotnych w ramach tego programu prowadzone są co kwartał.
Minimum socjalne:
To suma środków pieniężnych umożliwiających zaspokojenie w minimalnej wierze potrzeb gospodarstw domowych na poziomie niezbędnym na danym etapie rozwoju rodziny. Jest to zestaw towarów i usług z zakresu żywności, odzieży, obuwia, higieny i ochrony zdrowia, koszty utrzymania mieszkania i jego wyposażenia, kultury i wypoczynku, transportu i łączności oraz 10% środków do osobistej dyspozycji
minimum egzystencji (biologiczne):
to dolne kryterium ubóstwa, jest granicą poniżej której występuje biologiczne zagrożenie życia.
Marginalność to określona pozycja społeczna jednostki lub grupy społecznej, która została odrzucona na peryferia przez dominującą w danej społeczności grupę cieszącą się dostępem do władzy politycznej, ekonomicznej czy kulturalnej. Pozycję taką zajmują ludy kolonialne. W stosunku do metropolii emigracji z krajów niżej rozwiniętych, grupy należące do mniejszości narodowych, marginalność jest zjawiskiem wielostronnym, związanym z różnymi sferami działania człowieka.
Marginalność powoduje negatywne następstwa w postaci bezdomności, patologii społecznej.
Wyjściem z bezdomności jest rozwój budownictwa socjalnego. Udzielanie pomocy bezdomnym należą do obowiązku władz samorządowych. Do organizacji zajmujących się bezdomnością należy powołany przez Marka Kotańskiego „ Markot” a także „Caritas”
Patologia społeczna jest definiowana jako zachowanie sprzeczne z uznanymi normami zwyczajowymi lub prawnymi. W czasach wielkich zmian mamy do czynienia z zachowaniem systemu wartości, co powoduje wzrost zjawisk patologicznych. Główne formy patologii to przestępczość, alkoholizm, narkomania, zachowanie autodestrukcyjne, zaburzenia psychiczne, dewiacyjne zachowania seksualne.
Niepełnosprawność to te osoby, których sprawność psychiczna lub fizyczna trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza, bądź uniemożliwia życie codzienne, pracę, naukę i pełnienie ról społecznych.